گرداب- تغییر رفتار مخاطب در حوزه‌های گوناگون زندگی که به اختصار "سبک زندگی" نامیده می‌شود، مهم‌ترین دستاورد ارتباطات میان‌فرهنگی است. هنگامی که این تغییرات در یک فرهنگ، زیربنایی‌تر و مبنایی‌تر شود حاکی از یک "تهاجم" یا به دیگر عبارت "شبیخون" خواهد بود.

تغییر در سبک زندگی طبعاً باید مبتنی بر ارتباطات میان‌فرهنگی و از طریق رسانه صورت پذیرد. رسانه را نیز اقسام گوناگونی است که هریک گسترة نفوذ و مخاطبان خاص خود را داراست؛ لکن روند تحول در نحوة تعامل رسانه‌ها با مخاطبان در ادوار مختلف جالب توجه و تعمق است. البته لازم به ذکر است که این نوشتار درپی بررسی رسانه‌های مجازی و تأثیرات آن بر مخاطب می باشد.

در رسانه‌های مجازی "نسل یک" که رسانه‌های یک سویه خطاب می‌شدند،‌ محتوای طراحی شده از سوی رسانه در اختیار مخاطب قرار می‌گرفت و طبعاً مخاطب امکان مشارکت در محتوا را نداشته و همانند روزنامه، رادیو و یا تلویزیون تنها مصرف‌کنندة محتوای برنامه‌ریزی شده از سوی صاحبان رسانه قرار می‌گرفت. این رسانه را web1 می‌نامند. این نسل تقریباً در اغلب نقاط جهان جای خود را به نسل دوم web یعنی web2 داد.

در وب 2 البته رابطه بین مخاطب و رسانه، تعاملی بوده و مخاطب خود در تأمین محتوای رسانه، بازیگر مؤثر است و سلایق و علایق وی کارگر خواهد افتاد. از جمله رسانه‌های متعلق به نسل دوم وب می‌توان به youtube ،facebook ،friend feed ،flicker ،twitter و... در سطح بین الملل و cloob ،netiran ،neviseh ،balatarin ،donbaleh و... در ایران اشاره کرد.

خانم هیلاری رادهام کلینتون، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا، در تاریخ 30 دی ماه 1388، سه هفته پس از اتمام حجت تاریخی ملت فهیم ایران با فتنه‌گران، سخنرانی مطوّلی درخصوص آزادی اینترنت و سیاست‌های دولت امریکا در این خصوص در جمع دولتمردان و مسؤولین دولتی نمود.

وی در این سخنرانی گفت: «من برای خدمت به دموکراسی و دستیابی به اهداف دیپلماتیکمان، تیمی متشکل از کارشناسان و افراد با استعداد گردهم آورده‌ام تا اقداماتمان را در تلاش‌های مربوط به سیاستمداری متناسب با قرن بیست و یکم رهبری کنند. آنها ابتکار جامعه مدنی 2 ( web 2.0) را راه اندازی کردند. در یک مدت کوتاه ما اقدامات قابل توجهی را برای تبدیل این فن‌آوری‌ها به نتایجی که موجب ایجاد تغییرات می‌شوند، به انجام رسانیده‌ایم.»

خانم کلینتون در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: «ما می‌خواهیم این ابزار را در دست مردم قرار دهیم تا از آن برای پیشبرد دموکراسی و حقوق بشر بهره گیرند.»

ملاحظة جملات فوق که از زبان "وزیر امور خارجه امریکا" صادر شده، نشان‌دهندة جایگاه نسل دوم اینترنت (web 2.0) در دیپلماسی بین المللی امریکا است. پیشرفت تکنولوژی رسانه‌های مجازی و اینترنت از زاویة نگاه دیپلماسی در دولت امریکا مورد تأیید و تأکید است؛ ضمن اینکه لازم است خوانندگان گرامی به نظامی بودن پروژة اینترنت توجه داشته باشند. درحال حاضر مقرّ اصلی اینترنت در وزارت خارجه امریکا، پنتاگون قرار دارد.

وزیر امور خارجه امریکا به این نکته نیز اشاره می‌کند که: «در ایران و دیگر کشورها سازماندهی از طریق اینترنت به صورت ابزاری برای پیشبرد دموکراسی و توانا ساختن شهروندان به اعتراض بر ضدّ نتایج مشکوک انتخابات درآمده است.»

نویسنده البته در پی تکرار مکررات نبوده و تنها درصدد توجه دادن خوانندگان به جایگاه اینترنت در نظام حاکمیتی امریکاست؛ جایگاهی سیاسی ــ نظامی در وهله اول و فرهنگی ــ اجتماعی در مرحله بعد.

حال جالب است که به جایگاه این پدیده پیچیده در ایران نیز توجه کنیم:
به نظر می‌رسد اینترنت در ساختار، نظامی و در محتوا، سیاسی است. این عرصه شاید همان عرصه‌ای باشد که سال‌هاست اقسام مردمان در ایران بر سر آن نزاع دارند. سیاست ما، عین دیانت ما و دیانت ما، عین سیاست ماست. توجه کنید: محتوا و ساختار از یکدیگر جدا عمل نمی‌کنند بلکه نقش پشتیبان یکدیگر را به عهده دارند.

خوب است به گفتة یکی از بزرگان علم رسانه نیز توجه شود که: «رسانه خود پیام است. بدین معنا که در مقطعی از مناسبات فرهنگی، پیامی که رسانه حامل آن است همان فرهنگ درونی رسانه است.»

web2 فرهنگی را با خود به همراه می‌آورد که مشخصاً و هوشمندانه مخاطب را به سوی هدف از پیش تعیین شده هدایت می‌کند.

در همین سخنرانی خانم کلینتون فراز دیگری وجود دارد که به قتل مشکوک خانم ندا آقاسلطان پرداخته می‌شود : «در تظاهرات پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران، فیلم برداشته شده با تلفن همراه از قتل خونین یک زن جوان، سند دیجیتالی اتهام ظلم و قساوت دولت شد.»

غرض از پرداختن به این جمله، اشاره به مفهوم "ژورنالیسم شهروندی" است که عملاً وظیفة اطلاع‌رسانی را از انحصار خبرنگاران و رسانه‌های رسمی خارج می‌کند و این امکان را در اختیار هر فردی قرار می‌دهد که بتواند کار خبرنگاری، اعم از کار متنی یا تصویری و کار تصویری اعم از عکس یا ویدئو را انجام دهد.

حال باید پرسید بستر انتشار محتوای تولید شده چیست؟ ناگفته پیداست: web 2.0.
وظیفة تولید محتوا بر عهدة شهروندان در قالب ژورنالیسم شهروندی است و وظیفة انتشار نیز بر عهده youtube ،Flicker ،twitter و سایر رسانه‌های مجازی.

از اینجاست که درمی‌یابیم به ابزار و تکنیکی که از ناحیه نظام بین الملل در اختیارمان قرار گرفت، اعتماد کامل نکنیم.

همین ابزار و محتوای تولید شدة مشکوک در قضیة قتل خانم آقا سلطان، چهرة حاکمیت ایران را در برخورد با اغتشاشگران و یا متعرضان به نتیجه انتخابات مخدوش نمود و جالب آنکه این واقعه در زمان مرگ "مایکل جکسون"، خواننده معروف در جهان اتفاق افتاد و تعداد ویدئوهای دیده شدة مرتبط با خانم ندا در دنیا با تعداد ویدئوهای مرتبط با آقای مایکل برابری می‌کند، آیا مایة تعجب نیست؟ نکتة مهم اینکه آنچه در رسانه‌های نسل دوم از اهمیت وافری برخوردار است، بازنشر بی‌شمار یک محتوای مشخص در فضای اینترنت می‌باشد.

در پايان، نکات طرح شده در این نوشتار در پی طرح برخی ویژگی‌ها و شیوه استفاده از تکنولوژی در دست کاربران شبکة مجازی بوده و هشداری است آگاهی بخش تا مسؤولین امر و نیز کاربران این فرصت پر تهدید را غنیمت شمرده و در پی حسن استفاده از این رسانه باشند.

سعیدی