چگونه در جنگ نرم از رسانه‌ها استفاده‌‌ی ابزاری می‌شود

به گزارش گرداب به نقل از برهان مقام معظم رهبری در روز دوشنبه 20 مهر 94 در دیدار مسئولان و مدیران رسانه‌ی ملی و اعضای شورای نظارت بر صداوسیما با تبیین اهداف «جنگ نرم برنامه‌ریزی‌شده، گسترده و همه‌جانبه نظام سلطه با جمهوری اسلامی» تغییر باورهای مردم را مهم‌ترین هدف این جنگ پیچیده خواندند و با تأکید بر نقش منحصربه‌فرد رسانه ملی در این کارزار جدی، برنامه‌ریزی دقیق و عالمانه را برای تحقق وظایف رسانه‌ی ملی مورد تأکید قرار دادند. ایشان در زمینه جنگ نرم، افراد صاحب‌نظر، دلسوز و دارای انگیزه را به مطالعه و بررسی دقیق این جنگ نوین فراخواندند و فرمودند اهداف جنگ نرم همان اهداف جنگ سخت ولی به‌صورت فراگیرتر و عمیق‌تر است. [1]

 

در این مجال قصد داریم ضمن آشنایی با جنگ نرم و قدرت رسانه‌ای، سخنان رهبر انقلاب را با این مقوله پیوند داده و مورد بررسی قرار دهیم. به همین منظور، محور بحث را بر سخنان دیروز رهبر بنا می‌نماییم و شاکله بحث را از سخنان رهبر برمی‌گیریم.

 

«قدرت نرم» که در ایران به «جنگ نرم» مشهور شده است اولین بار توسط «جوزف نای» در دهه 1990 در کتاب «ناگزیر از تقدم: طبیعت متغیر قدرت آمریکایی» و سپس در کتاب سال 2004 خود با نام «قدرت نرم: ابزارهایی برای موفقیت در سیاست‌های جهانی» به دنیا معرفی شد. او قدرت نرم را به «توانایی شکل دادن به ترجیحات و اولویت‌های دیگران اما نه با استفاده از تحمیل و تطمیع، بلکه از طریق جذب، همکاری و اغوا» معرفی نموده است. او معتقد است در عصر انفجار اطلاعات، تشخیص اطلاعات باارزش بسیار مهم است و کسی که بتواند این مسئله را درک کند در دستیابی به قدرت نرم موفق‌تر عمل می‌کند. [2]

 

به‌طور کل در یک تقسیم‌بندی کلی جنگ‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ جنگ نرم، جنگ سخت و جنگ نیمه سخت. منظور از جنگ سخت، جنگی است فیزیکی میان سربازان دو طرف در عرصه‌ی کارزار. هدف اصلی جنگ نیمه سخت تغییر حاکمان و مسئولین یک کشور بدون درگیری مستقیم و لشکرکشی است. در این نوع جنگ سعی می‌شود که کشور ذینفع مهره‌های خود را در راستای یک کودتای نظامی طوری بچیند که کودتا با موفقیت انجام شده و زمینه‌های نفوذ پس از کودتا میسر شود.

 

در جنگ نرم لااقل در مراحل اولیه جنگ هیچ منازعه فیزیکی و سختی صورت نمی‌گیرد. جنگ نرم از سنخ جنگ فرهنگی است. ابزار و ادوات آن از نوع ابزارهای فرهنگی، فکری، اندیشه‌ای و منشی‌اند و نه ابزارها و وسایل نظامی. دشمنان در جنگ نرم به دنبال تسخیر باورها و ارزش‌های یک ملت‌اند. تصرف قلب و مغزها، هدف اصلی جنگ نرم است و وقتی به این هدف نائل شوند در حقیقت جبهه مقابل را به جبهه‌ی خودی تبدیل کرده‌اند و در چنین صورتی اصولاً نیازی به تسخیر نظامی کشور و یا دخالت رسمی و مستقیم در تغییر نظام حاکم بر آن نیست، بلکه این اهداف را خود آن ملت که همگی یا بخشی عمده‌ای از آن‌ها در اثر جنگ نرم به جبهه دشمن پیوسته‌اند تأمین می‌کنند. [3]

 

جنگ نرم برخلاف جنگ سخت، آشکار، قابل فهم و ملموس نیست. حتی در برخی موارد طرف مقابل ضربه‌ی خود را می‌زند اما جامعه‌ی هدف، دچار خواب‌آلودگی و عدم احساس حمله است. زمانی که جنگ سخت صورت می‌پذیرد موجی از احساسات وطن‌خواهی، ناسیونالیسم و میهن‌پرستی در تمام گروه‌های موافق و مخالف سیاست‌های نظام پدیدار می‌شود که نتیجه‌ی آن ایجاد وحدت، انسجام ملی و جهادگرایی در بین تمام اقشار کشور است ولی در جنگ نرم انگیزه‌های مقابله در برابر تهاجم از بین می‌رود و در بین طیف مردم نوعی دودستگی برای درستی یا نادرستی تبلیغات صورت گرفته پدید می‌آید.

 

از زمان پیروزی انقلاب اسلامی، نظام جمهوری اسلامی از این حربه‌ی نرم دشمن بی‌نصیب نمانده و موجی از تبلیغات رسانه‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران صورت پذیرفته است. مقام معظم رهبری هدف از این تبلیغات را استحاله‌ی جمهوری اسلامی ایران و تغییر باطن و سیرت با حفظ صورت و ظاهر امور می‌داند. «تغییر باطن و سیرت به معنای تغییر انگیزه‌ها، شعارها، معارف انقلابی و اهداف بزرگ است. در چارچوب اهداف جنگ نرم دشمن، وجود یا عدم وجود «لفظ جمهوری اسلامی» مهم نیست، مهم آن است که ایران تأمین‌کننده‌ی اهداف آمریکا، صهیونیسم و شبکه‌ی قدرت جهانی باشد». [4]

 

 

جامعه هدف جنگ نرم، عموم مردم هستند. چه مسئولان کشوری و چه عامه‌ی مردم. در میان توده‌ی مردم، نخبگان (دانشگاهیان، دانشجویان، جوانان، عناصر فعال و...) در اولویت هستند زیرا تغییر باور آنان منجر به تغییر باور کل افراد جامعه می‌شود. هدف اصلی جنگ نرم تغییر باور و عقیده‌ی مردم است. در هر نظام و مجموعه، عناصر تشکیل‌دهنده آن دارای آرمان‌ها، ارزش‌ها، اعتقادات و... هستند که تا زمانی این اهداف مقدس شمرده شوند جامعه در راه به ثمر رساندن آن‌ها از هیچ کوششی دریغ نخواهد کرد لذا تغییر باورهای عمومی جامعه از اهداف اصلی دشمن است. مقام معظم رهبری تلاش غربی‌ها برای تغییر باور را از سه طریق میسر می‌دانند:

 

1. تغییر باور از طریق گذشته: در جنگ نرم تلاش می‌شود رژیم فاسد و پلید گذشته درخشان و زیبا جلوه داده شود و از این طریق نتیجه بگیرند لزومی به وقوع انقلاب اسلامی برای از بین بردن آن گذشته، لازم نبوده است.

2. تغییر باور از طریق حال و آینده: دشمن می‌خواهد به جوان امروزی القاء کند که وضع کنونی کشور مایه‌ی شرمندگی است و رسیدن به پیشرفت در آینده نیز غیرممکن است تا نشاط و تحرک و علم‌آموزی و امید به آینده را از نسل جوان گرفته شود.

3. تغییر باور از طریق القای تعبیر مدینه فاضله از غرب: دشمن از آمریکا، اروپا و کشورهای تابع آنان، نظامی پیشرفته، راحت، امن و بدون مشکل می‌سازد تا وانمود کند راهی که غرب در پیش‌گرفته است منتهی به پیشرفت و ثروت می‌شود.

 

 

شبکه‌های تلویزیونی ماهواره یکی از مهم‌ترین ابزارهای جنگ نرم در جوامع مورد هدف محسوب می‌شود. هدف راه‌اندازی این شبکه‌ها تأثیرگذاری بر افکار، باورها و رفتارهای دین‌داران، ترویج فرهنگ و منش غربی، سکولاریسم و زمینه‌سازی برای پذیرش برتری و حاکمیت آنان بر جهان است؛ به همین دلیل طی سال‌های اخیر به تأسیس صدها شبکه تلویزیونی اقدام شده است که شبانه‌روزی برنامه‌های گوناگون را پخش می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان ام‌القرای جهان اسلام جایگاه ویژه‌ای در فعالیت‌های تبلیغی قدرت نرم غرب دارد به همین دلیل قدرت‌های غربی با استفاده از این ابزار، فرهنگ و باورهای اصیل اسلامی و انقلابی مردم ایران، به‌ویژه جوانان و نسل سومی‌های انقلاب را هدف قرار داده است. [5]

 

رسانه‌های خارجی برای تحقق اهدافشان از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال محصولات و تولیدات رسانه‌های خارجی به‌طور مستقیم به کنکاش موضوعات نمی‌پردازند به‌عنوان نمونه در باب اعتقادات و باورهای دینی و ارزشی-اسلامی به‌طور مستقیم، عمق و بن احکام دینی را هدف نمی‌گیرند چراکه در این صورت با مقابله و بایکوت و غیرت دینی-مذهبی مردم مواجه می‌شوند بلکه در این مواقع در لفافه و خزنده به اشکال‌گیری شبهات می‌پردازند و غیرمستقیم نسخه‌ی جدیدی از موضوع موردنظر خود را پی‌ریزی کرده و در گذر زمان موجب تغییر عقیده عمومی مردم می‌شوند.

 

اباحه سازی یکی دیگر از اهداف پنهان رسانه‌های خارجی است. رسانه‌های خارجی سعی می‌کنند دین حداقلی و سکولار را ترویج دهند و تلاش می‌دارند دین را به حاشیه و امری شخصی قلمداد نمایند تا بدین طریق از احکام بُرنده و نافذ اسلام کاسته و غیرت و تحریک مذهبی را زایل نمایند. ارزش‌هایی همچون شهادت‌طلبی، غیرتمندی، ایثار، حقیقت‌جویی، ارزش طلبی و... به‌شدت سد و مانع فعالیت‌های ضد دینی رسانه‌ها است. برای موفق شدن ابتدا باید اعتقادات دینی فرد را دچار خدشه نمایند و اگر این کار حاصل شد با تهییج و زیبانمایی ظواهر غربی، خود شخص داعیه‌دار و پی جویِ این اهداف خواهد بود و نیازی به تلاش بیشتر برای تبلیغات نیست بلکه رسالت در این مواقع جهت‌دهی توده‌ی فریب‌خورده است.

 

 

برای مقابله با فعالیت‌های رسانه‌های غربی باید با شیوه خودشان به مقابله آنان پرداخت. حرکت فرهنگی به همان عکس‌العمل درست در جهت مخالف نیاز دارد. مقام معظم رهبری دراین‌باره اعتقاد دارند باید با ساخت برنامه‌های فرهنگی به عمق برد و اهداف تبلیغ‌شده غرب هجوم برد و بدون تظاهر و درشت‌نمایی از تمام ظرفیت‌های صداوسیما هنرمندانه در جهت اقناع و ارضا کردن مخاطبان استفاده کرد. یکی از مهم‌ترین کارها در پاتک رسانه‌ای دشمن- به توصیه رهبر- داشتن تحلیل مبنایی، صحیح و واقع‌بینانه از شرایط داخلی، منطقه‌ای و جهانی جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... محیط پیرامون کشور است. رسانه‌ها باید با برداشت منطقی و دور از غلو وضعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و نظام بین‌الملل و دستاوردهای مادی و معنوی حقیقی جمهوری اسلامی ایران را با انقلاب‌های دیگر و ظرفیت‌های علمی و اقتصادی کشور را با کشورهای انقلابی معاصر و یا کشورهایی که همزمان مدرنیزاسیون و صنعتی شدن را با ایران شروع کرده‌اند مقایسه کنند و بدین‌وسیله بیننده را اقناع نماید که عمل به دستورات مبین اسلام و نهضت انقلابی مخل پیشرفت و دموکراسی سازی نیست.

 

در این راه نباید فراموش کرد که صادقانه باید موانع و نقاط ضعف و سوء مدیریت‌ها را گوشزد نمود و با پذیرش آن‌ها به دنبال دشمن‌تراشی بیهوده نبود چراکه این امر شاید در کوتاه‌مدت کارایی داشته باشد و توهم توطئه، ارکان مدیریتی را از سوء مدیریت‌ها مبری کند ولی در درازمدت، توده‌ی مردم با آشکار شدن و ایجاد حس درونی از مشکلات در درون خود و در کنار تبلیغات رسانه‌ای و مطبوعاتی، به حقیقت سوء مدیریت‌ها پی برده و با گذشت زمان رسانه داخلی را متهم به سیاه نمایی و سانسور داخلی می‌نمایند. متأسفانه اگر در زمینه اول و مقایسه‌ی دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران با سایر نقاط پیرامونی در منطقه و حتی جهان کارهایی آغاز گشته ولی در زمینه قبول سوء مدیریت‌ها و پذیرش مسئولیت نواقص و مشکلات، راهی دراز در پیش داریم.*

 

 

1- دیدار رهبر معظم انقلاب در جمع مسئولان صداوسیما، قابل دسترسی در:

2- سید کمال‌الدین دعائی، جنگ نرم؛ آسیب‌شناسی یک باور، قابل دسترسی در:

3- جنگ نرم چیست؟، 26 آبان 91، قابل دسترسی در:

4- دیدار رهبر، پیشین

5- حسن بختیاری و حسن فرخی، بررسی رابطه برنامه‌های شبکه‌های ماهواره‌ای تلویزیونی و هویت دینی جوانان، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیستم، دوره جدید، شماره 15، تابستان، ص 56