ایجاد پورتال برای گروه‌های مختلف مثل بانوان، کودکان، اساتید، دانشجویان و ... کارساز است که در این رابطه با صنوف مختلف و شورای اصناف مذاکره شده تا برای هر گروه سنی و شغلی جهت تبادل اطلاعات، دهکده مجازی تشکیل شود.
گرداب- به نظر می رسد همانگونه که موضوع امنیت در فضای مجازی و اینترنت اهمیت بسیاری دارد، بحث درباره محتواهای تولید شده در این فضا و اثرات آن بر امنیت به خصوص امنیت فرهنگی و سیاسی از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. آسیب های ناشی از فضای مجازی به واسطه آنچه از این طریق و تحت عنوان محتوا در اختیار کاربران قرار می گیرد می تواند هم بخش‌های فردی - اجتماعی و هم بخش‌های ملی و داخلی را تحت تاثیر خود قرار دهد. بر این اساس هر اقدامی بدون برنامه‌ریزی در فضای مجازی می‌تواند مصداق عینی اقدام علیه امنیت باشد و اطلاع رسانی و فرهنگ‌سازی بهنگام در مورد مصادیق آن می‌تواند زمینه ساز کاهش فعالیت های مجرمانه در این فضا به شمار رود. از این رو تولید محتوا در فضای مجازی از جمله مهمترین اقداماتی است که برای مقابله با هجمه فرهنگی در فضای مجازی باید مد نظر قرار گیرد و در این راستا از رفتارشناسی کاربران داخلی در فضای مجازی به عنوان ابتدایی ترین اقدام گرفته تا دخالت دادن افراد در تولید محتوا باید مورد توجه باشد. در این زمینه با دکتر "حسن علیزاده"، رئیس مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد اسلامی به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم:
در بحث محتوا و تولید آن در فضای مجازی هیچ محدودیتی از لحاظ زمان، مکان، نحوه دسترسی، شکل و غیره وجود ندارد و این عدم محدودیت باعث می‌شود کوچکترین غفلتی سال‌ها حرکت ما را در تولید محتوا به عقب سوق دهد.
اگر ما محتوا تولید نکنیم و یا آنچه داریم را در فضای مجازی نگذاریم دیگران این کار را انجام می‌دهند و قاعدتا منتظر ما نمی‌مانند، اما جدا از تولید محتوا، اینکه محتوا را چگونه باید بگذاریم هم مسئله است. ایران کشوری است با چندین هزار سال سابقه تمدن. ما صاحب یکسری نسخ خطی با ارزش و بسیاری از علوم پایه و دانش روز هستیم، اما اینکه این دانش و تمدن را چه کسی باید محتوا سازی کند و یا چگونه این نسخ باید نرمافزاری شود و با چه فرمتی دیجیتالی شود و غیره (چرا که برخی از فرمت‌هایی که در حال حاضر دیجیتالی شده متاسفانه قابلیت استفاده ندارد.) تا در این فضا قرار بگیرد، جای برنامه ریزی دارد و در این میان وزارت ارشاد به تنهایی متولی نیست.
اما در کشور ما اینطور جا افتاده که حتما یک چهره کلیدی باید در رأس کار باشد که مانند سپر عمل کند.
تولید محتوا در فضای مجازی از جمله مهمترین اقداماتی است که برای مقابله با هجمه فرهنگی در فضای مجازی باید مد نظر قرار گیرد و متاسفانه برای رسیدن به این هدف متولی مشخصی وجود ندارد.
قدم اول در این راه این است که منابع موجود باید در اختیار مردم گذاشته شود اما به چه نحوی، نیاز به ظرافت دارد. نکته دوم اینکه در حال حاضر کنسرسیومی شامل دانشگاه تهران، کتابخانه ملی و تبیان وجود دارد که در مقوله تولید محتوا فعالیت می‌کنند می‌توان ساماندهی محتواهایی که از قبل تولید شده و چه محتواهایی که در حال تولید است را به این کنسرسیوم واگذار کرد.
منطق فضای مجازی، منطق حکومتی و یا وزارت‌خانه‌ای نیست. ما باید بستری را فراهم کنیم تا محتوای سالم که محتوای ایرانی - اسلامی است به وسیله خود کاربر در این فضا قرار گیرد. نمونه واضح این اقدام نام‌گذاری خلیج فارس بود. هیچکدام از کمپین‌هایی که در این اتفاق به وجود آمد از سوی نهاد‌های دولتی شکل نگرفته بود بلکه خود کاربران این کمپین را تشکیل دادند و چون حس خوب و مشترکی در میان مردم به وجود آورده بود همه به آن پیوستند؛ بنابراین یکی از کار‌هایی که باید انجام شود آشنا کردن کاربران با محتوا سازی و محتواگذاری در فضای مجازی است.
آیا تا به حال در این زمینه اقدامی از سوی مرکز صورت گرفته است؟
متاسفانه خیر. البته کار خاصی به جز آشنا کردن کاربران با محتوا سازی و محتواگذاری نمی‌توانیم انجام دهیم. در حال حاضر نیز طرح فرهنگ سازی برای حضور موثر، مثبت و ایجابی کاربران در فضای مجازی را از طریق تیزر‌هایی که در صدا و سیما پخش می‌شود و یا انذار از اعتیاد اینترنتی و وب‌گردی را در قالب آگاه سازی کاربران در برنامه کاری قرار داده‌ایم. بعضی اوقات کاربر وارد فضای اینترنت می‌شود و ساعت‌ها زمان صرف اینکار می‌کند اگر بعد از وب‌گردی چک کنید متوجه می‌شوید 90 درصد جاهایی که کاربر رفته است با خواست قبلی نبوده بلکه ناخود‌آگاه به این فضا‌ها کشیده شده؛ اما اینکه چگونه باید وارد فضای مجازی شد و از وب‌گردی پرهیز کرد جزء برنامه‌های بعدی است که باید به آن پرداخت.
شما محتوای سالم را چه محتوایی تعریف می‌کنید و کاربر چگونه می‌تواند به این محتوا بدون وب‌گردی دسترسی پیدا کند؟
اولین گامی که کاربر برای به دست آوردن اطلاعات بر‌می‌دارد رفتن به گوگل و ویکی‌پدیاست که بسیاری از اطلاعات موجود در آن فاقد استناد کافی است. اینکه چه کسی و با چه رویکردی این اطلاعات را گذاشته معلوم نیست و این ناشی از مشکل عدم وجود دانش‌نامه‌ای است که کاربر ایرانی بتواند به آن مراجعه کند. به عبارت دیگر ما مشکل دانش‌نامه‌ای داریم که باید برای تولید محتوا بر روی آن کار شود. مثل پروژه "ویکی ایرانی" که در حال حاضر باز نیست چرا که باید 300 هزار مدخل در حوزه‌های مختلف که همگی تایید شده و مستند هستند در آن وجود داشته باشد.
دولت چه اقداماتی در این زمینه انجام داده است؟
من معتقدم که در ایجاد و تولید محتوا دولت نباید شبکه اجتماعی درست کند. منطق فضای مجازی، منطق حمایت از کاربر است. باید کاربر را آگاه کنیم. یکی از کلیدی‌ترین مشکلات ما در تولید محتوا نبود فرهنگ‌سازی است. به طور مثال در غرب نرمافزاری وجود دارد که از طریق آن والدین نرم‌افزار‌ها و فضای مجازی را کنترل می‌کنند، اما در ایران این نرم‌افزار و یا مشابه آن وجود ندارد. چرا؟ چون که نه تنها برای ایجاد امنیت فرزندان در این فضا فرهنگ‌سازی نشده است بلکه تاکنون کسی به فکر راه حلی برای این معضل نبوده. فیلتر کردن در ایران یکی از اعمال سخت و قبیح به شمار می‌رود در حالی که در همه جای دنیا مثل کره و حتی آمریکا نیز با توجه به اصول امنیتی و مباحث سیاسی و اجتماعی که دارد حاضر نیست اطلاعاتش را در اختیار هیچ‌کجا قرار دهد با این رویکرد فیلتر کردن اینترنت در میان مردم این کشور‌ها امری عادی تلقی می‌شود، اما در ایران چون زمینه سازی نشده و یک شبه و تحت شرایط خاص و بدون اعلام قبلی اقدام به فیلتر کردن اینترنت می‌شود مردم عکس‌العمل نشان می‌دهند.
دلیل عدم موفقیت موتور‌های جست‌و‌جو را در چه می‌بینید؟
در سال‌های اخیر چندین موتور جست‌و‌جو افتتاح شد، اما از آنجا که امنیت در اینترنت صفر یا صد است اکثر قریب به اتفاق آنها با مشکل امنیت رو‌به‌رو شدند. علاوه بر امنیت نیز موتور‌های جست‌و‌جوی تعریف شده فاقد فراگیری بودند چرا که یک موتور جست‌و‌جوی قوی باید مداوم بوده و قطع نشود و از سوی دیگر همه جا در دسترس باشد، تعداد سرور‌ها و پدافند غیرعامل باید در این موتور‌ها در نظر گرفته شوند نبود این امکانات در طراحی موتور‌های جست‌و‌جویی که از آنها یاد می‌کنیم باعث شکست آنها شده است.
شکل گیری موتور جست‌و‌جو هم نیاز به سرمایه گذاری و هم نیاز به کار سنگین دارد و از آنجا که بخش خصوصی بر روی این موتور‌ها کار می‌کند و تمایلی به همکاری بخش دولتی ندارد در این راه با مشکل مواجه می‌شود. اما نکته دیگر اینکه محتواگذاری در یک موتور جست‌و‌جو یک بحث است و استفاده از محتوا بحثی دیگر. وقتی ابزار فنی در دست شما نیست تا با آن ذائقه سازی کنید، مطمئنا اگر هزاران محتوا تولید و ارائه شود اما دیده نشود، کار عبثی است.
ایده و راهکار برای جایگزینی شبکه‌های اجتماعی وجود دارد اما اینکه این ایده‌ها عملیاتی شود تا کاربر بتواند از آن استفاده کند چه باید کرد؟
بهتر آن است که یک سرویس ایرانی قابل اعتماد به وجود آید تا مردم از آن استفاده کنند و به این نتیجه برسند که از مدل خارجی بهتر است. اما مشکل برای شکل گیری این سرویس این است که همه چیز در فضای مجازی در هم تنیده شده؛ یعنی بحث ابزار، امنیت، فناوری، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی (که ما متولی آن هستیم). شاید یکی از دلایلی که شورای عالی مجازی تشکیل شد ساماندهی و پرهیز از موازی‌کاری در این فضا بود تا حلقه‌هایی که جدا از هم بودند در هم تنیده شده و یکسان عمل کنند چرا که یکی از مهمترین وظایف این شورا سیاست‌گذاری اصلی و محوری فضای مجازی کشور است.
برنامه‌ریزی کلان، نظام‌سازی، تعریف و تعیین قلمرو پروژه‌های ملی و نظارت بر آنها، تقسیم کار ملی بین دستگاه‌های اجرایی فعال و ایجاد هماهنگی بین آنها در این حوزه در کنار پایش مستمر فرصت‌ها و تهدیدهای این حوزه و نیز ایجاد بسترهای لازم برای تولید محتوای بومی متناسب با هویت ایرانی- اسلامی از مسئولیت‌های اصلی این شورا به حساب می‌آید.
از نگاه شما مهمترین چالش‌های موجود در محتوا سازی برای فضای مجازی چیست؟
بزرگترین چالش ما در محتوا سازی و ارائه آن از طریق اینترنت این است که حتی اگر محتوا داریم ابزار سرچ و سرور در فضای مجازی برای ارائه آن نداریم تا مطالبی که واقعیت دارند را به مخاطب منتقل کنیم. حتی اگر این مشکل حل شود محتواهای موجود در مقایسه با آنچه که داریم بسیار اندک است حتی ده درصد میراثی که داریم را نتوانسته‌ایم در فضا بارگذاری کنیم. از این که بگذریم ما هیچ برنامه‌ای برای تولید محتوا در سال‌های آینده نداریم. باید بر اساس زمان برای کودکان پنج و حتی ده سال دیگر تولید محتوا را از الان برنامه ریزی کنیم تا با مشکل مواجه نشویم. ما می‌توانیم ویکی ایرانی داشته باشیم.
برای برطرف کردن این چالش‌ها در حوزه فرهنگ، رسانه‌های دیجیتال چه برنامه‌ای در پیش گرفته است؟
اینکه واحد مجزایی داشته باشیم تا هرچه محتوا در کشور تهیه می‌شود را در فضای دیجیتال بگذاریم خیر؛ چرا که مسائل مربوط به حق مالکیت معنوی مطرح می‌شود. ما نمی‌توانیم تولیدات کسی را بدون نظر خودش در این فضا جا بدهیم (با حفظ حقوق مادی) بلکه باید این امکان فراهم شود تا صاحب اثر گونه آن‌لاین محصولی که تولید می‌کند را هم تولید کند تا بتواند در فضای مجازی نیز اثرش را ارائه دهد.
ایجاد پورتال برای گروه‌های مختلف مثل بانوان، کودکان، اساتید، دانشجویان و کلیه صنوف می‌تواند برای حل این مشکل تا اندازه‌ای کارساز باشد. در این رابطه نیز با صنوف مختلف و شورای اصناف نیز وارد مذاکره شده‌ایم تا برای هر گروه سنی و شغلی دهکده مجازی تشکیل داده تا در آنجا بتوانند با هم ارتباط بگیرند و تبادل اطلاعات کنند.
به نظر می‌رسد مرکز رسانه‌های دیجیتال با توجه به اهمیتی که دارد (به لحاظ فرهنگی) باید برنامه‌ای برای حفظ ارزش‌ها در فضای مجازی داشته باشد.ا هم برنامه‌های شما برای مقابله با اتفاقاتی که در حال وقوع است چیست؟
نمادسازی اولین قدم در حفظ ارزش‌ها در فضای مجازی است. ما تولید کننده محتوا نیستیم بلکه حامی آنچه که تاکنون تولید شده و یا در آینده تولید می‌شود، هستیم؛ بنابراین ابتدا از آثار فاخر حمایت می‌کنیم، بعدا بر روی آنچه هست نظارت می‌کنیم تا مصونیت ایجاد شود و سوم هدایت می‌کنیم و در نهایت سرمایه‌گذاری. چرا که بر این عقیده‌ایم که اگر محتوایی تولید نشود و جلوی ورود آنچه در دنیا ساخته می‌شود را بگیریم نه تنها در توسعه ICT موفق نخواهیم بود بلکه زمینه را برای هجوم داده‌های دیگران مهیا ساخته‌ایم.
منبع: ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات