وابستگی در حال رشد فناوری اطلاعات و ورود آن به حوزه های مختلف زندگی انسان اعم از اقتصاد،دولت وحتی نظامی باعث شده تا وضعیت وجایگاه کشورهادرفضای مجازی موردتوجه ویژه دولت مردان و مقامات کشورها قرار گیرد.
به گزارش گرداب از باشگاه خبرنگاران جوان، توسعه فناوری اطلاعات و دیجیتال در جهان باعث گسترش سریع نفوذ این حوزه و مطرح شدن مباحث مرتبط با ظرفیت و قدرت سایبری کشورها در صحنه تقابل با یکدیگر شده است. کشورهای دارای توان دیجیتال و قدرت سایبری در جهان به واسطه در اختیار داشتن مزایای چشمگیر آن، از قدرت نفوذ، تاثیر گذاری و پیشرفت اقتصادی-اجتماعی بیشتری در مقایسه با کشورهای کمتر توسعه یافته در این حوزه برخوردارند.
وابستگی در حال رشد فناوری اطلاعات و دیجیتال و ورود آن به حوزه های مختلف زندگی انسان اعم از کار، رفاه، اقتصاد، دولت، بازرگانی و حتی نظامی باعث شده تا وضعیت و جایگاه کشورها در فضای مجازی مورد توجه ویژه دولت مردان و مقامات کشورها قرار گیرد. برخورداری از جایگاه مناسب در فضای سایبری و دیجیتال به معیاری برای سنجش قدرت ملی و منطقه ای در عرصه جهانی به شمار می آید. در گزارش حاضر به بررسی وضعیت فضای مجازی و ارتباطات در ایران و نقطه ای که کشورمان آن واقع شده است می پردازیم.
در بررسی وضعیت فضای مجازی و فناوری اطلاعات کشور باید شاخص های مختلف را مد نظر قرار داد. بدین منظور نهادهایی در سطح بین المللی اقدام به تعیین شاخص هایی برای سنجش جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات اینترنتی کشورها کرده اند. اتحادیه بین المللی مخابرات(International Telecommunication Union) و مجمع جهانی اقتصاد(World Economic Forum) دو سازمان شناخته شده در ارزیابی وضعیت جامعه اطلاعاتی در سطح بین المللی هستند. در ادامه به بررسی شاخص های اساسی در تعیین جایگاه فضای مجازی کشور در مقایسه با کشورهای منطقه و جهان خواهیم پرداخت.
ایران در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات
شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT Development Index یا به اختصار IDI) معیار منتشر شده توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات سازمان ملل است. این شاخص ابزاری با ارزش برای محک زدن مهمترین معیارهای سنجش جامعه اطلاعاتی می باشد. شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات استانداردی است که بوسیله آن دولت ها، متصدیان فناوری اطلاعات و ارتباطات، محققین و دیگر بازیگران این حوزه می توانند شکاف دیجیتالی و عملکرد فناوری اطلاعات را اندازه گیری کنند. شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل 11 معیار است که در سه شاخه : دسترسی، مصرف و مهارت گروه بندی شده اند.
ایران در شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات رتبه 94 را در دنیا دارد. رتبه اول در جهان متعلق به دانمارک، و رتبه اول منطقه در اختیار کشور بحرین است. نمودار مقایسه ای منتشر شده در پایگاه نظام پایش جامعه اطلاعاتی ایران در این شاخص بیان گر فاصله ایران با کشورهای برتر جهانی، آسیا و منطقه است.
ایران در بین 10 کشور برتر منطقه در این شاخص آخرین رتبه را به خود اختصاص داده و بعد از کشورهایی نظیر قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان قرار گرفته است.
نگاه به شاخص های فرعی توسعه فناوری اطلاعات در ایران بیانگر این واقعیت است که اگرچه معیارهای دسترسی و استفاده در سال های اخیر رشد داشته اند. اما شاخص فرعی مهارت از سال 2011 به بعد در ایران کاهش یافته است.
ایران و جوانان دیجیتالی
جوانان دیجیتالی به گروه سنی 15 تا 24 سال استفاده کننده از خدمات فناوری اطلاعات و دیجیتال در یک کشور اطلاق می شود. شاخص جوانان دیجیتالی بیانگر نفوذ و توسعه فناوری اطلاعات در بین افراد کشورها است. مقدار این نشانگر بنا بر گزارش جامعه اطلاعاتی اتحادیه بین المللی مخابرات در سال 2013، برای ایران عدد 4.2 است. طبق این آمار، ایسلند با اکتساب عدد 13.9 برترین جهان، کره جنوبی با عدد 13.5 کشور برتر آسیا و عربستان سعودی با 10.4 برترین کشور در منطقه است.
ایران در نشانگر جوانان دیجیتالی در مقایسه با برترین کشور جهان مقدار 9.6، در مقایسه با برترین کشور آسیایی مقدار 9.3 و در مقایسه با کشور برتر منطقه مقدار 6.2 شکاف دارد.
ایران و آمادگی شبکه ای
شاخص آمادگی شبکه ای(Network Readiness Index) یا NRI توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر می شود. این شاخص از چهار محور محیط، آمادگی، استفاده و تاثیر بدست می آید. در گزارش سال 2015 مجمع جهانی اقتصاد درباره شاخص شبکه ای در 148 کشور جهان، ایران با کسب امتیاز 3.6 در جایگاه 96 قرار گرفته است.
مقایسه ایران در وضعیت آمادگی شبکه ای منطقه نیز چندان خوشایند نیست و در این مقایسه جایگاه آخر در بین کشور های منطقه نصیب ایران شده است.
بررسی آمار فوق حاکی از اختلاف چشم گیر ایران با کشور برتر این شاخص در منطقه و جهان است. سنگاپور با امتیاز 6 و امارات با کسب امتیاز 5.3 به ترتیب برترین کشورهای جهان و منطقه هستند. این در حالی است که ایران با امتیاز 3.6 در فاصله قابل توجهی رتبه اول جهانی و حتی منطقه قرار گرفته است.
ایران و امنیت سایبری
شاخص امنیت سایبری از دیگر معیارهای اتحادیه بین المللی مخابرات(ITU) است که بر حوزه امنیت فضای مجازی کشورها دلالت دارد. این شاخص وضعیت امنیت را در پنج معیار حقوقی، فنی، سازمانی، ظرفیت سازی فنی و همکاری بین کشورها مورد سنجش قرار می دهد. در شاخص امنیت سایبری، امریکا کشور برتر جهان، استرالیا کشور برتر آسیا و عمان کشور اول منطقه است. ایران در این شاخص رتبه 19 را بین کشورهای جهان به خود اختصاص داده و در کنار کشورهایی نظیر بحرین، بنگلادش، غنا، لیبی، پرتقال و عربستان قرار گرفته است.
هزینه و سرعت اینترنت در ایران
شاید سرعت و هزینه اینترنت بارز ترین موضوعاتی هستند که کاربران عمومی فضای مجازی با آن در سر و کار دارند. سال ها است که کاربران اینترنت در ایران از سرعت و کیفیت اینترنت ناراضی اند و شرکت های ارائه دهنده اینترنت در ایران مدعی سرعت بالا و هزینه پایین خدمات خود هستند. در حال حاضر و بنا بر گزارش سالانه پایگاه نت ایندکس، در میان 192 کشور جهان، ایران رتبه 169 از را در سرعت دسترسی به اینترنت دارد. ايران ركورددار كمترين سرعت اينترنت در خاورميانه نيز به‌شمار مي‌رود و افغانستان و ليبي در جايگاه‌هاي بالاتر از ايران دسته‌بندي شده‌اند اما رتبه 143 و ١۵۵ ایران در سال های 2010 و 2012 نشان از قرار گرفتن ایران در رتبه بهتر در گذشته است. اين موضوع نشان مي‌دهد كه ساير كشورهاي دنيا در زمينه ارتقاي خدمات اينترنتي خود با سرعت بيشتري نسبت به ايران پيشرفت كرده‌اند. این در حالی است که برنامه پنجم توسعه، رتبه 2 را برای کشور در زمینه دسترسی به اینترنت در منطقه پیش بینی کرده بود.
مقايسه قيمت اينترنت در ايران با ساير كشورها نيز بيان‌كننده تفاوت‌هاي محسوس در اين زمينه است. در حالي كه قيمت اينترنت 128 كيلو بيت در ثانيه‌اي ايران بين 10 تا 20 هزار تومان در ماه هزينه دارد قيمت اينترنت 224 مگابيت برثانيه‌اي مالزي تنها حدود 1500 تومان در ماه تعيين شده است. گزارش‌ها حاكي از آن است كه مثلا قيمت يك سرويس 256 کیلوبایت بر ثانیه در ايران تقريبا 2 برابر امارات، 3 برابر مصر و 12 برابر تركيه است! با این اوضاع، ايران نه تنها از نظر سرعت اينترنت رتبه مناسب را در منطقه از آن خود نكرده بلكه قيمت اينترنت آن هم دو برابر افغانستان و بيشتر از ٣۵۰۰ برابر ژاپن تخمین زده می شود. تا ايران از لحاظ قيمت دسترسي به اينترنت نيز يكي از گران‌قيمت‌ترين كشورهاي جهان به شمار آيد. براساس رده‌بندي جهاني، كشورهايي كه اينترنت يك‌مگابايت بر ثانيه را ماهانه با قيمتي بيشتر از ۴ دلار عرضه كنند، در رده كشورهاي گران قيمت دسته‌بندي مي‌شوند. در صورتي كه دولت در وعده‌هاي خود همواره بيان مي‌كند كه قصد دارد تا ميزان دسترسي به اينترنت در كشور را بالا ببرد اما در عمل شاهد آن هستيم كه اينترنت كشور نه از لحاظ قيمت و نه از لحاظ كيفيت پيشرفتي نداشته است.
رتبه‌بندي ديگري كه حائز اهميت است، رنكينگ سرعت دانلود اینترنت موبایل است. در اين رتبه‌بندي ايران در جايگاه ۹۸ از ميان ۱۱۴ كشور جهان قرار دارد، يعني تنها ۱۵ پله با رتبه آخر اختلاف دارد. مصر، بوسني، اندونزي و فلسطين در اين رده‌بندي از ايران بالاتر و پاكستان، هند، لائوس و تونس پايين‌تر از ايران قرار دارند. رتبه نخست اين رده‌بندي در اختيار نيوزلند، با سرعت دانلود اينترنت موبايل 55/26 مگابيت بر ثانيه است. چين، دانمارك، تايوان، امارات و فنلاند به ترتيب در جايگاه ۲ تا ۶ اين رده‌بندي قرار دارند. رتبه آخر اين رده‌بندي نيز در اختيار اكراين، با سرعت دانلود اينترنت موبايل 46/1 مگابيت بر ثانيه است.
نت‌ایندکس سرعت متوسط دانلود کاربران خانگی اینترنت در ایران را ٥,٦ مگابیت بر ثانیه اعلام کرده است. طبق این آمار سرعت دانلود پهن‌باند به‌طور متوسط در جهان ۲۳ مگابیت بر ثانیه و سرعت آپلود پهن‌باند نیز به‌طور متوسط ١٠,٧ مگابیت بر ثانیه است. همچنین متوسط سرعت دانلود اینترنت موبایل در جهان ١٢.٢ مگابیت بر ثانیه و متوسط سرعت آپلود اینترنت موبایل 5 مگابیت بر ثانیه است.
مطابق ارزیابی‌ها، ایران در شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات رتبه 94، در شاخص توسعه دولت الکترونیک رتبه 105، در شاخص آمادگی شبکه‌ای رتبه 104، در شاخص رقابت‌پذیری رتبه 82 و در شاخص جوان دیجیتالی (15 تا 24سال) رتبه 101، امنیت سایبری رتبه 19 و در سرعت اینترنت رتبه 196 را دارد. شاید این آمارها نا امیدکننده به نظر آید اما هیچ یک از این ها باعث نشده تا کاربران ایرانی در استفاده از فضای مجازی و خدمات آن عقب نشینی کنند. که این نشان دهنده اشتیاق کاربران فضای مجازی به تعامل در آن است. باوجود کندی توسعه این فضا توسط دولت مردان، اما مردم با شتاب قابل توجهی در حال ورود به عرضه دیجیتال و فضای مجازی اند. ایران از منظر دارا بودن کاربران فضای مجازی ظرفیت خوبی دارد. ضریب نفوذ بیش از 73 درصدی اینترنت در ایران و جمعیت بیش از 37 میلیونی مشترکین اینترنت نشان دهنده اشتیاق افراد برای ورود به دنیای مجازی است که هر سال در حال افزایش است.
اگر چه در بررسی شاخص های جهانی ایران هنوز در جایگاه شایسته خود قرار نگرفته است. اما ماهیت فناوری و فضای مجازی به گونه ایست که تحولات در آن در مقایسه با دیگر حوزه ها به سرعت قابل انجام است. ایران با داشتن بیش از 55 میلیون کاربر برخط(بیش از نصف جمعیت ایران)، دارای ظرفیت قابل توجهی در فضای مجازی است. اما عدم مدیریت صحیح و هماهنگی در اجرای راهبردها در این فضا باعث کندی حرکت چرخ توسعه زیر ساخت های دیجیتال و فضای مجازی کشور شده است. توسعه فضای مجازی کشور نیازمند اهتمام بیشتر دستگاه ها و بخش های مختلف دولتی و خصوصی است. فضای مجازی در کنار افزایش پهنای باند و سرعت نیازمند فرهنگ سازی صحیح، تنظیم مقررات و قانون گذاری، آموزش و آگاهی سازی عمومی، بستر سخت افزاری و نرم افزاری قدرتمند، ایجاد امنیت و بومی سازی دانشی و فنی است.
در عصر اطلاعات که ایستادن در برابر فناوری به امری غیرممکن تبدیل شده و کشورها در پی نفوذ بیشتر و سلطه خود بر فضای مجازی هستند، غفلت از آن می تواند پبامدهای غیر قابل جبرانی برای کشور دنبال داشته باشد. در این راستا مسائل مختلفی در بهبود فضای سایبری ایران مورد توجه است که عمده آن ها عبارتند از:
- سیاست گذاری، راهبردها و نظارت در فضای سایبری کشور
- قوانین دیجیتال و فضای مجازی
- توسعه بستر و زیرساخت مناسب برای فعالیت افراد
- آموزش، آگاهی سازی و بهبود سواد فضای مجازی
- توسعه کسب و کارهای دانش بنیان و محصولات بومی
- امنیت فضای سایبری و حریم شخصی
- تولید و نشر محتوای دیجیتال
- انحصار زدایی و ایجاد فرصت کسب و کار برای بخش خصوصی
- توسعه دولت الکترونیک و شبکه ملی اطلاعات
امید است مسئولان و دستگاه های کشور امر با در نظر گرفتن تاکید رهبری و کنار گذاشتن اختلافات موجود زمینه توسعه سریعتر این فضا را فراهم آورند تا جایگاه اصلی ایران در منطقه و جهان حاصل گردد.