هنرپیشه مطرح سینما و تلویزیون گفت: در حال حاضر در فضای‌مجازی، هر کسی به هر شکلی که دلش بخواهد رفتار می‌کند که بیشتر هم به این دلیل است که این افراد شناسایی نمی‌شوند، نمی‌توان آنها را دید و در نهایت کسی هم نمی‌تواند بفهمد که این افراد چه کسانی هستند که رفتارهای ناهنجار را در فضای‌مجازی مرتکب می‌شوند.
وی در آن برنامه گفته بود: «دنیای آینده‌ای که پیش روی فرزندان ماست، دنیای مجازی است. آیا ما فکری برای محیط زیست مجازی‌مان کرده‌ایم؟! زباله‌های آن را باید چکار بکنیم؟! این اتفاق بارها توسط چهره‌های مطرح و مشهور افتاده و کمپین‌های زیادی هم در زمینه‌های مختلف راه افتاده؛ من پیشنهاد میکنم ماهم کمپینی راه بیندازیم و بیاییم اخلاق و منش فضای‌مجازی را به دیگران یاد بدهیم و بخواهیم که خوب صحبت کنیم. زباله‌های فضای‌مجازی را برداریم که نسل آینده ما بداند با این زندگی مجازی چگونه رفتار کند و حداقل این محیط مجازی را از الان که تازه راه افتاده تمیز نگهش داریم.»
همین خبر از راه‌اندازی کمپین «جمع‌آوری زباله‌های مجازی» کافی بود تا خبرنگار فرهنگی اجتماعی گرداب به سراغ، امین زندگانی برود تا تازه‌ترین اخبار مرتبط با این کمپین را از وی جویا شود اما زندگانی اعلام کرد که این کمپین با مساعدت همسرش الیکا عبدالرزاقی پیگیری می‌شود و از ما خواست تا برای بررسی این کمپین به سراغ این هنرپیشه سینما برویم.
در ذیل ماحصل گفت‌وگوی تفصیلی خبرنگار گرداب با الیکا عبدالرزاقی را ملاحظه می‌فرمایید:
تقریبا یک ماه پیش بود که شما و آقای زندگانی خبر راه‌اندازی کمپین نقد رفتارهای مجازی را منتشر کردید. ضرورت راه‌اندازی و همکاری با این کمپین از سوی خود شما چه بوده است؟
یکی از دلایلی که من فکر میکنم حمایت از این کمپین کار خوبی است، این بود که به اعتقاد من فضای‌مجازی یا هر اتفاق جدیدی که وارد جامعه می‌شود، باید فرهنگ استفاده از آن، قبل از آن پدیده وارد جامعه شود.
متأُسفانه
در کشور ما معمولا چنین اتفاقی نمی‌افتد؛ بلکه اول چیزی وارد می‌شود و سپس اتفاقات
بدی به تبع آن رخ می‌دهد. در نهایت کم کم تصمیم می‌گیریم که در آن زمینه فرهنگ‌سازی
کنیم.
از این جهت فرهنگ‌سازی در مورد فضای‌مجازی خیلی خیلی واجب به نظر می‌رسد؛ برای اینکه ما همانطور که در زمینه روابط اجتماعی خود کتاب‌هایی برای آموزش معاشرت و روش‌های آن داریم، این موضوع برای حضور در فضای‌مجازی هم لازم است و باید وجود داشته باشد.
در حال حاضر در فضای‌مجازی، هر کسی به هر شکلی که دلش بخواهد رفتار می‌کند که بیشتر هم به این دلیل است که این افراد شناسایی نمی‌شوند، نمی‌توان آنها را دید و در نهایت کسی هم نمی‌تواند بفهمد که این افراد چه کسانی هستند که رفتارهای ناهنجار را در فضای‌مجازی مرتکب می‌شوند.
میزان تأثیر فضای‌مجازی را در زندگی امروز چقدر می‌بینید؟
به خاطر افزایش این ناهنجاری‌ها و با توجه به وقت زیادی که مردم در فضای‌مجازی می‌گذرانند زندگی عادی آنها نیز تحت تأثیر قرار گرفته و ما می‌بینیم که ادبیات آدم‌ها، رفتار اجتماعی و روش‌های زندگی آنها تغییر کرده و همان طور که می‌بینیم، کم کم اصول اولیه اداب معاشرت را هم فراموش کرده‌ایم.
به خاطر وجود همین مسائل بود که احساس میکنم راه‌اندازی این کمپین به ما کمک می‌کند که حداقل به صورت آرام آرام افراد را با اینکه در شبکه‌های اجتماعی چطور باید رفتار کرد، آشنا شوند.
به نظر شما ریشه به وجود آمدن این ناهنجاری‌ها در فضای‌مجازی چیست ؟
در مورد علت این ناهنجاری به نظر می‌رسد بعد از اینکه برای استفاده از این شبکه‌ها مثل اینستاگرام، فیسبوک و... اجازه رسمی‌داده شد، عده‌ای (عده‌ای نه همه) که تازه وارد این فضا شده و به یک باره با این قضیه مواجه شدند دقیقا رفتاری را انجام دادند که مانند زمانی که کالر آیدی وجود نداشت و کسی هم نمی‌توانست مزاحم تلفنی را شناسایی کند؛ مزاحم‌های تلفنی هم تماس می‌گرفتند و فوت می‌کردند، فحش می‌دادند و یا ... که این کار برای مزاحم‌های تلفنی فان بود و برای آنها تفریح به شمار می‌رفت که تفریح ییمارگونه‌ای بود؛ چرا که نوعی آزار رساندن به دیگران است.
و این اتفاق در حال حاضر در فضای‌مجازی خیلی تکرار می‌شود؛ گویا با این مقوله نا آشنا هستیم و فکر می‌کنیم در حال تفریح هستیم. مثلاً یک پروفایلی درست می‌شود که عکس نداشته و هیچ پستی هم در آن وجود ندارد و تنها کار آن این بوده که در صفحات مختلف مرتب خلافی شود به طوری که یا توهین نوشته و یا به شکل‌های مختلف موجب ازار دیگران می‌شود.
مورد دیگر این است که در گروه‌های مختلف که در تلگرام و یا فضاهای دیگر مجازی مختلف وجود دارد شیوه رفتار گروهی را بلد نیستیم؛ مثلا در یک گروه مدت‌ها در حال چت شخصی بوده و یا احوال پرسی می‌کنیم؛ در صورتی که کارهای شخصی را باید در چت خصوصی انجام داد و نمونه کارهایی از این شکل.
برای رفتار در فضای‌مجازی بسیاری افراد آداب حضور در این فضا را نمی‌دانند؛ به همین خاطر این نیاز وجود دارد که روی این قضیه کار شود تا ادم‌ها در این فضا برای همدیگر مزاحمت ایجاد نکنند.
برای شما نمونه‌هایی از این ناهنجاری‌ها پیش آمده؟ می‌توانید مثال بزنید؟
گاهی افراد یک پست منتشر می‌کنند و از دیگران می‌خواهند آن را لایک کنند که این کار به نظر من ناپسند است!؛ چرا که آدم‌ها را در رودربایستی قرار می‌دهند برای کاری که دوست ندارند انجام بدهند.
یا اینکه افراد دلخور می‌شوند بابت اینکه کسی را دنبال کرده اما او این کار را در مقابل ما انجام نداده است.
رفتارهای دیگری از این دست زیاد بوده مثل اینکه به آدم اعتراض می‌کنند چرا من را دنبال نمی‌کنید و یا اینکه چرا من را لایک نمی‌کنید و ... که همه نشان می‌دهد واقعا باید در زمینه فضای‌مجازی کار و فرهنگ‌سازی شود. البته باید گفت جای این فرهنگ‌سازی در کشور ما خالی است.
در کنار فرهنگ‌سازی چه اقداماتی برای جلوگیری از توهین‌هایی که حالا در فضای‌مجازی زیاده هم شده، لازم است؟
به نظر من اگر این توهین کنندگان عده قلیلی بودند به چشم نمی‌آمدند. یعنی خیلی بیشتر از نصف آدم‌هایی که دارند از فضای‌مجازی به این شکل استفاده می‌کنند در وهله اول بسیار مودب هستند و رفتار اجتماعی خوبی از خودشان نشان می‌دهند، اما به محض اینکه چیزی خلاف نظرشان گفته شود، رفتاری را نشان می‌دهند که آن رفتار یک رفتار ناهنجار محسوب می‌شود.
به اعتقاد
من چیزی که خیلی می‌تواند در این مورد کمک کند این است که اصول اولیه روابط
اجتماعی را یاد بگیریم و در مرحله بعدی به همدیگر کمک کنیم و به هم یاد بدهیم رفتار
درست در فضای‌مجازی چگونه است.
برای خود من خیلی اتفاق می‌افتد که افرادی می‌آیند در صفحه من از ظاهری که خدا به من داده است بد می‌گویند و توهین می‌کنند، اما من در جواب این آقا یا خانم می‌نویسم شرمنده و یک شاخه گل هم در جوابش می‌فرستم بلافاصله می‌آیند می‌نویسد که: سلام خانم عبدالرزاقی من فقط شما را نقد کردم!
باید مفهوم واژه نقد برای همه مشخص شود؛ گاهی به یک شخص توهین می‌شود و گاهی نظر شخصی خود را به همه تعمیم می‌دهند، گاهی ملیت‌ها و قومیت‌ها را مسخره می‌کنند.
برای مثال یک نفر برای من نظر گذاشته بود که من قبلا شما رو خیلی دوست داشتم ولی شنیدم شما رامسری هستید و نظرم عوض شد چون رامسری‌ها آدمهای بیخودی هستند البته به نظر من!
این دست مسائل بسیار زیاد هستند که نه شیوه روابط اجتماعی محسوب می‌شود و نه شیوه نقد! من نمی‌توانم ظاهری که خدا به من داده است را تغییر بدهم که مخاطب در فضای‌مجازی خوشش بیاید؛ این شکل خدادای من است. شاید من از نظر فردی زشت به نظر برسم از نظر یک شخص دیگری زیبا، ممکن است فردی بگوید اصلا چرا من بازیگر شدم و نظر دیگری این باشد که خیلی خوب کاری کردم که بازیگر شدم.
این مسائل سلایق و اظهارنظرهای شخصی است و نباید تحت عنوان واژه نقد اقدام به توهین یا تمسخر دیگران شود. در واقع در مرحله اول باید معنای واقعی نقد را بدانیم و سپس انتقاد کنیم.
برای هرکس ضروری است که روابط اجتماعی را یاد گرفته و بعد در جمعی حضور پیدا کند. همانطور که اگر برخی از افراد اگر در یک جمعی از دوستان خود این رفتارهایی که در فضای‌مجازی از آنها سر می‌زند انجام دهد، قطعا از آن جمع رانده می‌شوند و او را با چنین رفتاری در جمع راه نخواهند داد.
برخی در فضای‌مجازی احساس می‌کنند مکانی برای جبران کمبودهای خود پیدا کرده اند که این کمبودهای خود را با فحش و ناسزا و ادامه دادن رفتارهای ناهنجار جبران می‌کنند، در همین فضای‌مجازی اگر خدایی نکرده کسی خلاف نظر این افراد نظری بدهد هرچند محترمانه، کار به فحش‌های رکیک می‌رسد.
به نظر شما این مسیری که شما آغاز کرده‌اید چقدر زمان می‌برد تا به نتیجه برسد؟
فرهنگ‌سازی در این زمینه کار بسیار سختی بوده و زمان زیادی را هم می‌برد؛ به عبارت دیگر کار یک سال و دو سال نخواهد بود؛ باید همه برای رسیدن به نقطه مطلوب، همکاری کنند و انتظار ما حمایت و یاری همه است.
در کنار همکاری دولت برای ایجاد این فرهنگ‌سازی، مسئولین نیز باید رسیدگی کرده و با حمایت از افرادی که در زمینه فرهنگ‌سازی قدم برداشته اند می‌توانند کمک بزرگی به فرهنگ‌سازی در فضای‌مجازی کشور انجام دهند و به طور کلی همه دست به دست هم بدهند.
با جریمه‌ها و برخی از برخورد‌ها در فضای‌مجازی موافق هستید؟
واقعیت این است که من هم از صمیم قلب دلم نمی‌خواهد آبروی کسی برود. اما قضیه مثل موضوع کمربند‌ایمنی در ایران است که کمربند بستن جا نیفتاد تا اینکه جریمه تعیین شد. جریمه که تعیین شد بسیاری افراد ملزم به رعایت این قانون شدند تا جایی که در حال حاضر بسیاری از جمله خود من تا کمربند‌ایمنی خودم را نبسته باشم نمی‌توانم رانندگی کنم.
از این رو من فکر میکنم باید جریمه وجود داشته باشه و جریمه افرادی مثل ما که آدمهای عادی هستیم این است که ابتدا به طرف اخطار داده می‌شود که آقا یا خانم محترم این رفتار شما درست نیست. شما حق ندارید که اینگونه حرف بزنید یا اینطور رفتار کنید و به او روش‌های درست برخورد را توضیح می‌دهیم. اگر باز هم رعایت نکرد طرف معرفی می‌شود و خیلی‌ها بلاکش می‌کنند.
در این
کمپین ما از مردم هم خواهش کرده‌ایم که این گونه رفتارهای ناهنجار مانند توهین‌ها
یا مواردی که اقدام به فروش شماره بازیگران و افراد مشهور و غیرمشهور می‌کنند را
به ما معرفی کنند.
معمولا تا جایی که بتوانیم یا به این افراد اخطار می‌دهیم یا برای آنها کامنت می‌گذاریم و نهایتا آدرس صفحه خاطی را در صفحه کمپین برای معرفی می‌گذاریم و از کاربران خواهش کرده‌ایم که دنبال کنندگان کمپین در صفحه فرد خاطی به وی توهین نکنند چون در این صورت انها هم مثل فرد خاطی رفتار کرده اند.
از طرف
دیگر کسی که تفریحش فحش دادن، توهین کردن و رفتارهای اینچنینی است قطعا خوشش می‌آید
که چهار تا جواب در واکنش به توهین خود ببیند ولی اگر جوابی به آن داده نشود دیگر
ادامه نمی‌دهد.
من به دوستان و فالورهای خودم پیشنهاد داده ام در مواردی که افرادی که در صفحات شما توهین می‌کنند آنها نادیده گرفته و بلاکشان کنند که 90 درصد این موارد بعد از بلاک شدن پیغام می‌دهند که دیگر این کار را تکرار نخواهند کرد.
به نظر من
اگر به تندی با این افراد برخورد نشود دیگر تاثیری ندارد؛ به طوری که ما مشاهده
کرده‌ایم در بیشتر مواقع تنها رفتار تند و بلاک کردن جواب می‌دهد.
مردم تا حدی می‌توانند این کارها را انجام بدهند وظیفه نهادهای نظارتی در این میان چیست؟
من فکر میکنم مسئولین باید با شبکه‌های خودجوش همکاری کنند و اگر صفحه‌ای در این کمپین‌های خودجوش معرفی می‌شود پیگیری‌های لازم از سوی نهادها انجام شود.
البته فکر
میکنم مسئولین هم در حال محک زدن این موضوع هستند که بهترین رفتار با این فضای جدید
مجازی چیست؟
آنچه من به عنوان یک عضو کوچک این جامعه تجربه کرده‌ام این بوده که فیلترینگ چندان جوابگو نیست. وقتی چیزی فیلتر می‌شود روش‌های مختلفی وجود دارد که آدم ان صفحه را از فیلتر خارج کرده و از ان استفاده کند. در واقع اجبار به این شکل آدم‌ها را جری‌تر کرده و می‌خواهند که بیشتر و شدیدتر دسترسی پیدا کنند و اتفاقا این موضوع رفتارهای ناهنجار را تشدید می‌کند.
این نوع از برخورد و فیلترینگ در مردم نافرمانی مدنی ایجاد می‌کند؛ برای اینکه بخواهیم کمک کنیم به اینکه رفتار در فضای‌مجازی اصلاح شود شاید جریمه (به صورتی که در کمپین وجود دارد) و یا پیگرد قانونی افراد خاصی که این رفتارهای ناهنجار را از خود نشان می‌دهند کمک زیادی به حل ناهنجاری‌ها در فضای‌مجازی داشته باشد.
آنطور که من مشاهده کرده ام در یکی دو سال اخیر رفتارها در فضای‌مجازی در حال بهبود و تغییر است مثلا در گذشته اگر یک نفر توهین می‌کرد، ده نفر در جواب او توهین و ناسزا می‌گفتند اما امروز می‌بینیم در جواب توهینی که از سوی یک نفر صورت می‌گیرد 9 نفر از ده نفر نادیده می‌گیرند و جوابی به او نمی‌دهند یا جواب توهین آمیز به او نمی‌دهند. آنها همچنبن برای فرد خاطی توضیح می‌دهند و از او می‌خواهند که توهین نکنند.
مطمئنا افرادی که در صفحات افراد توهین می‌کنند، از آنجایی که جرات ندارند یک پروفایل مشخص با یک عکس مشخص داشته باشند، دارای صفحات مختلف و متعددی هستند.
اینکه ما بتوانیم چنین افرادی که برای چندین بار با صفحات مختلف اقدام به توهین می‌کنند را به پلیس فتا ارجاع بدهیم تا تحت پیگرد قانونی قرار بگیرد به تغییر رفتارها در فضای‌مجازی بسیار کمک می‌کند؛ مانند افرادی که قوانین رانندگی را رعایت نمی‌کنند و جریمه می‌شوند.
صفحات در فضای‌مجازی برای بسیاری منجر به رونق کار و فرهنگ می‌شود و نباید به خاطر افرادی که فرهنگ استفاده از این فضا را ندارند دسترسی به فضای‌مجازی برای همه بسته شود. مثلا در همین صفحه اینستاگرام، اگر تئاتری اجرا کنم و ان را در صفحه شخصی خود تبلیغ کنم حتی اگر صد نفر هم این مطلب را ببینند و برای دیدن تئاتر من بیایند این یعنی رونق گرفتن تئاتر در کشور.
به هر حال صفحات در فضای‌مجازی هر کدام یک رسانه هستند و هرکس باید تلاش کند این شبکه به رسانه بهتری تبدیل شود. ما باید به لحاظ روانی تمرین کنیم که آن فردی که خطاهای زیادی در این فضا می‌کند باید تنبیه شود و کسی را که گاهی خطا می‌کند و نمی‌داند باید متوجه اشتباه خود کرد.
سرکار خانم عبدالرزاقی خیلی ممنون از وقتی که در اختیار ما گذاشتید و به امید اینکه هرچه زودتر شاهد باشیم که همه ایرانیان فرهنگ استفاده صحیح از فضای مجازی را فرا گرفته‌اند.
بله دقیقا. من هم از شما ممنونم که برای پیگیری این کمپین و جمع آوری زباله‌های فضای مجازی وقت گذاشتید.
* گفت‌وگو از فاطمه علیخانی