به گزارش گرداب از جام‌جم، گسترش نفوذ رسانههای مجازی ـ چه رسانههای رایانه‌ای و چه شبکه‌های مجازی موبایلی ـ و دیکته کردن خود به عنوان یک رسانه جدید با محدودیت کم و ضریب نفوذ بالا، یک اصل انکارناپذیر است.
رسانههای فضای مجازی محدودیت رسانههای رسمی اعم از دیداری و شنیداری را ندارند، هزینه‌بر نیستند و کافی است که یک فرد عادی که نفوذ یا تخصصی هم در امر رسانه ندارد، از هر نقطه جغرافیایی داخل یا خارج کشور نسبت به راه‌اندازی یک فراخوان، نظرخواهی یا کمپین بر له یا علیه یک محصول یا کالا و خدمات اقدام کرده و این کمپین به سرعت با استقبال دیگر کسانی که از همان کالا یا محصول استفاده می‌کنند ـ صرف‌نظر از موافقت یا عدم موافقت با آن کالا ـ مواجه شود.
در این حالت موج‌های غیرقابل پیش‌بینی اتفاق خواهد افتاد که ممکن است در سرنوشت تولید یک کالا از نظر کیفیت، قیمت، خدمات پس از فروش و دیگر جنبه‌های آن اثرگذار باشد. این اثرگذاری ممکن است مثبت یا منفی باشد و یک تولیدکننده یا کالایش را به عرش برده یا آن را فرش‌نشین کند.
رسانههای مجازی و تولید ایرانی
بدیهی است با گسترش حیرت‌آور رسانههای مجازی ـ بخصوص از نوع موبایلی یا تبلتی ـ در ایران، تولیدکنندگان ایرانی نیز باید روی تاثیر این رسانه‌ها بر کیفیت، قیمت و خدمات پس از فروششان مطالعه کرده و حساس باشند؛ چرا که نوع دیگری رسانه در حال ظهور است که می‌تواند به گونه‌ای جدید از تولید یک کالا حمایت کرده یا برعکس، آن را تا مرز تحریم خرید، بایکوت کند.
هر چند ممکن است تولیدکنندگان اکنون به این پدیده جدید که به طور خزنده‌ای در حال پیشروی و اثرگذاری بر افکار عمومی است، کم‌توجه بوده و حتی اثر آن را انکار کرده و آن را به تمسخر بگیرند، اما این دیدگاه، چیزی از واقعیت کم نمی‌کند. اکنون در گوشه و کنار شبکه‌های مجازی در ایران شاهد شکل‌گیری کمپین‌های مختلفی درباره تولیدات ایرانی هستیم. در یکی از این کمپین‌ها که به هشتک تولید ملی معروف شده است، از افراد عادی خواسته می‌شود رده‌های کالایی را که از کیفیت یا قیمت آن راضی هستند قید کنند. بدیهی است قضاوت‌های صریح، بی‌پرده، انبوه و بی‌سانسوری که در این باره اعلام می‌شود، می‌تواند صدها مشتری را به خرید آن کالا ترغیب کرده و یا برعکس از آن رویگردان کند. در مورد دیگر کمپین تحریم خرید خودروهای نو ایرانی در اینترنت و شبکه‌های مجازی موبایلی دست به دست می‌شود که حتی ممکن است کمترین اثر را بر تولید و فروش خودرو در کشور بگذارد، اما روشن است که این امر راهی را باز می‌کند که هر زمان ممکن است باعث بروز یک جریان یا سیل ویرانگر یا برعکس، باران رحمت شود.
حریری:
در ایران هیچ مبنایی برای ارزیابی آنچه در فضای مجازی موافق یا مخالف تولیدات ملی عنوان می‌شود، نداریم
به این ترتیب کارشناسان اقتصادی به تولیدکنندگان هشدار می‌دهند قدرت اثرگذاری فضای مجازی در تولید ملی را دست‌کم نگیرند. شاید بسیاری از فعالیت‌های انجام شده در فضای مجازی به جایی نرسیده یا به اصطلاح «گرم» نشود، اما ظرفیت قدرتمند فضای مجازی برای ایجاد موج‌سازی تجاری قطعا قابل انکار نخواهد بود. چرا که این رسانه جدید، به تمام معنی رسانه مردم است که در مقام خریدار و مصرف‌کننده، قدرت متقاعدکنندگی بسیار بالایی برای همنوایان خود خواهند داشت؛ قدرتی که مانند یک تیغ دو لبه می‌تواند به ضرر یا نفع یک کالا یا خدمات عمل کند.
اهمیت آرای مردم در فضای مجازی
در این‌باره مجیدرضا حریری، نایب‌رئیس اتاق ایران و چین به اهمیت آرای مردم در رسانههای مجازی برای تولید ملی اشاره کرد و گفت: اثر رسانههای مجازی بر تولید، بر مبنای آرای مردم و تجربه شخصی خریداران و مصرف‌کنندگان کالاست که باید برای این موضوع خوب فکر کرده و برای آن برنامه‌ریزی کنیم؛ در حالی که هنوز در ایران هیچ مبنایی برای ارزیابی آنچه در فضای مجازی موافق یا مخالف تولیدات ملی عنوان می‌شود، نداریم.
وی با تاکید بر عادت نظارت در فرهنگ ایران تصریح کرد: براساس فرهنگ جامعه ایران از گذشته‌های دور مردم عادت کرده‌اند نسبت به نشر و بازنشر نظرات خود همواره نگران بازرسی‌ها و نظارت‌های دولتی باشند و برای هر اظهارنظری نیازمند مجوز باشیم، اما این فرهنگ در دنیای مجازی کمتر اثر گذاشته و لذا ممکن است بتوانیم از مزیت قابل قبول فضای مجازی در حمایت یا عدم حمایت از تولیدات ملی ایران استفاده کنیم.
چالش فرهنگ فضای مجازی
وی به نبود فرهنگ استفاده از فضای مجازی در کشورمان نیز اشاره کرد و افزود: فرهنگ استفاده از فضای مجازی در کشورمان جاافتاده و پخته نیست و باید بدانیم این کمبود فرهنگ می‌تواند خطرآفرین باشد. به این صورت که اکنون در کشورمان هویت افرادی که کمپینی علیه یا موافق تولیدات کشور راه انداخته‌اند، معلوم نیست در حالی که در کشورهای پیشرفته این کمپین‌ها از سوی گروه یا نهادهای مشخصی مانند ان‌جی‌اوها هدایت می‌شوند و می‌توانیم نسبت به صداقت گفتار آنها اطمینان داشته باشیم، در حالی که اکنون در کشورمان مثلا درباره کمپین معروف خودرو هیچ‌کس نمی‌داند این کمپین با چه هدفی و با چه نیتی از سوی کدام افراد راه‌اندازی شده است.
نگرانی‌های قابل توجه
به عقیده این عضو اتاق بازرگانی، تیغ دولبه فضای مجازی به این معنی است که حتی می‌توانیم نگران برخی سوءنیت‌ها باشیم؛ هرچند اکنون در کشورمان بسیاری از کمپین‌های ایجاد شده در جهت هدایت افکار مردم به کالاهای خوب یا بد است، ولی باید درباره این مهم که ممکن است مشکلاتی برای تولیدات ملی کشورمان نیز ایجاد شود، نگران باشیم.
حریری با تاکید بر اهمیت بیداری وجدان اجتماعی در این زمینه تصریح کرد: اساس تمام انتقادها یا حتی پیشنهادها درباره یک محصول در فضای مجازی وجدان منتقدان یا موافقان است، اما با توجه به شواهد موجود، در کشورمان براساس شایعه‌پراکنی و همچنین ایجاد موج‌های غیرواقعی درباره برخی موارد رواج دارد و مردم هنوز به نحوه استفاده صحیح از فضای مجازی عادت نکرده‌اند، بنابراین نباید فراموش کنیم از این تیغ دولبه به گونه‌ای استفاده کنیم که به خودمان صدمه نزنیم و اجازه فعالیت به کالاهای مناسب و باکیفیت را بدهیم.
این فعال اقتصادی به وظایف آن سوی معادله یعنی تولیدکنندگان کالا نیز تاکید کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین بخش‌های این موضوع، بحث نبود فضای رقابتی صحیح و سالم در اقتصاد کشورمان میان بخش خصوصی و دولتی است و در بسیاری از موارد بخش‌های دولتی با توجه به رانتی که در اختیار دارند، به این نوع تبلیغات در فضای مجازی اهمیت نداده و زیاد آنها را جدی نمی‌گیرند؛ چون رانتی در اختیار آنهاست که قدرت رقابت دیگران با این تولیدکنندگان را گرفته و یکه‌تازی آنها در بازار جای نگرانی برایشان ندارد، در حالی که تولیدکنندگان و اصناف خارجی کاملا به صورت خصوصی و بر مبنای مشتری‌مداری فعالیت می‌کنند و تاثیر این فضای مجازی می‌تواند برایشان مهم باشد. به عنوان مثال درباره کمپین خودرو آیا واقعا می‌توان گفت تاثیری در بازار داشته است یا خیر؟
تولیدکنندگان فضای مجازی را جدی بگیرند
در همین حال رضا الفت‌نسب، دبیر انجمن صنفی کسب و کار اینترنتی به خبرنگار جام‌جم گفت: یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند اهمیت دنیای مجازی را در تولیدات داخلی ایران به نمایش بگذارد، بحث تعداد کاربران اینترنت است که کشورمان را جزو یکی از کشورهای مطرح از نظر تعداد کاربران در سطح بین‌المللی تعیین کرده است. بنابراین، این امتیاز در موضوع حمایت یا عدم حمایت از تولیدات کشورمان بسیار تاثیرگذار است.
الفت نسب:
تعداد کاربران فضای مجازی کشورمان قابل توجه بوده و ضریب نفوذ اینترنت در زندگی اجتماعی ما بسیار قابل توجه است
وی در ادامه به قدرت ایجاد موج رسانه‌ای از این طریق اشاره کرد و افزود: همان‌طور که اشاره شد تعداد کاربران فضای مجازی کشورمان قابل توجه است و ضریب نفوذ اینترنت در زندگی اجتماعی ما بسیار قابل توجه است، بنابراین با این موضوع باید در نظر داشته باشیم که در صورت راه افتادن موجی چه موافق و چه مخالف برای کالای صنعتی یا غیرصنعتی، این موج بسرعت گسترده شده و باعث ایجاد حساسیت در مخاطبان خواهد شد. چون مثل گذشته نیازی به انتقال تجربیات سینه به سینه نیست و کافی است در دورترین نقطه از ایران تجربه‌ای غیرمطلوب از یک محصول داشته باشیم تا با انتشار آن در فضای مجازی، آن سوی دنیا نتیجه آن را دریابیم.
این مقام صنفی خاطرنشان کرد: اما یکی از مهم‌ترین مشکلات فضای مجازی و توانایی آن در هدایت کیفیت تولیدات کشورمان، بحث نبود فرهنگ مناسب استفاده از این امکانات است، چون به تجربه دیده‌ایم حتی زمانی که کمپینی کاملا مفید مثلا برای حفظ محیط‌زیست در دنیای مجازی به راه افتاده پس از گذشت مدتی این کمپین به بیراهه رفته و از مسیر اصلی خود خارج شده است. وی با تاکید بر تغییر عادت خرید بسیاری از ایرانیان در انتخاب محصولات تصریح کرد: اگر امروز به افراد خانواده خود توجه کرده باشید بسیاری از آنها قبل از این‌که به قصد خرید محصولی از منزل خارج شوند ابتدا رایانه خود را روشن کرده و در دنیای مجازی به دنبال مزیت‌ها و اشکالات کالای موردنظرشان هستند و بر مبنای نظرات کاربران محصولشان را انتخاب می‌کنند.
بنابراین باید به این موضوع توجه کنیم که این نقطه‌نظرات می‌تواند بسرعت در حمایت یا عدم حمایت از محصولی تاثیرگذار بوده و باعث نگرانی تولیدکنندگان شود. از این‌رو بهترین سیاست برای تولیدکنندگان این است که برای تولیدات خود به نوعی برنامه‌ریزی کننند که کیفیت مطلوب تولیداتشان باعث ایجاد موج مثبت در دنیای مجازی باشد نه منفی.
نگرانی تولیدکنندگان
دبیر انجمن صنفی کسب و کار اینترنتی درباره نگرانی‌های تولیدکنندگان از تاثیرگذاری دولبه فضای مجازی نیز افزود: فضای مجازی و نبود محدودیت در آن می‌تواند در واقع ابزاری برای ارتقای کیفیت تولیدات در هر صنفی باشد؛ اگر تولیدکنندگان نسبت به رصد کردن انتقادات و پیشنهادات مصرف‌کنندگانشان برنامه‌ریزی کرده و با در نظر گرفتن اشکالات مطرح شده نسبت به برطرف کردن آنها در محصول خود اقدام کنند.
الفت‌نسب به اهمیت تجربه فرهنگ تعامل میان فضای مجازی و تولیدات ملی ایران اشاره کرد و گفت: به‌طور کلی این تجربه در کشورمان باید انجام شود تا در نهایت پخته شده و با رفع مشکلات و گرفتاری‌ها بتوانیم ارتقای کیفیت محصولات ایرانی را ببینیم. بنابراین با توجه به تمام امتیازات و امکانات دنیای مجازی، تولیدکنندگان کشورمان از این پس باید به دقت نسبت به آن حساسیت داشته و برای آن برنامه‌ریزی کنند، چون نظرات مصرف‌کنندگان می‌تواند بسرعت در میان افراد منتشر شده و تولیدات موردنظر را در موضوع بازاریابی با شکست مواجه کند در حالی که همین کمپین‌ها می‌تواند برای ارتقا و پرفروش شدن محصولات ملی هم هم مفید باشد؛ اما شرط آن کابران بی‌سانسور فضای مجازی هستند.
کم پیش می‌آید که در فضای مجازی بحث و موضوعی داغ شود که ارزشش را داشته باشد، این بار اما بحثی به میان آمده که نه‌فقط برای مخاطبانش که به نظر می‌رسد برای تولیدات ایرانی قابل توجه باشد. هشتک ساخت ایران، فراخوان ابتکاری جدید با استفاده از ظرفیت‌های فراوان، اما ناشناخته فضای مجازی به‌عنوان یک رسانه نوپا و غیرقابل سانسور است.
پیشنهاد اولیه‌اش این بوده که هر کسی پنج محصول ایرانی باکیفیت و بی‌کیفیت را براساس تجربیات خودش معرفی کند. جستجو کنید، نظرات مسلما متفاوت است، گاهی غلط به نظر می‌رسد، گاهی کسی از محصولی بد گفته که اغلب موافق نیستند و برعکس، اما نتیجه جالب است، از این نظر که هر چند مردم در مورد محصولات باکیفیت پایین اغلب نظرات مشترکی دارند، اما در مورد محصولات خوب ایرانی اطلاعاتی به‌دست می‌آورید که تا پیش از این به چشمتان نیامده، مثلا وقتی می‌بینی که اغلب ایرانی‌ها از محصولات بهداشتی و شوینده‌های ایرانی احساس رضایت دارند یا اغلب نسبت به پیشرفت تولیدکنندگان ایرانی در صنایع شکلات‌سازی متفق‌القول هستند، نه‌تنها نمی‌توانی مخالفت کنی، بلکه حس خوبی پیدا می‌کنی.
علاوه بر اینها صنایع فرش، چوب، شیرآلات، چرم و حتی برخی از ناشران از سوی مصرف‌کنندگان نمرات قابل قبول و خوبی گرفته‌اند. در مورد بدها هم سرآمدشان برخی خودروسازان داخلی و محصولات پروتئینی است. از این فهرست بلندبالای محصولات خوب و بد ایرانی که بگذریم، بی‌تردید به این نتیجه می‌رسیم که محصول خوب، بهترین مبلغ برای خودش محسوب می‌شود. به قول آن ضرب‌المثل قدیمی که می‌گوید، پول پول می‌آورد، مسلما مشتری هم مشتری می‌آورد و خوشبختانه مدت‌هاست که برخی از تولیدکنندگان ایرانی بخوبی به این مساله پی برده‌اند که یک محصول، صرفا کالایی در دست مشتری نیست، یک محصول می‌تواند به اندازه یک اثر هنری جذاب و تاثیرگذار باشد، چیزی که در برخی صنایع مانند خودرو یا چوب یا حتی بسته‌بندی یک محصول غذایی بخوبی مشهود است.
با این حال می‌توان امیدوار بود که روزی این بحث در فضای مجازی بین محصولات خوب و خوب‌تر ایرانی برقرار باشد و همه به احترام محصول ایرانی تمام‌قد بایستیم.