مهم‌ترین
موضوع در حوزه فضای مجازی که می‌تواند به استحکام ساخت درونی قدرت جمهوری
اسلامی کمک کند چیست. به عبارتی از میان سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه یا
سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری کدام‌یک از دیدگاه شما اولویت بالاتری
دارد؟
مهم‌ترین بحث هم در حوزه علم و فناوری و هم
به‌طور خاص در حوزه فضای مجازی بحث درون‌زا بودن است. با توجه به اینکه با
فناوری‌های پیشرفته‌ای روبرو هستیم شرط اینکه بتوانیم آنها را به کار
بگیریم به‌طوری‌که در ارتقاء قدرت ملی تأثیرگذار باشند این است که بتوانیم
خودمان این‌ها را تولید کنیم تا با تمام ظرفیت ملی بتوانیم آثار، نتایج و
پیامدهایش را در جهت ارتقاء قدرت ملی مدیریت کنیم. مشکلی که نگاه‌های قبلی
یا نگاه‌های جاری دارند این است که مدام کاربری‌ها توسعه داده می‌شوند که
نه تنها هیچ تأثیری در قدرت ملی ما ندارند بلکه شاید در برخی مواقع قدرت
ملی ما را تضعیف کنند زیرا وابستگی ما را بیشتر می‌کند. به‌عنوان‌مثال
علیرغم اینکه مقام معظم رهبری حداقل سه سال است که بر بحث اقتصاد مقاومتی
تأکید ویژه دارند اما هیچ خروجی قابل‌توجهی نداریم. بدون تعارف دلیل آن این
است که اکثر دانش آموختگان ما در مکاتب غربی درس خوانده‌اند. علاوه بر آن
این اراده هم نبوده است که به موضوع اقتصاد درون‌زا در لایه علم بپردازیم.
نتیجه این می‌شود بااینکه این‌همه مطالبه از سوی مقام معظم رهبری صورت
می‌گیرد ولی هیچ خروجی قابل توجهی بدست نمی آید. پس کاربرد علم اقتصاد غربی
توسعه زیادی پیداکرده ولی چون درون‌زا نیست نه‌تنها تبدیل به قدرت ملی ما
نشده بلکه تحریم‌های اقتصادی نشان داد که تبدیل به یک عامل ضعف شده است.
در مورد درون‌زا بودن و نسبت آن با موضوع بومی‌سازی توضیح بیشتری داده و در صورت وجود مصادیقی را ذکر بفرمائید.
درون‌زا بودن بالاتر از بومی‌سازی است. به‌قول‌معروف چشمه باید
خودش آب داشته باشد و با سطل نمی‌توان چشمه را آبدار کرد. بومی‌سازی مرحله
ای است که برخی مواقع و بنا به دلایلی ازجمله کارآفرینی و اشتغال، احتراز
از مشکلات امنیتی و یا مباحث آموزشی، خوب است انجام شود؛ اما درون‌زا بودن
یعنی اینکه خودمان باید در این مقوله‌ها وارد شویم. خاطرم هست در جلسه‌ای
که خدمت مقام معظم رهبری بودیم فرمودند که مثلاً وب 3 را چرا شما تولید
نکنید؛ یعنی اینکه داستان بالاتر از این حرف‌هاست که وب 2 را بومی‌سازی
کنیم؛ یعنی مطالبه در این حد است. به عبارتی اینکه می‌گوییم علم یا فناوری
قدرت می‌آورد یا جزء قدرت‌های ملی است در صورتی است که این علم و فناوری
درون‌زا بوده و متعلق به خودمان باشد. اینکه حضرت علی (ع) می‌فرمایند
«العلم سلطان» یعنی علم قدرت است، اشاره به علمی دارد که برای خودمان باشد و
بتوانیم رشد و ارتقائش بدهیم؛ در غیر این صورت همیشه پیرو خواهیم بود.
امروزه یکی از عوامل اصلی سلطه استکبار و غرب بر کشورهای جهان سوم همین
بحث‌های علمی و فناورانه است. آنها برخی حوزه‌های علمی و فناوری را در
انحصار خودشان نگه‌داشته اند و در اختیار دیگران قرار نمی‌دهند. این امر از
نگاه کلی نوعی ضعیف نگه‌داشتن است. از سوی دیگر شاهد هستیم که آنها در
بحث‌های اقتصادی بازار را کنترل می‌کنند. در حوزه فناوری فضائی چهار پنج
کشور این علم را در انحصار خود نگه‌داشته‌اند لذا طبیعی است که تا زمانی که
این قدرت را داشته باشند حاضر نیستند این دانش را به اشتراک بگذراند.
به‌طورکلی فضای علم و فناوری یا فضای سایبری قطعاً می‌تواند از مؤلفه‌های
قدرت ملی ما باشد؛ اما شرط اصلی آن این است که درون‌زا بوده و رشد و
شکوفایی آن تداوم و استمرار داشته باشد. به این معنی که در این حوزه فرمان
دست خودمان باشد تا خودمان تعیین کنیم به کجا می‌رویم نه اینکه دیگران
بگویند. وقتی ما پیرو هستیم و یا این علوم و فناوری را فقط کاربری می‌کنیم
درواقع فرمان دست دیگران است و ما سازنده ماشین نخواهیم بود.
در حال حاضر علم و فناوری به‌ویژه دانش فناوری اطلاعات و فضای مجازی را از دیدگاه درون‌زا بودن چگونه ارزیابی می‌کنید.
متأسفانه اصلاً شرایط خوبی نداریم. به علت اینکه این نگاه راهبردی در مدیران و مسئولین وجود نداشته است از منظر قدرت، به موضوع نگاه نکرده اند بلکه نگاه، نگاه اقتصادی بوده است. در این حالت می بایست در حوزه فناوری‌های پیشرفته، قسمت‌های تحقیق و توسعه را تقویت کرده و اقتصاد دانش‌بنیان را دنبال کنیم؛ ولی متأسفانه این امر هم محقق نشده است و بیشتر مصرف‌گرائی صورت گرفته است. به‌عنوان‌مثال ما حتی در پهنای باند مصرف‌کننده صرف هستیم. هیچ ارسالی نداریم بلکه تماماً دریافت است. خیلی از کشورها مثل کره جنوبی در حال حاضر یک‌سوم اقتصادشان اقتصاد مبتنی بر دانش سایبر و ICT است. به‌طورکلی باید گفت از این غافله بسیار عقب‌افتاده‌ایم. مقام معظم رهبری تعبیری دارند با این مضمون که خواب بوده‌اید حالا که بیدار شده اید خواب‌آلود حرکت می‌کنید.
شما علت
این عقب‌افتادگی را بیشتر ناشی از سوء مدیریت می‌دانید یا اینکه فضای علمی
کشورمان ظرفیت این درون‌زایی در حوزه دانش فناوری اطلاعات و فضای سایبر را
ندارد؟
نه اتفاقاً فضای علمی کشور ظرفیت بسیار بالائی
برای این کار دارد. متأسفانه فضای عمومی کشور به سمت مصرف‌گرائی سوق پیدا
کرده است. به دنبال کاربردهای پیش‌پاافتاده‌ای هستیم که به‌هیچ‌عنوان موجب
تولید ثروت ملی نمی‌شود. امروز دچار این بحث هستیم که یکسری سودها و
درآمدهای زودگذر نصیب عده‌ای خاص می‌شود که عمدتاً به‌واسطه گری پرداخته و
کالای خارجی ارائه می‌دهند. خوب قطعاً این امر هیچ منفعت ملی دربرنخواهد
داشت و نه‌تنها باعث نقطه قوت ملی نخواهد بود بلکه ممکن است نقطه‌ضعف هم
باشد. این رویکرد ما را وابسته کرده و می‌تواند روزی عامل فشار باشد.
اگر بخواهیم نگاهی به مقوله بومی‌سازی هم داشته باشیم می‌بینیم که بومی‌سازی‌های صورت گرفته در حوزه صنعت ICT از سوی مردم مورد استقبال قرار نگرفته است. به‌عنوان‌مثال بسیاری از مدیران دولتی از پست الکترونیکی خارجی مانند gmail برای تبادل اطلاعاتشان استفاده می‌کنند. نظر شما در این خصوص چیست و عامل این عدم استقبال را چه می‌دانید.
متأسفانه در کشور ما با چنین موضوعاتی سهل و ساده برخورد شده و از منظر منافع ملی به آنها نگاه نمی‌شود. امروزه بحث سرقت و جمع‌آوری اطلاعات از تهدیدات مطرح حوزه فضای مجازی است که قدرت‌های مسلط سایبری انجام می‌دهند و بسیار خطرناک است. این خطر تنها از منظر امنیتی مطرح نیست بلکه به لحاظ اجتماعی و اقتصادی نیز خطرات زیادی دارد. امروزه اطلاعات ما دست دیگران است و می‌توانند ذائقه‌های مردم ما را تشخیص داده و ذهن آنها را بخوانند که امروز چه چیزهایی اینجا بازار دارد. این بی‌توجهی‌ها می‌تواند وابستگی‌هایی را به دنبال داشته باشد. در حال حاضر خوشبختانه خیلی از شرکت‌ها راداریم که محصولات بومی باکیفیت و رایگان را تولید کرده و در اختیار مردم قرار داده‌اند ازجمله پست الکترونیکی‌های داخلی مانند چاپار، iran.ir و post.ir. من علت عدم استقبال مردم از این محصولات را عدم آموزش و فرهنگ‌سازی میدانم. در این خصوص اطلاع‌رسانی‌های مناسبی صورت نمی‌گیرد. این‌ها برخی از خطرات و مشکلاتی که پست الکترونیکی‌های خارجی دارند مانند جمع‌آوری و سرقت اطلاعات را ندارند. با بی‌توجهی به این موضوع ما برای آنها ثروت تولید می‌کنیم. اینجا نشسته‌ایم؛ پول پهنای باند را از جیب خودمان می‌دهیم؛ اطلاعاتمان را هم می‌دهیم و برای آنها ثروت تولید می‌کنیم.
شرایطی
که در صحبت‌هایتان به آن اشاره کردید باعث شد که مقام معظم رهبری دستور
تشکیل شورای عالی فضای مجازی صادر فرمودند. این شورا در دوره گذشته عملکرد
مثبتی نداشت. دوره جدیدی که شروع شده است را چگونه ارزیابی می‌کنید و طی دو
ماه گذشته آیا روند رو به رشدی را شاهد هستید؟
خوب
آقای دکتر فیروزآبادی تلاش کرده‌اند که ضمن آشنایی با مباحث و سوابق
موضوعات به سازمان‌دهی مجدد امور بپردازند. گزارشی از کارهای زمین‌مانده
تهیه و تلاش شده است که این کارها لیست شده و اولویت‌بندی شوند و سپس با
هماهنگی دولت محترم واقعاً به این مباحث رسیدگی شود. مسلماً بدون حمایت
دولت این فعالیت‌ها ابتر خواهند بود. مقام معظم رهبری با تأکید ویژه از
اعضای شورا خواسته اند که مسئولیت ملی خود را به جا بیاورند. امیدوار هستیم
با توجه به مطالبه جدی که مقام معظم رهبری دارند همه اعضای شورای عالی
فضای مجازی حداکثر تلاش خودشان را به کار بندند تا این دوره برخلاف دوره
قبل دوره‌ای تأثیرگذار باشد. دوره اول خوب قطعاً دوره موفقی نبود. ما
گله‌های مقام معظم رهبری را شنیدیم و غیر از شرمندگی واقعاً حرف دیگری
نداشتیم. گله‌های ایشان واقعاً به‌حق بود. مطالبات ایشان و اهدافی که از
تأسیس شورا بود، اهداف بسیار بالا، مترقی و پیشرفته ای است. ایشان به‌راحتی
10 الی 15 سال آینده را دیده‌اند و این فرمان‌ها را صادر کرده‌اند. یکی از
بندهای فرمان ده‌گانه اخیر در دوره جدید، «ارتقاء قدرت سایبری جمهوری
اسلامی ایران در تراز قدرت‌های جهانی» است. این مطالبه بسیار مهم و بزرگ
است و با خواب‌آلودگی و راه رفتن ساده نمی‌توان به آن رسیده و
عقب‌ماندگی‌ها را جبران کرد. مقام معظم رهبری از شورای عالی فضای مجازی
توقع دویدن و جبران مافات و کم کردن فاصله را دارند.
اولین
مطالبه مقام معظم رهبری در حکم اخیر ایشان در انتصاب اعضای شورای عالی
فضای مجازی، انحلال شوراهای عالی موازی بود آیا در این دو ماه در این خصوص
اقدامی صورت گرفته است؟
مجلس محترم در این خصوص
می‌بایست بیشتر توجه کند. متأسفانه در این راستا نه‌تنها تسریع نشد بلکه
روال عادی آن‌هم طی نشد. وقتی کلیات موضوعی در صحن علنی مجلس تصویب شده است
علی‌القاعده کمیسیون‌ها نمی‌توانند آن کلیات را عوض کنند. شاهد هستیم که
موضوع به کمیسیون‌ها رفته و برنگشته است. مجلس در این خصوص کوتاهی کرده
است. امیدواریم نمایندگان محترم حداقل این‌یک کار را انجام دهند.