«اخلاق» گمشده شبکه‌های اجتماعی

به گزارش  به نقل از قدس آنلاین، این ابزار ارتباطی جدید می‌تواند انسجام اجتماعی و نظارت بر رفتارها و عملکرد افراد را به ارمغان بیاورد و از سویی به سبب نبود مؤلفه‌های اخلاقی و فرهنگ استفاده درست از آن،  آسیب‌هایی را متوجه جامعه کند. نگرانی بسیاری از والدین و برخی از دغدغه‌مندان در این ارتباط سبب شد با حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا نصوری، معاون تبلیغات مرکز تخصصی مهدویت گفت‌وگویی داشته باشیم و نظر او را با موضوع  اخلاق در شبکه‌های اجتماعی جویا شویم. گزیده این گفت و گو هم اینک پیش روی شماست.

* آیا تغییر هویت در شبکه‌های اجتماعی ممکن است؟ با توجه به اینکه برخی این واقعیت را قبول ندارند و معتقدند، شخصیت آن‌ها شکل گرفته و داده‌های مجازی بر آن‌ها تأثیر نامطلوبی نمی‌گذارد؟

-انسان موجودی اجتماعی است و برقراری ارتباط با دیگران از ویژگی‌های ذاتی اوست، از این رو می‌توان گفت، انسان به برقراری ارتباط با دیگران زنده است؛ زیرا برقراری یک تعامل دو سویه، به انسان احساس لذت می‌دهد. بی‌تردید قطع شدن ارتباط آدمی با خانواده و جامعه و سکون او، سبب خاموش شدن غرایزطبیعی وجود انسان می‌شود، از این رو برقراری روابط اجتماعی در فرایند تکمیل وجودی و شخصیتی انسان بسیار تأثیرگذار است. حال  برقراری این ارتباط می‌تواند در قالب حضور در جمع خانواده، حضور در جامعه و یا به وسیله یکی از ابزارهای فناوری همچون شبکه‌های مجازی و اجتماعی اتفاق بیفتد. بی‌تردید امروزه اینترنت و فضای مجازی تأثیر مستقیمی در کمک به ارتباطات  انسانی کرده است تا در سایه آن بتواند زبان تأثیرگذارتری برای خلق یک ارتباط جدید با ویژگی‌های متفاوت داشته باشد. یقیناً اگر از شبکه‌های اجتماعی به عنوان یک ابزار برای خلق ارتباط بهتر استفاده کنیم و با توسل به آن، بتوانیم تغییراتی در سبک زندگی خود و اطرافیان ایجاد نماییم، این شبکه‌ها می‌توانند در حوزه اخلاق، خالق بهترین‌ها باشند؛ مثلاً سبب تعالی بخشی سبک زندگی و تغییر در ادبیات گفتاری و رفتاری انسانها شوند. به چنین فرایندی تغییر هویت گفته می‌شود؛ یعنی قرار گرفتن در راهی که انسان را به مقصد و راه  نوینی می‌کشاند؛ زیرا افراد می‌توانند  براساس  نگاهی  که شبکه‌های اجتماعی مجازی ایجاد کرده اند، هویت خود را تغییر دهند، از این رو در صورت استفاده درست از شبکه‌های اجتماعی می‌توانند سبب رشد اخلاق و نگاه اخلاق مدارانه شوند، اما این روی خوب ماجراست ...

* با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی رهاورد فرهنگ غربی  است، آیا می‌توان از آن برای تعالی اخلاق استفاده کرد؟

- دنیا با شتاب فراوان به سمت توسعه علم و فناوری در حرکت است. ما نیز در دهکده جهانی در این مسیر قرار گرفته‌ایم، آنچه در این ارتباط اهمیت می‌یابد، استفاده درست و آموزش صحیح استفاده از آن است، به نحوی که همگام با شتاب توسعه علم و حضور فناوری‌های مختلف، علم اخلاق نیز باید توسعه یابد. بی‌تردید استفاده نکردن  بجا از شبکه‌های اجتماعی نه تنها مقرون به صرفه نیست، بلکه می‌تواند سبب عقب ماندگی در بسیاری از حوزه‌های علمی و فناوری شود. علم اخلاق عبارت است از شناخت غرایز، انگیزه‌ها، کیفیت و هدایت آن‌ها به سوی اهداف عالی خلقت که به طور اعم با هدف‌های خلقت انسان مطابقت داشته باشد.

رسیدن به مرحله بندگی خدا؛ یعنی هدف را در زندگی خود روشن کنیم. بنابراین  در مباحث اخلاقی باید رفتار، کردار و گفتار خود را به شکل کامل  در مسیر عبودیت و بندگی قرار داد؛ حال این پرسش مطرح می‌شود، با حضور ابزارهایی چون شبکه‌های اجتماعی چگونه می‌توان از آن‌ها برای رسیدن به بندگی استفاده کرد؟ استفاده اخلاقی از هر چیزی یعنی طی کردن مسیر عبودیت خداوند، با درنظر گرفتن اهمیت این موضوع، شبکه‌های اجتماعی می‌تواند نجات بخش هم باشد.

* شبکه‌های اجتماعی تا چه حد بر سبک زندگی تأثیر می‌گذارد؟

-  امروزه شبکه‌های اجتماعی تأثیر مستقیمی بر سبک زندگی می‌گذارد که به طور طبیعی بخشی از آن در روابط اخلاقی  آشکار می‌شود. روابط اخلاقی می‌تواند جامعه را به سمت موفقیت بکشاند یا موجب اضمحلال بنیادهای اجتماعی شود. بی‌تردید اخلاق مداری رمز موفقیت است. اگر از ظرفیت‌های شبکه‌های اجتماعی برای تبادل اطلاعات مفیدی چون ارسال روایت‌های دینی تأثیرگذار بر سبک زندگی، مطالب علمی مناسب و انتقال تجربیات لازم زندگی استفاده شود و استفاده از آن در مسیر صحیح  براساس فرهنگ دینی و بومی کشور قرار بگیرد، همانند آن چاقوی اتاق جراحی می‌شود که سعادت و سلامت را در پی خواهد داشت. متأسفانه بی‌توجهی به انتقال داده‌ها در شبکه‌های اجتماعی آسیب‌های فراوانی بر اصول مذهبی و اعتقادات بسیاری از جوانان و نوجوانانی که از اصل دین اطلاعات کاملی ندارند وارد کرده است. القای شبهات و ترویج برخی از تضادها و فرهنگ‌های غیر متعارف  در سبک زندگی  و اخلاق و رفتار انسان‌ها تأثیر سویی بر جا گذاشته است.

* به نظر شما اصلی ترین راهکار استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی چیست و در برابر سیل اطلاعات مختلفی که می‌تواند القای شبهه کند، باید چه دستورالعملی را رعایت کرد؟

- یقیناً باید پیش از رسیدن به این مرحله با مصونیت و ایمن سازی نسبت به شبکه‌های اجتماعی اخلاق مداری را گسترش داد. اخلاق مداری یکی از مهم‌ترین اهداف خلقت انسان بوده است. اگر شبکه‌های اجتماعی سبب اختلاف میان مسلمین و یا قومیت‌های مختلف شود و میان ارزش‌ها و باورهای ما تضاد ایجاد کند، این شبکه‌ها نه تنها اخلاق ساز نخواهند بود، بلکه اخلاق گریزی را ترویج خواهند داد. از یک سو نمی‌توانیم از واقعیت دنیای جدید فرار کرد؛ زیرا  از فناوری زمان عقب می‌مانیم، بنابراین ابزار و اخلاق باید توأمان در کنار هم باشند. مسلماً انسان متقی، تقوای خود را در عبادت صرف نمی‌داند، بلکه در تمامی شؤون زندگی همراه با فناوری نیز آن را به کار می‌گیرد. به نظر می‌آید، برای استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی باید ایجاد حساسیت نمود، بدین معنا که پیامدها و آسیب‌های آن برای نوجوانان و جوانان بازگو شود.

ارتقای جایگاه اخلاق، منش، رفتارها و تهذیب نفس و اهتمام به آن در شبکه‌های اجتماعی سبب تقویت ارزش‌های اسلامی شده و با اشاعه بی‌بند و باری، مسایل غیر اخلاقی و  حیا زدایی مبارزه می‌کند، بنابراین مدیریت اخلاقی در این موضوع بسیار مهم است. آموزش آنچه با فرهنگ دینی سازگاری دارد، به فرزندان امر بسیار خطیری است که نیازمند آموزش‌ها و برنامه جامعی است که اتفاقاً باید بسیار پرمحتوا، هدفمند و غنی باشد. حذف بی‌تفاوتی‌ها نیز در ترویج اخلاق اسلامی در شبکه‌های اجتماعی مؤثر است؛ زیرا بی‌تفاوتی‌ها مسایل غیر اخلاقی را رشد می‌دهد. نباید فقط به عبادت‌های شخصی تکیه کرد و نسبت به دیگر موضوعات اخلاقی که اتفاقاً حساسیت خاصی می‌طلبد بی‌تفاوت شد؛ زیرا بی‌تفاوتی‌ها می‌تواند مروج  ضد ارزش‌ها در جامعه باشند و این مسأله با اینکه افراد را بی‌هویت می‌کند، پیامدهایی چون یاس، نا امیدی و توسعه شبهات را به دنبال خواهد داشت.