هدف از شایعه سازی گاهی تخریب یک فرهنگ و ضربه زدن به یک اعتقاد یا مجموعه ای از باورها است. نشر این نوع شایعات که معمولا سر منشا آن به دشمنان، چه داخلی و چه خارجی، برمی گردد کاملا برنامه ریزی شده و دقیق است. - انتشار تصویری از حمله تروریستی به عزاداران در دزفول
گروه فرهنگ و جامعه گرداب: یک کلاغ چهل کلاغ کردن و به تعبیر امروزی تر شایعه سازی، پدیده ای است که به آسانی شکل می گیرد اما تبعات آن به همان آسانی قابل جبران نخواهد بود. همیشه و در هر دورانی افرادی بوده اند که برای تفریح، سرگرمی و پر کردن اوقات خود دست به این اقدامات می زنند. اما در حالتی جدی تر، افرادی برای تخریب و کوچک نمایی و بزرگ نمایی افراد یا اتفاقات و رویدادهای مختلف دست به دروغ پردازی و شایعه سازی زده و گاهی برای این کار اهداف بزرگی را در سر دارند و طرحی از پیش آماده شده را دنبال می کنند.
این پدیده در گذشته محدود به نقل قولهای زبانی بود؛ اما امروزه به مدد فضای مجازی انتشار شایعات بیشتر از گذشته تشدید شده است؛ به گونه ای که در مدت زمان بسیار کوتاهی، خبر دروغ و شایعه کذبی به راحتی در صفحات وب و شبکه های اجتماعی منتشر می شود. شایعه در هر سطحی که باشد، چه بی اهمیت و از سر تفریح و چه با هدف خاص و از روی عناد، قابل اهمیت و پیگیری است و بایستی جدی گرفته و دنبال شود، چه بسا در خیلی از موارد آبرو و حیثیت افراد یا چهره ها یا گروه هایی در خطر باشد.
در سال های اخیر به واسطه گسترش بیش از پیش شبکه های اجتماعی به ویژه نرم افزارهای مخصوص تلفن های همراه، سرعت انتشار اطلاعات به میزان زیادی افزایش یافته و این موضوع به گسترش پدیده شایعه سازی و نشر اخبار کذب دامن زده است. در این نوشتار برآنیم تا به گوشه ای از شایعات انتشار یافته در فضای مجازی بپردازیم.
همانطور که در بالا اشاره شد، هدف از شایعه سازی گاهی تخریب یک فرهنگ و ضربه زدن به یک اعتقاد یا مجموعه ای از باورها است. نشر این نوع شایعات که معمولا سر منشا آن به دشمنان، چه داخلی و چه خارجی، برمی گردد کاملا برنامه ریزی شده و دقیق است. نمونه هایی از این شایعات را در ادامه بررسی می کنیم:
انتشار سخنان گزینش شده ی آیت الله طالقانی در خصوص حجاب، پیش از رفراندوم و برقراری قوانین اسلامی یکی از این نمونه هاست. در صورتیکه با مراجعه به تاریخ، مشخص می شود که نیمی از شبهه جعلی بوده و در متن اصلی سخنرانی ایشان موجود نیست و در انتشار این سخنان، زمان مصاحبه جابجا شده است.
به طور کلی در حوزه فرهنگی و اجتماعی اخباری درباره روابط خانوادگی و مسائل مالی و شخصی سیاستمداران، هنرمندان، ورزشکاران و چهره های مطرح در جامعه، همچنین ممنوع التصویر شدن برخی افراد، که باعث به خطر افتادن آبروی این اشخاص شده متاسفانه تعداد زیادی از شایعات را به خود اختصاص می دهد.
بخش زیادی از شایعات حوزه سیاسی، بیشتر متمرکز بر مسئولان و دولتمردان و سیاستمداران است. این شایعات غالبا خارج از مرزها شکل گرفته و به تدریج در فضای مجازی منتشر می شود.
انتشار شایعه شهادت سردار سلیمانی در سوریه، در هفته های گذشته، چند بار در فضای مجازی مطرح و بلافاصله تکذیب شد. رسانه های وابسته به صهیونیست که از پیروزی های راهبردی اخیر جبهه مقاومت در سوریه با حضور موثر و ویژه سردار سلیمانی ، نگران و آشفته هستند تلاش می کنند برای سرپوش گذاردن بر این شکست‌ها، به دروغ‌پردازی متوسل و برای انحراف افکار عمومی هر روز به شایعات بی اساس دامن زنند.
از شایعاتی که پس از فاجعه منا، بارها در فضای مجازی دست به دست شد، سرنوشت مرحوم رکن آبادی بود. اخبار مختلفی که یکی پس از دیگری و بدون هیچ منبع موثقی در فضای مجازی منتشر و سپس تکذیب می شد. فوت علی ضیا (مجری) و حسینی بای (خبرنگار صدا و سیما)، استنشاق گاز سمی در منا از دیگر شایعاتی بود که پس از فاجعه منا شکل گرفت.
از این دست شایعات در مورد سیاسیون مطرح و به ویژه کسانی که جایگاه خوبی میان مردم دارند، متاسفانه بسیار است.
بعلاوه با پیروزی انقلاب اسلامی و انتخاب اسلام به عنوان دین رسمی کشور، انتشار شایعات یکی از روشهای مقابله با دین داری مردم بوده است. در کنار همه تلاش های آنها، شبهه افکنی در مورد اعتقادات دینی، زندگی ائمه علیهم السلام، شهادت امام حسین (ع) و عزاداری اباعبدالله، ظهور و شخصیت منجی و همچنین شایعه سازی درباره علمای دین و ... یکی از راهکارهای آنها در این مقابله است.
نمونه های دیگری از شایعات در حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به شرح زیر است:
- خبر درگذشت هنرمندان و ورزشکاران (کتایون ریاحی، جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، اکبر عبدی، ثریا قاسمی، علی انصاریان، رضا صادقی، شهرام لاسمی بازیگر نقش قلقلی، بابک محمدی قهرمان پرورش اندام و بابک محمدی خواننده معروف سنندجی)
- اخبار مرتبط با استعفای کی روش بعد از هر بازی تیم ملی ایران، خبر سرطان کی روش، اولتیماتوم به برانکو و جایگزینی افشین پیروانی، عارضه قلبی حمیدرضا علی عسگر، به کما رفتن علی دایی بعد از تصادف با اتومبیل در جاده، ربط دادن در گذشت هادی نوروزی به مسئولان نظام، شایعه خداحافظی جواد خیابانی از گزارشگری فوتبال
- بازداشت احسان علیخانی به دلایل نامعلوم
- حضور جومونگ در ایران با نامه ی کودک سرطانی
- کشف ژن بی حجابی توسط یک زوج جوان ایرانی
- گروگانگیری در بازار موبایل
- حضور داعش در ایران
- انفجار در تهران با 290 کشته
- فوت یکی از سران فتنه به علت عدم صدور مجوز اعزام به بیمارستان
- دستگیری خواهر بابک زنجانی
- فرار بشار اسد به ایران
- کاندیداتوری عادل فردوسی پور برای انتخابات
- کاندیداتوری ظریف، وزیر امور خارجه، برای انتخابات ریاست جمهوری
- حمله هوایی داعش به کربلا
- پذیرایی متمولانه از سران کشورهای صادر کننده گاز در تهران
- اهدای 200 میلیون تومان از طرف بابک زنجانی به هر ایرانی
علاوه بر شایعاتی که در متن اشاره شد، شایعاتی دیگری درباره گوشت های مصرفی، آب های معدنی، خدمات بیمارستانی و در هر حوزه قابل تصور دیگری، به چشم می خورد.
از آنجا که تعدد این شایعات بسیار زیاد است در مجموع به نظر می رسد فرهنگ سازی در میان مردم، راهکاری موثر برای مقابله با این شایعات است که با آن می توان از تاثیرات مخرب شایعه ها جلوگیری کرد. فرهنگ عدم پذیرشِ هر سخنِ بدون منطق و یا باور کردن هر تصویر و نوشته ای، فرهنگ نجات بخش جوامع از افتادن به پرتگاه دروغ ها و داده های بی پایه و اساس است.