سخنان مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت مبنی بر "آغاز فیلترینگ هوشمند اینستاگرام با ربات‌های هوشمند"، نشان داد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پس از حدود دو سال، همچنان مشغول آزمون و خطای پروژه ای است که مستقیما با فرهنگ و جامعه جوان و نوجوان ما سر و کار دارد. این درحالی است که هنوز جامعه فنی و مهندسی کشور به یک نقطه واحد و مشترک برای تاثیرگذاری این پروژه نرسیده اند.
فیلترینگ هوشمند از چه زمانی استارت خورد؟!
در نیمه دوم سال 93 بود که کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه برای مسدودسازی چند شبکه پیام‌رسان موبایلی به وزارت ارتباطات اولتیماتوم داد، وزارت ارتباطات مهلت چند ماهی را برای هوشمندسازی فیلترینگ از کارگروه درخواست کرد.
یک ماه بعد وزارت ارتباطات اعلام کرد، آمادگی شروع اجرای هوشمندسازی را دارد و برای رسیدگی به این موضوع از کارگروه تقاضای برگزاری جلسه فوق‌العاده کرد که سرانجام در دی‌ماه 93 خبر آغاز فیلترینگ هوشمند روی شبکه اجتماعی اینستاگرام اعلام شد.
طبق اعلام اولیه محمود واعظی قرار بود، «مرحله اول فیلترینگ هوشمند یک ماه بعد، مرحله دوم 3 ماه بعد و در صورت موفقیت مرحله سوم 6 ماه بعد اجرا شود. » اما تحقق این زمان‌بندی هیچ‌گاه از مرحله اول فراتر نرفت.
به گفته وزیر ارتباطات 11 دانشگاه، پژوهشگاه و شرکت دانش بنیان روی فیلترینگ هوشمند کار می‌کنند.
از زمان فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی موبایلی، در طول چند سال گذشته، همواره بحث محتوایی که از این طریق منتقل می‌شود مطرح بوده و چالش‌ها در این زمینه موجب شد تا در نهایت بحث فیلترینگ هوشمند به عنوان یک موضوع مورد وفاق میان موافقان و مخالفان این شبکه‌ها مطرح شود.
گفته شده که با طراحی نرم‌افزارهای فیلترینگ هوشمند عدم دسترسی مردم به سایت‌های اجتماعی بین‌المللی محدود به صفحات با محتویات مجرمانه می‌شود.
فیلترینگ کنونی به دلیل عدم امکانات کافی، تمامی سایت را فیلتر کرده و در نتیجه، مطالبی نیز که با ارزش‌های کشور مغایرت ندارند، مسدود می شوند. از سوی دیگر ممکن است برخی از مطالب در شبکه‌های اینترنتی حاوی مطالب تخصصی باشد که برای برخی گروه‌های اجتماعی زیان‌آور اما در عین حال برای برخی گروه‌های متخصص کشور مفید هستند. برای مثال می توان به سایت های تخصصی پزشکی اشاره کرد. در چنین مواردی نیز فیلترینگ نباید مانع دسترسی افراد متخصص به سایت های مورد نیازشان بشود.
ویژگی های فیلترینگ هوشمند
طبق تعاریف موجود و نمونه های تطبیقی سایر کشور ها، یکی از مواردی که قرار است در فیلترینگ هوشمند مورد توجه قرار گیرد، این است که در برخورد با یک صفحه، به جای فیلتر کردن تمام آدرس، بخشی از آن مسدود شود. در فیلترینگ هوشمند قرار است میان دسترسی های افراد، تمایزاتی ایجاد شود و سطحی از دسترسی بیش تر یا دسترسی کم تر، برای افراد متناسب با سن، شغل و تخصص شان، در نظر گرفته شود. برای مثال سطح دسترسی به اینترنت برای یک پژوهشگر در مقایسه با یک دانش آموز متفاوت خواهد بود که البته با توجه به اینکه اجرای این عملکرد، به تشخیص هویت افراد نیاز دارد، ابعاد اجرایی این بخش از پیشنهاد، هم چنان در مرکز ملی فضای مجازی در دست بررسی است.
از دیگر الزامات فیلترینگ هوشمند، امکان درک و پردازش تصویر است که در نتیجه آن می توان امیدوار بود که تنها برخی از تصاویر مغایر با اخلاق سایت ها فیلتر شوند، بی آن که قرار باشد تمام آدرس آن سایت مسدود شود. نرم افزار فیلترینگ هم چنین باید قادر باشد که بر اساس محتوا مسدود سازی را انجام دهد. برای مثال باید بتواند میان یک مطلب پزشکی که در آن از برخی کلمات خاص استفاده شده است و مطالب دیگری که از همان کلمات استفاده می کنند، تمایز قائل شود.
فیلترینگ هوشمند در اینستاگرام موفق یا شکست خورده؟!
محمدعلی اسفنانی، عضو کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه معتقد است نمی‌توان گفت فیلترینگ هوشمند موفق یا ناموفق بوده است، چرا که ضریب اطمینان فیلترینگ هوشمند 85 درصد است و از ابتدای کار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرده که تا 15 درصد امکان بروز خطا وجود دارد. وی می‌افزاید: از سوی دیگر هم باید این مسأله را در نظر گرفت که فیلترینگ هوشمند در فضاهایی اجرا می‌شود که هر آن امکان تغییر وجود دارد و با یک کاراکتر می‌شود کارکرد آن را تغییر داد و به سمت و سوی دیگر برد. 22 شهریور 94
اواسط شهریور ماه سال گذشته بود عبدالصمد خرم آبادی ، معاون قضایی دادستان کل کشور در امور فضای مجازی در پاسخ به خبرنگار خبرگزاری فارس درخصوص اعمال فیلترینگ هوشمند در شبکه های اجتماعی موبایلی با بیان اینکه فیلترینگ هوشمند یکی از مطالبات قدیمی دادستانی کل کشور از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بوده است گفته بود: سامانه فیلترینگ هوشمند طراحی شده توسط وزارت ارتباطات تاکنون نتوانسته انتظارات مردم و مقامات قضایی را برآورده کند و علیرغم تبلیغات وسیع وزارت ارتباطات در مورد فیلترینگ هوشمند ، عملاً اقدامات آنها تاکنون نتیجه قابل قبولی نداشته است. با شعار نمی توان جلوی انتشار محتوای مجرمانه را گرفت. در کشور ما ظرفیت های فراوانی برای سالم سازی فضای مجازی وجود دارد ولی عملاً این ظرفیت ها بطور کامل استفاده نشده است. 16 شهریور94
فیلترینگ هوشمند در ارتباطات رمزشده ممکن نیست
دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه تاکید کرد: به لحاظ استفاده شبکه های اجتماعی از فناوری رمزنگاری، فیلترینگ هوشمند بر روی این شبکه ها قابل اعمال نیست.
البته خرم آبادی تنها کسی نبود که این ادعا را مطرح کرد و پیش از او نیز "شاخه مهندسی برق، کامپیوتر و فناوری اطلاعات بسیج دانشجویی دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، شهید بهشتی، تربیت مدرس، تهران، خواجه نصیرالدین طوسی، صنعتی شریف، مالک اشتر و دفتر فرهنگی دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت ایران" با انتشار یک گزارش تخصصی، بر این ادعا مهر تایید زدند و گفتند " فیلترینگ هوشمند در ارتباطات رمزشده ممکن نیست.
قتل ستایش قریشی؛ نتیجه تعلل و آزمون و خطاهای بچه گانه مسئولان
همه این اما و اگرها درحالی در رابطه با فیلترینگ هوشمند وجود دارد و هر روز گامی جدید از آن رسانه ای می شود که هنوز جامعه فنی و مهندسی کشور (فارغ از مراجع تصمیم گیرنده در حوزه فضای مجازی) به یک نقطه واحد و مشترک برای تاثیرگذاری این پروژه نرسیده اند.
به عبارت دیگر دولت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پس از حدود دو سال، همچنان مشغول آزمون و خطای پروژه ای است که مستقیما با فرهنگ و جامعه جوان و نوجوان ما سر و کار دارد.
شاید فاجعه قتل ستایش قریشی که مستقیما با کانال های مستهجن تلگرام ارتباط داشت، تلنگر خوبی باشد برای مسئولانی که هنوز هم عمق فاجعه را درک نکرده و جولان محتوای مستهجن در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی را جدی نگرفته اند.
حال باید منتظر ماند و دید گام جدید دولت برای فیلترینگ هوشمند این بار جواب خواهد داد یا بازهم باید تعلل کرد و منتظر گام های بعدی دست بر سینه نشست!