به گزارش گرداب از تسنیم، سه هزار سال پیش هخامنشیان "چاپار" را برای نخستن بار در طول تاریخ، به ایران آوردند تا تمامی امور ارتباطی ایران زمین را از طریق آن ساماندهی کرده و به انجام برسانند. چاپارخانه‌ها مشهورترین تشکیلات اداری این سلسله حکومتی بود که گروهی از افراد جهت ارائه اخبار و گزارش‌های واصله از گوشه و کنار ممالک، در آن مشغول بکار بودند.
*ایران خالق چاپار*
تندترین اسب‌ها در ایستگاه‌های بین راهی که به چاپارخانه مشهور بودند، زین می‌شدند تا در اختیار چابک‌سواران جهت انتقال اخبار قرار گیرند؛ داریوش هخامنشی جهت سهولت در امر نظارت بر قلمرو پهناور ایران، دایره فعالیت چاپار را گسترده کرد و به دستور وی جاده‌هایی توسعه یافت که مهمترین آنها به "راه شاهی" معروف بود و دو هزار و 400 کیلومتر مسافت داشت.
به فاصله هر 24 کیلومتر نیز چاپارخانه‌ای ساخته شد که در آنها همیشه اسب‌‌هایی تازه نفس آماده بودند. پیک‌های دولتی با رسیدن به این چاپارخانه‌ها اسب‌های خود را عوض می‌کردند و با اسبی تازه نفس سریعا به راه خود ادامه می‌دادند.
*شعار هخامنش بر ورودی پست نیویورک*
داریوش هخامنشی درباره چابک‌سواران دولتی خود می‌گفت "نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی شب می‌تواند پیک‌های تندرو را از حرکت بازدارد" که البته این عبارت اکنون در بالای سر در ساختمان اداره پست نیویورک به چشم می‌خورد.
چاپارخانه‌‌های ایران تا مدت‌ها یکی از وسیع‌ترین شبکه‌های ارتباطی دنیای کهن محسوب می‌شد تا اینکه بعدها دچار تغییرات گسترده‌ای گردید و رفته رفته ادارت پستی را در قالب دنیای کنونی شکل داد. پراکندگی فعالیت‌ها و موفقیت کارنامه چاپار موجب شد تا 136 سال پیش به دستور ناصرالدین شاه قاجار، وزارت پست تأسیس شود.
*ایران عضو اتحادیه جهانی پست*
دایره شمولیت پست در این زمان به اندازه‌ای بود که اتحادیه عمومی پست‌ها به اتحادیه جهانی پست تغییر نام داد و ایران به عنوان بزرگترین بازیگر این عرصه به عضویت آن درآمد و اکنون تعداد اعضای آن به 192 رسیده است.
این اتحادیه (UPU) نخستین انجمن در جهت همکاری بین کارکنان بخش پست و از مؤسسات تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است و از نظر قدمت و سابقه نیز دومین سازمان بین‌المللی جهانی محسوب می‌شود.
هدف این اتحادیه کمک به سازماندهی و بهبود بخشیدن خدمات پستی در سطح بین‌المللی و مقر اصلی آن در برن، سوئیس است؛ اهداف دیگری نظیر سازماندهی و کامل نمودن خدمات پستی، ارتقا و توسعه همکاری‌های بین‌المللی، ارائه کمک‌های فنی و نظرهای مشورتی به کشورهای نیازمند عضو اتحادیه، ایفا کردن نقش رابط و میانجی‌گر بین اعضا، تنظیم و تصویب قوانین برای تبادلات پستی بین‌المللی و ارائه توصیه‌هایی در جهت برانگیختن سطح رشد در مراسلات، امانات پستی و بهبود کیفیت این خدمات برای مشتریان نیز برای آن در نظر گرفته شده است.
*انقلاب پست را شکوفا کرد*
ساختار و شاکله پست تقریبا تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی دستخوش تغییرات بود اما بعد از آن عمده توجهات به سمت سرویس‌ها و خدمات پستی رفت به گونه‌ای که تعریف دامنه بی شماری از خدمات برای پست موجب شد تا این شرکت به عنوان یک شرکت مستقل دولتی در سال 1367 به فعالیت‌های خود ادامه دهد.
اجرای مکانیزاسیون و اتوماسیون شبکه پستی، ایجاد سرویس‌های نوین و متنوع نظیر پست پیشتاز، پست مستقیم، سلف سرویس پستی، تحویل هوشمند مرسولات به گیرندگان، پست تصویری، پست جواب قبول، پست یافته، صندوق شخصی، پست تلفنی 193، پست اکسپرس، پست خرید، پست رستانت، خرید اینترنتی، پست ویژه، پیک ویژه و خدمات بسیار دیگر بخشی از سرویس‌ها و تحولات خدماتی پست بعد از انقلاب است.
رفته رفته پست با یافتن جایگاه واقعی خود به عنوان مهمترین ابزار ارتباطی توانست همکاری سایر نهادهای دولتی را جلب نموده و ارایه خدمات دولتی را از طریق پیشخوان خود سامان بخشد. در همین راستا این شرکت در اجرای طرح‌های کلان ملی از جمله توزیع کارت سوخت، توزیع کالابرگ های شهری، روستایی و عشایری، ثبت‌نام و توزیع کارت ملی، تعویض پلاک‌های خودرویی، توزیع فرم‌های اطلاعات اقتصادی، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، ثبت‌نام تلفن همراه و غیره مشارکتی گسترده پیدا کرد.
در این دوره با توسعه روزافزون فناوری‌های نوین ارتباطی، دفاتر خدمات ارتباطی در روستاها و دور افتاده‌ترین نقاط کشور ایجاد شد و ارایه خدمات پستی و نیابتی سایر سازمان‌ها به روستاییان روز بروز گسترش یافت.
*پست خصوصی راه می افتد*
اکنون نیز شرکت پست جمهوری اسلامی ایران به منظور توسعه هر چه بیشتر رقابت‌پذیری، پویایی در عرضه خدمات پستی و پاسخگویی مناسب به نیازهای متنوع و جدید مشتریان، بستر مناسب جهت حضور و مشارکت فعال بخش غیردولتی را به موازات اپراتور دولتی ایجاد نموده و خصوصی‌سازی آن در دست انجام است.
*پست لشگر پیشتاز ادارت پستی*
با این حال برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های پستی، بهتر است سری به بزرگترین اداره پستی یعنی اداره کل پست استان تهران و تجزیه مبادلات کشور واقع در چهارراه لشگر تهران زده شود؛ در این مرکز تمامی اعمال پستی اعم از قبول، جمع‌آوری، توزیع و رهسپاری انجام می‌شود و تنها مرکز تجزیه مبادلات کشور به حساب می‌آید.
طبیعی است که اگر یک بار از خیابان کارگر جنوبی و چهارراه لشگر عبور کنید، برای همیشه موقعیت ساختمان عظیم الجثه پست تهران -که در روز شاهد حضور گسترده‌ای از مراجعه کنندگان است- در ذهن‌تان ثبت می‌گردد.
دو ردیف پلکانی به عنوان ورودی سالن اصلی خدمات، حکایت از حال درون این ساختمان قدیمی که شاید بیراه نباشد از آن به عنوان میراثی فرهنگی یاد شود، دارد. اگر از آن دست افرادی باشید که برای اولین بار وارد این ساختمان شده قطعا در بدو ورود به سالن و با دیدن عرض و طولی وسیع و باجه‌هایی بی‌شمار در دور تا دور آن، کمی متحیر خواهید شد.
* لشگر چند طبقه است*
دقیق‌تر که شوید ارتفاع سالن نیز خیره کننده است و از همین کارمندان این اداره معتقدند فاصله هر طبقه عملا به اندازه سه طبقه ساختمان معمولی است و لذا به بازدیدکنندگان پیشنهاد می‌دادند که برای بازدید از طبقات حتما آسانسورهایی که قابلیت حمل حدودا یک تن مرسوله پستی را دارد، انتخاب کنند تا از درد پا در امان باشند.
دور تا دور سالن اصلی که محل مراجعه حضوری مردم است، باجه‌هایی شبیه بانک‌ها در نظر گرفته و کیوسک نوبت‌دهی نیز کنار در ورود برای صف‌شماری نصب شده است؛ وسط سالن عریض و طویل اداره پست تهران نیز صندلی‌ها و تابلو اعلاناتی برای رفاه حال ارباب رجوع قرار داده شده است تا علاوه بر آگاهی از خدمات پستی، قادر به استراحت تا زمان اعلام شماره‌شان باشند.
برخی باجه‌ها کاملا خلوت و از این حیث فرد پاسخگو زمانی کافی برای پاسخگویی دارد و از طرفی باجه‌های انتهایی سالن که مربوط به صدور کارت هوشمند ملی است، به اندازه‌ای ترافیک کاری دارد که بعید است جرأت پرسیدن سوال از متصدیان آن را داشته باشید چه برسد به اینکه پاسخ هم بخواهید.
*پست جی‌ال‌ایکس می‌فروشد*
باجه ابتدایی مربوط به تهیه کد پستی است و کسانیکه در سیستم جدید نشانی‌گذاری دنبال کد پستی جدید هستند به این باجه رجوع می‌کنند؛ باجه‌های کناری نیز مربوط به پیگیری مدارک گم شده، فروش گوشی‌های ایرانی جی‌ال‌ایکس، توزیع DHL بین‌الملل، ثبت درخواست برای یافتن مدارک گم شده و طراحی و تحویل تمبر شخصی است.
*با 10 هزار تومان، تمبر شوید*
جذاب‌ترین بخش این ردیف قطعا باجه تمبر شخصی است مخصوصا اینکه آلبومی را در پیشخوان خود دارد که تصاویری از کودکان روی تمبر چاپ شده و آماده تحویل به صاحبانش است؛ عکس مورد نظرتان را به علاوه 10 یا 20 هزار تومان ناقابل بدهید تا چند دقیقه‌ای یکسری تمبر منقش به عکس مورد نظر با کیفیت خوب تحویل بگیرید.
با گذر از این مرحله به شلوغ‌ترین بخش سالن اصلی وارد می‌شویم. بخش صدور کارت ملی هوشمند که باجه‌های بسیاری را به خودش اختصاص داده و برخی از آنها در پیش چشم مراجعه کنندگان است و برخی دیگر در اتاق پشتی قرار دارند که عملیات احراز هویت در آنجا و با حضور نمایندگان ثبت احوال صورت می‌گیرد.
*کارت ملی هوشمند را از ما بگیرید*
روال کار نیز به این شکل است که اول متقاضیان به صورت الکترونیکی اقدام به ثبت درخواست کارت ملی هوشمند کردهد و در همین مرحله نزدیکترین منطقه پستی را مشخص می‌کنند تا با آنها تماس گرفته شود. بعد از تماس به شکل حضور به منطقه پستی رفته و عملیات احراز هویت براساس شناسنامه، ثبت اثر انگشت و الصاق عکس صورت می‌گیرد.
یک ماه فرصت نیز برای صدور کارت در نظر گرفته می‌شود تا بار دیگر متقاضیان به مرکز پستی مورد نظر مراجعه کرده و کارت خود را تحویل بگیرند.
بخش‌های دیگری نظیر اطلاع‌رسانی پیامکی مرسولات و سرویس TLS هم در این مرکز مستقر شده که منظور از تی‌اِل‌اِس، انتخاب زمان ارسال مرسولات توسط مشتریان پستی است تا از این طریق حجم مرسولات برگشتی در اثر حاضر نبودن مشتریان کاهش یابد.
تمامی این مراحل قابل رؤیت توسط مراجعه کنندگان حضوری نیز هست اما بخش عمده کار، طبفات بالایی و پشت سالن اصلی که کامیون‌های حمل بار حضور دارند، است.
*اینجا بارها گیره می‌شوند*
برای ورود به دیگر بخش‌ها مجبور بودیم تا از سالن اصلی خارج شده و ساختمان را دور بزنیم؛ جاییکه چندین کامیون و کامیونت مشغول بارگیری برای توزیع مرسولات پستی و در طرف دیگر کارگران مشغول تخلیه بارهای رسیده از فرودگاه‌ها برای تجزیه بودند و هر باکس شامل بار را در گونی‌های مشخصی تخلیه می‌کردند و بر حسب وزن به گیره‌های مکانیکی جهت حمل به قسمت مشخص می‌سپاردند.
*هواپیمای F14 در ساختمان مکانیزه پست*
زمانیکه ایران تکنولوژی مکانیزه پست را رد این ساختمان احداث می‌کند جزو 22 کشور اول در این زمنه بوده و نشان از جایگاه بالای پست در کشور ما از قدیم‌الایام دارد. دستگاه مکانیکی تجزیه مبادلات پستی دارای پردازنده‌های هواپیمای F14 است که در لحظه قابلیت پردازش 100 دستور مجزا را دارد.
*بسته‌های خارجی شیک پست می‌شوند*
توجه‌ها در این ساختمان زمانی جلب می‌شود که بسته‌های شیک و خوش آب و رنگ برخی مرسولات توسط نوار نقاله تحویل بخش بین‌الملل می‌شود. روی برخی بسته‌ها با خط درشت و به زبان انگلیسی اسامی چون مسعود، جعفر، رضا و... درج شده و در گوشه دیگر آن آدرس‌هایی از آمستردام، برلین و انگلیس به چشم می‌خورد.
*بسته‌های کوچک عوارض نمی‌دهند*
این بخش مربوط به بسته‌های کوچک پستی از کشورهای دیگر است و لذا شامل عوارض گمرکی نمی‌شود؛ طبق قانون پست کشور مرسولاتی که ارزش آنها بین 50 تا 70 دلار باشد از عوارض گمرکی معاف می‌شوند و تنها دریافت کننده باید 18 هزار تومان به عنوان حق توزیع بپردازد.
بسته‌های بزرگتر ارسال شده از کشورهای دیگر در زیر طبقه اول و سالن اصلی مورد بازبینی گمرک قرار می‌گیرد.
با گذر از سالن بزرگی که بخش قابل توجهی از دستگاه‌های آن به واسطه تکنولوژی قدیمی دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، به دایره انتهایی تجزیه مرسولات نزدیک می‌شویم –جاییکه دیگر تفکیک بسته‌ها صورت گرفته و برحسب استان‌های مختلف در کیسه‌هایی مخصوص قرار داده شده‌اند- لذا در این بخش جذابیت مشاهدات کاهش می‌یابد و تنها در وسعت عظیمی کیسه‌هایی آبی رنگ روی زمین دیده می‌شوند که دور یکدیگر حلقه زده‌اند.
با در نظر گرفتن طبقات دوم و همکف برای تجزیه مبادلات، طبقه سوم به بخش اداری پست تهران تعلق دارد و مانند سایر ادارات، بخش‌های مختلف آن با پارتیشن از یکدیگر جدا شده است.
*ایران هفدهمین پست جهان است*
اما با مرور فعالیت‌های این ساختمان بد نیست بدانیم که استاندارد شرکت پست ایران در دنیا رتبه هفدهم را دارد در حالیکه شاید با جایگاه واقعی ما به عنوان مبدع فعالیت‌های پستی بسیار فاصله داشته باشد؛ نکته‌ای که معاون
برنامه‌ریزی این شرکت هم به آن اذعان دارد و معتقد است نتوانسته‌ایم نقش و جایگاه خود را آنطور که باید، حفظ کنیم.
نصری عنوان کرد: البته باید این نکته را هم در نظر داشت که پست را نمی‌توان به عنوان یک مقوله مستقل در نظر گرفت زیرا بحث پست با موارد متعددی مانند فرهنگ، اقتصاد، صنعت و سایر مولفه‌های کشور بستگی دارد. حتی موضوعات سیاسی و بین‌الملل هم در این حوزه تاثیر‌گذار هستند و در یک جامعه سنتی نمی‌توان انتظار پستی پیشرفته را داشت.
وی اظهار کرد: تمام پست‌های پیشرفته دنیا از زیرساخت‌های قوی برخوردارند که بخشی از آن به حوزه حمل‌ونقل مربوط می‌شود.
او افزود: اکنون سیستم الکترونیک ما به گونه‌ای است که در لحظه این امکان وجود دارد از تمام دفاتر پستی و مرسولات آن مطلع شویم اما با وجود قابلیت‌هایی که در حوزه پست وجود داشته، تاکنون فرصتی برای عرضه داشته‌های شرکت پست وجود نداشته است.
با این حال امیدواریم اگر سیستم مکانیکی حال حاضر با قدمت چندین ساله که جذابیت‌های بصری بالایی دارد عامل عقب افتادگی در این عرصه شده، با تغییر روند به سمت الکترونیکی شدن زمینه بازپروری آن فراهم گردد.