بررسي يكي از كاركردهاي مثبت اينترنت و فضاي مجازي/آموزش مجازي انقلابي در ساختار آموزشي
تاریخ انتشار : ۲۵ اسفند ۱۳۹۴
آموزش مجازي و استفاده از ظرفيت فضاي مجازي و اينترنت براي آموزش در حوزه هاي مختلف يك راهكار است؛ راهكاري كه روز به روز در دنيا بيشتر مورد اقبال واقع مي شود. در كشور ما نيز اين حركت آغاز شده و بي ترديد در سالهاي آينده به شكلي جدي تر دنبال خواهد شد.
گروه فرهنگ و جامعه گرداب؛ اينكه هم زمان در خانه بنشيني و سر كلاس درس حاضر شوي روزگاري رويايي دست نيافتني بود. امروز اما به لطف گسترش فناوري هاي نوين و فضاي مجازي، آموزش و حتي ادامه تحصيل در مقاطع آموزش عالي از اين طريق امكانپذير شده است. در كشور ما نيز بسياري از دانشگاه هاي تراز بالا در كنار پذيرش دانشجو در دروه هاي روزانه و شبانه، در دوره های آموزش مجازی و از راه دور نیز تصمیم به جذب دانشجو گرفته اند.
فضاي مجازي و گسترش فناوري ارتباطات از آنجایی که پيش از فرهنگ حاكم بر آن به كشورمان وارد شده در برخي موارد چالش هايي را براي جامعه و به ويژه جوانان و خانواده ها بوجود آورده است اما اين دستاورد پيشرفت علم وتكنولوژي در علم توانسته نقش تاثير گذاري در پيشبرد كارها و صرفه جويي در منابع و زمان داشته باشد. دولت الكترونيك در ايران نمونه اي از دستاوردهاي مثبت بهره گيري از فناوري اطلاعات است كه اگرچه هنوز به درستي اجرايي نمي شود و زير ساخت هاي اجرايش فراهم نيست اما توانسته بخشي از ترافيك و رفت و آمدها را كاهش دهد. انجام عملياتهاي بانكي و پولي از طريق اينترنت و فضاي مجازي و همچنين آموزش رشته هاي مختلف و حتي امكان ادامه تحصيل و دانشجو شدن به صورت مجازي از امكانات ديگري است كه اين دستاورد فناوري اطلاعات براي ما فراهم كرده است.
ضرورت بهره گيري از آموزش مجازي
تقاضاي بالاي آموزش و محدوديت منابع و ظرفيت آموزشي در كشورما يك چالش اجتماعي را بوجود آورده و آموزش مجازي يكي از راهكارهايي است كه مي تواند اين چالش را با صرف حداقل منابع و صدالبته با برنامه ريزي درست و فراهم كردن زيرساخت هاي لازم برطرف كند. آموزش مجازي اگرچه هنوز مراحل رشد خود را مي گذارند اما بر مقوله آموزش در دنيا تاثير گذاشته و پيش بيني مي شود اين نوع از آموزش بتواند در بحث آموزش هاي حرفه اي، انقلابي برپا كند حتي اگر هميشه و در تمام زمينه ها نتواند جايگزين كلاس درس و آموزش سنتي شود.
مزاياي آموزش مجازي
انعطاف پذيري، كاهش محدوديتهايي نظير ظرفيت هاي آموزشي و بعد مكان و زمان و دسترسي عمومي از جمله مزيت هايي است كه آموزش مجازي را به عنوان يك گزينه گريز ناپذير مطرح مي كند. اين نوع از آموزش به خصوص براي آموزش هاي ضمن خدمت سازماني مي توان مفيد واقع شود و به دليل كارايي خوب، سهولت و كم هزينه بودن در اجرا موجب ترغيب بسياري از سازمان و شركت ها براي آموزش و ارتقاي سطح سواد توانمندي كاركنان شان شود.
طبعا از آنجایي كه محدوديت هاي زماني و مكاني كمتر براي اين شيوه آموزشي مطرح است فراگيران نيز تمايل بيشتري براي آموزش از اين طريق نسبت به آموزشهاي سنتي و حضوري نشان مي دهند.
بر اساس بررسي هاي آنجام شده،در صورت وجود محتواي آموزشي مناسب، فراهم بودن زيرساخت هاي فن آوري اطلاعات و ارتباطات و استفاده از نرم افزار آموزشي مناسب يادگيري الكترونيكي بازدهي خوبي دارد ضمن آنكه هزينه ها و چالش هاي آن به مراتب از آموزش سنتي كمتر است.
معايب و موانع
برخي از دروس و رشته ها به ويژه دروس كارگاهي و عملي امكان ارائه مجازي ندارند و يا بهره وري و ميزان يادگيري فراگير را پايين مي آورند. علاوه بر اين داوطلب ورود به آموزش الکترونیکی باید آشنایی کافی برای استفاده از کامپیوتر و شبکه رایانه ای داشته باشد.
امكان تعامل ميان دانشجويان با يكديگر در آموزش هاي مجازي به پايين ترين حد خود مي رسد و حتي تعامل با استاد نيز به شكل مجازي مطرح است. به بيان دقيق تر دانشجويان مجازي نمي توانند فضاي دانشجويي را همانند يك دانشجوي عادي لمس كنند.
اساتيدي كه قرار است در كلاس هاي مجازي آموزش بدهند نيز بايد خود در اين زمينه آموزش هاي لازم را ديده باشند چرا كه نحوه آموزش در اين كلاس ها به دليل غير حضوري بودن، با كلاس هاي سنتي متفاوت است.
از نگاه منتقدان، نظام آموزشي از راه دور، به دلیل نداشتن استانداردهای کافی برای فعالیت دانشگاه های مجازی و خط مشی مبهم مربوط به حقوق قانونی ارایه رشته های دانشگاهی و تدریس آنها از سوی اساتید و در ادامه انبوهی از نمرات ارایه شده به دانشجویان در اینترنت چالش، برانگيز است. بدون اعمال استانداردهای قطعی و قوانین سخت، این نگرانی شکل می گیرد که دانشگاه ها به سیستم آموزشی خودکاری تبدیل شوند تا مدارک دانشگاهی دیجیتالی را به نام و ارزش آموزش واقعی تحویل دانشجویان خود دهند، درحالی که آموزش عالی به کالایی نرم افزاری برای استفاده های تجاری تبدیل شده باشد. دانشگاه های معتبري نظیر آکسفورد و هاروارد تمام رشته هاي دانشگاهي خود را به صورت مجازي ارائه نمي كنند زيرا معتقدند «تجربه حضور در محیط دانشگاهی و خارج ساختن متقاضی ورود به دانشگاه برای خارج شدن از حال و هوای دبیرستان از اهمیت بالایی برخوردار است.»
آموزش مجازي در ايران
سال 71 و 72 زمان ورود رسمی اینترنت به ایران است. حدود یک دهه بعد از این ورود و در سال 80 دانشگاه تهران به عنوان قدیمی ترین مرکز آموزش عالی کشور نسبت به ايجاد حوزه‌اي مستقل براي فعاليت در زمينه آموزش مجازي اقدام نمود. يك‌سال پس از آن مركز آموزشهاي الكترونيكي، رسماً كار خود را آغاز كرد.
مراکز آموزش مجازي داراي پايگاه اينترنتي بوده و دانشجو براي ورود به اين سامانه داراي کلمه شناسايي و رمز است. اين پايگاه اينترنتي داراي بخش هاي مختلف خبررساني، مراجعه به استاد، سرفصل، کلاس و بسياري موارد الزامي ديگر است و مشخص شده که در اين ترم چه دروسي ارايه شده و چه تعداد دانشجو مشغول به تحصيل هستند. همچنين در اين سيستم الکترونيکي (سايت) مشخص شده که درس ها، در چه روزهايي ارايه مي شود و استادان حل تمرين نيز در چه زماني حضور دارند.
چگونگي تحصيل مجازي
به گفته ''رجبعلي برزويي''، مديرکل دفتر گسترش آموزش عالي و دبير شوراي گسترش در تحصيل به روش آموزش مجازي، برنامه هاي مشخصي براي حضور استاد و دانشجو در کلاس مجازي وجود دارد و براي ايجاد اين محيط مجازي از نرم افزار LMS (مديريت سامانه) استفاده مي شود.
در آموزش مجازي دو نوع استاد وجود دارد؛ استاد اصلي دروس را به دانشجويان تدريس مي کند و استاد معاون نيز اشکالات دانشجويان را رفع کرده و به سؤالات آن ها پاسخ مي دهد، استاد اصلي فقط هنگام تدريس حضور دارد، اما حضور استادان حل تمرين به مراتب بيشتر از استادان اصلي است.
در اين سيستم محيطي نظير اتاق چت (اتاق گفت وگو) وجود دارد، دانشجو در طول هفته اين فرصت را دارد که اگر کلاس برقرار نبود و با مشکلي در دروس مواجه شد، اقدام به ارسال ايميل به استاد کرده و استاد نيز در اسرع وقت موظف به پاسخ دادن به دانشجو است.
در تمام لحظاتي که دانشجو به اينترنت وصل مي شود، تمام بخش هاي دروس خوانده شده توسط اين سيستم ثبت مي شود و استاد مي تواند ببيند که دانشجو تا کدام قسمت درس را خوانده و در چه ساعت هايي مراجعه کرده است. دروس به صورت الکترونيکي تبديل شده و صدا و تدريس استاد روي آن قرار مي گيرد و در بسياري از مواقع تدريس استاد به صورت فيلم روي درس قرار داده مي شود.
دانشجويان براي ورود به سيستم الکترونيکي دانشگاه داراي رمز عبور و ايميل ويژه اي هستند که ممکن است در هر سال و يا هر درس تغيير کند. استاد نيز داراي ليست حضور و غياب بوده و از حضور يا عدم حضور دانشجو آگاه است، همچنين در اين سيستم ساعات تشکيل کلاس نيز مشخص شده است. هم اكنون بسياري از دانشگاه هاي معتبر كشور از جمله دانشکده علوم حدیث، دانشگاه شیراز، دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه تهران، دانشگاه مجازی المصطفی (ص) و ... ارائه مي شود.
از آنجایي كه مجوز اين دانشگاه ها از سوي وزارت علوم صادر شده و مداركي كه به فارغ التحصيلان داده مي شود مورد تاييد اين وزارتخانه است هرچند در مدرك تحصيل عنوان آموزش مجازي يا الكترونيكي قيد مي شود. دانشجویانی که پذیرفته می شوند پس از گذراندن موفقیت آمیز دانش پذیری و انجام ثبت نام قطعی به صورت دانشجوی تمام وقت، واجد شرایط اخذ معافیت تحصیلی از اداره نظام وظیفه می شوند و عملیات اداری مربوطه توسط دانشگاه انجام می شود. هم اكنون در كشورمان امكان تحصيل مجازي از دوره كارداني تا كارشناسي ارشد در برخي از رشته ها وجود دارد و همچنان ظرفيت هاي تازه اي در اين حوزه در حال ايجاد است.
جمع بندي
آموزش مجازي و استفاده از ظرفيت فضاي مجازي و اينترنت براي آموزش در حوزه هاي مختلف يك راهكار است؛ راهكاري كه روز به روز در دنيا بيشتر مورد اقبال واقع مي شود. در كشور ما نيز اين حركت آغاز شده و بي ترديد در سالهاي آينده به شكلي جدي تر دنبال خواهد شد. اين مهم اما بسترهايي مي خواهد كه بي ترديد اينترنت ملي يكي از اساسي ترين آنهاست؛ بستري كه شايد لزوم گسترش آموزش مجازي مسئولان را با ايجاد آن ترغيب كند.
اینترنت دیگر یک کالای لوکس نیست، بلکه به کالایی استراتژیک تبدیل شده است که وجود آن برای کشور حیاتی است و نبود آن کشور را دچار بحران جدی می کند با این پیش شرط، می توان بسیاری از بندهای اقتصاد مقاومتی را بر آن مترتب دانست.
فضای مجازی، به عنوان فضای دومی از زندگی واقعی است که مانند فضای واقعی، نیازمند فرهنگ است. این فرهنگ از عوامل متعددی مانند عرف، شرع، وضعیت اقتصادی و معیشتی، سطح تحصیلات و غیره ناشی می‌شود.
در دسترس بودن اینترنت، فرا مکان و فرازمان بودن آن، موجب شکل گیری شیوه جدیدی از تعاملات نسبت به گذشته شد. این مساله ضعف خانواده ها در کنترل این رسانه فرزندان را در پی داشته اشت. مساله که در بلند مدت باعث تغییر در رفتار فرد و به تبع آن جامعه با آنچه عرف و ارزش های سنتی خانواده ها، می شود.
کنار گذاشتن فضای مجازی برای آدمی که بخواهد دست از زندگی امروزی بردارد کار خوبی است؛ اما آیا همه افراد می‌توانند مانند چنین فردی زندگی کنند؟ مسلماً پشت پا زدن به امکانات فضای مجازی سیاستی بزدلانه برای فرار از آن است و راهکار مناسبی برای مقابله با آسیب‌های آن بشمار نمی آید.