وقوع چند مورد هواپیماربایی
موفق در سال‌های اولیه پس از انقلاب و در دوران جنگ تحمیلی، باعث شد امام
خمینی(ره) حفاظت از خطوط هوایی غیرنظامی را در پنجم دی‌ماه 1363 به
مردمی‌ترین نهاد نظامی کشور یعنی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بسپارد.
نداشتن تجربه و سابقه قبلی پاسداران از یک طرف و تلاش همه‌جانبه گروهک‌های
معاند و دشمنان از طرف دیگر، طبیعی می‌نمود تا تعداد هواپیماربایی‌ها
افزایش یابد اما اوضاع به گونه‌ای دیگر رقم خود به طوری که تا امروز که بیش
از 30 سال از مسئولیت سپاه در این حوزه می‌گذرد، هیچ اقدام موفقی از سوی
هواپیماربایان صورت نگرفته است و پاسداران سپاه حفاظت هواپیمایی با تجهیزات
بومی و روش‌های ابداعی با هرگونه تهدید مقابله کرده و پروازهای ایران را
به گواه سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری (ایکائو) به نقطه اوج امنیت
رسانده‌اند و برگ زرین دیگری بر افتخارات این نهاد افزوده‌اند.
سیر تاریخی هواپیماربایی و جرائم علیه امنیت پرواز
به طور کلی 364 مورد هواپیماربایی از سال 1930 تا 1981، در جهان به وقوع
پیوسته است که 124 مورد آن در امریکای شمالی، 103 مورد در امریکای جنوبی،
83 مورد در اروپا، 40 مورد در آسیا و 14 مورد در آفریقا اتفاق افتاده است.
اولین حادثه انهدام هواپیما در تاریخ هفتم می‌سال 1949، هنگامی رخ داد که
یک هواپیمای خطوط هوایی فیلیپین، در جریان یک عملیات برنامه‌ریزی شده سقوط
نمود. در این حادثه یک بمب ساعتی که توسط یک زن و مرد اجیر شده، به قصد
کشتن یکی از مسافران در هواپیما جاسازی شده بود، منفجر شد. دومین حادثه
انهدام هواپیما در تاریخ 9 سپتامبر 1949، زمانی که یک هواپیمای 3 - DC خطوط
هوایی کانادا در فاصله 40 مایلی منطقه کبک در حال پرواز بود، به وقوع
پیوست. بعد از این تاریخ از سال‌های 1971 تا 1991، به تناوب، هواپیماهای
کشوری مورد انهدام واقع شده‌اند. بیشترین تعداد انهدام هواپیما 31 مورد
بوده که در سال 1977 اتفاق افتاده است. از طرف دیگر حمله به فرودگاه‌های
غیرنظامی و همچنین سایر تأسیسات مشابه، در تاریخ هوانوردی جهان، تاکنون
باعث تلفات، جراحات و خسارات زیادی شده است. قبل از 28 دسامبر سال 1968،
فرودگاه بین‌المللی بیروت، به وسیله نیروهای رژیم اشغالگر قدس مورد حمله
قرار گرفت.
آخرین مورد در 31 اکتبر 2015 (9 آبان ماه 1394)، انهدام یک
هواپیمای مسافربری ایرباس 321 خطوط هوایی روسیه در مرکز صحرای سینا در مصر
است. بر اساس اخبار منتشر شده از سوی رسانه‌ها این هواپیما از فرودگاه شرم
الشیخ مصر پرواز کرده و 23 دقیقه بعد در منطقه «بئر بدا» در منطقه «حسنه»
در مرکز سینا دچار سانحه شده و سقوط کرده است. این هواپیما 224 سرنشین داشت
که به جز کادر پرواز همه سرنشینان آن گردشگر بوده‌اند. اما بزرگ‌ترین و
خبرسازترین هواپیماربایی در 11 سپتامبر 2001 میلادی
(20 شهریور 1380)
صورت گرفت، کشته شدگان این حمله‌ها 2 هزارو974 تن بودند که با در نظر گرفتن
19 هواپیماربا در کل شمار کشته‌های این حمله‌ها به 2هزارو 993 تن می‌رسد.
بیشتر کشته شدگان این حمله‌ها مردم عادی و شهروندان بودند که ملیت آنها از
90 کشور گوناگون جهان بود.
هواپیماربایی در ایران
تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1349 سه مورد هواپیماربایی به وقوع
پیوست که در سومین مورد آن شش نفر اقدام به هواپیماربایی کرده و هواپیمای
مسافربری ایران را به عراق بردند. هواپیماربایان در عراق تحت تعقیب قرار
گرفته و برای محاکمه به ایران منتقل شدند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی
نیز هواپیماربایی در ایران طی سال‌های 1358، 1362، 1363، 1364، 1365 و 1368
تکرار شد. آخرین هواپیماربایی در سال 1374 اتفاق افتاد. در این واقعه
هواپیمای ساها در مسیر تهران- کیش، توسط یکی از خدمه هواپیما ربوده شده و
در فلسطین اشغالی به زمین نشست. دولت اشغالگر اسرائیل در یک برنامه نمایشی
مسافران را بعد از یک روز توقف آزاد نمود و با تشکیل یک دادگاه فرمایشی،
برای رباینده حکم 15 روز حبس و اعطای پناهندگی صادر نمود. به گفته یکی از
مسئولان سپاه عوامل و عناصر دشمنان نظام تا سال 1389 دست به 130 اقدام برای
ربایش هواپیما زدند که در 26 مورد هواپیماربایی در هوا انجام و 13 مورد آن
به تیراندازی و کشتن هواپیماربا منجر اما با اقدامات سپاه از سال 89
تاکنون هیچ گونه اقدام موفق و ناموفق هواپیماربایی در کشور صورت نگرفته
است.
توان سپاه حفاظت هواپیمایی در برقراری امنیت پروازها
وجود سه عامل ایمان، تخصص و بهره‌گیری از تجهیزات نوین نظامی در کنار سایر
اقدامات اطلاعاتی حفاظتی به لطف خدای متعال و عنایات حضرت بقیه الله(عج) و
از جان گذشتگی، ایثار و شهادت طلبی برادران سپاه در طول مدت مأموریت سپاه
حفاظت هواپیمایی سبب شده است، به رغم توطئه‌های عملی در ربایش هواپیما، هیچ
یک از هواپیماربایی‌های انجام شده موفق نباشد. در حال حاضر ما از جمله
کشورهایی هستیم که ضریب آسیب‌پذیریمان به حداقل رسیده و امنیت خطوط هوایی
جمهوری اسلامی ایران از چنان جایگاهی در جهان برخوردار است که برخی از
کشورها در دنیا به ما لقب گارد آهنین داده‌اند.
بعد از حادثه 11
سپتامبر بسیاری از کشورها که اقدام به حذف گارد امنیت پرواز نموده بودند
گارد امنیت پرواز خود را فعال کرده‌اند، برخی از کشورها نیز خواستار انتقال
تجارب ارزشمند گارد امنیت پرواز سپاه حفاظت هواپیمایی به نیروهای خود
بوده‌اند.
شاخص‌های امنیتی در فرودگاه‌های ایران در مقایسه با دیگر کشورها
مهم‌ترین شاخصه‌هایی که موجب عدم انجام هواپیماربایی موفق تاکنون در ایران
و حادث نشدن مشکلات و مسائل امنیتی در فرودگاه‌های کشور شده به شرح ذیل
بوده است:
1 - توجه به ارزش‌های اخلاقی و معنوی و توکل به خدا 2 -
استفاده از نیروهای مؤمن، ولایتمدار، متعهد، تحصیلکرده، آموزش‌دیده و جوان 3
- احترام به قوانین و اجرای دقیق آنها 4 - مسافرمحوری و تکریم ارباب رجوع 5
- استفاده از تجربیات کارکنان قدیمی و بازنشسته6 - هماهنگی و همفکری با
دیگر ارگان ها و شرکت‌های موجود در صنعت حمل و نقل هوایی از طریق شرکت در
جلسات و...
در بخش آموزش نیز کارکنان سپاه حفاظت هواپیمایی متناسب با
نوع تهدیدات، شیوه‌ها و شگردهای عملیاتی در دنیا آموزش‌های مقابله را به
طور متناوب و مستمر طی نموده و از آخرین تاکتیک‌های عملیاتی در پروازها
بهره می‌برند. به لحاظ آمادگی دفاعی نیز کارکنان امنیتی از رشته‌های رزمی
که در پروازها کاربرد دارد بهره گرفته و آمادگی جسمانی قابل قبولی را دارا
می‌باشند.
استانداردسازی و بالا بردن کیفیت امنیت پرواز
به جز دوره‌های عمومی پاسداری که از سوی تمامی کارکنان طی می‌شود، پس از
حضور کارکنان در سپاه حفاظت هواپیمایی، دوره‌های تخصصی متناسب با نوع شغل
امنیتی طی می‌گردد. همچنین کارکنان حفاظت هواپیمایی به صورت دوره‌ای در
دوره‌های تداوم آموزش شرکت می‌کنند و بازآموزی برای ایشان انجام می‌شود.
میزان موفقیت کارکنان سپاه حفاظت هواپیمایی در مأموریت محوله، گویای کیفیت
آموزش‌های تخصصی می‌باشد. در این میان انجام رزمایش‌های عملیاتی حین پرواز و
نیز رزمایش‌هایی در گیت‌های بازرسی نیز به منظور حفظ و تقویت هوشیاری
کارکنان حفاظت هواپیمایی همواره در دستور کار قرار داشته است.
استفاده از تجهیزات در انجام فرآیند بازرسی‌های امنیتی در فرودگاه‌ها
مطالعات انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی نشان می‌دهد امنیت فرودگاهی و
عبور از دروازه امنیتی، برای ورود به سالن انتظار، از ناخوشایندترین
جنبه‌های سفر است. امروزه برخی از فرودگاه‌ها با کمک دوربین‌ها لحظه به
لحظه مسافران داخل فرودگاه را زیر نظر دارند و بر اساس الگوریتم‌های
رایانه‌ای سعی می‌کنند بلافاصله رفتارهای غیرعادی را تشخیص دهند.
الگوریتم‌های نظارتی طی سال‌های اخیر تا حد زیادی پیشرفت کرده‌اند به
گونه‌ای که می‌توانند تشخیص دهند که مسافران در مناطق مختلف حفاظت شده
چگونه حرکت می‌کنند و اینکه اگر کسی در جهت اشتباه در حال حرکت بود، وی را
شناسایی می‌کنند. در برخی از کشورها نیز بازرسی بدنی به گونه‌ای انجام
می‌شود که مورد رضایت مسافران نیست، اما سپاه حفاظت هواپیمایی براساس
آموزه‌های دینی تمام سعی خود را معطوف نموده تا ضمن اجرای دقیق و کامل امور
مرتبط با مأموریت، رعایت تکریم مسافران محترم را بنماید چراکه کارکنان این
سپاه معتقدند تکریم هر انسانی، یک اصل است و حرمت وی باید نگه داشته شود.
نتایج ارزیابی ایکائو از صنعت هوایی ایران
فعالیت‌های سپاه حفاظت هواپیمایی برابر اعلام ایکائو در سطح بالای
استانداردهای بین‌المللی است چراکه همکاران و کارکنان شاغل در مجموعه سپاه
حفاظت هواپیمایی با اعتقاد و عزم راستین و اعتقاد به خداوند متعال، خود را
سرباز گمنام امام زمان(عج) و مقام معظم رهبری دانسته و هرگونه ضربه و خسارت
جانبی را ایثار در راه خداوند تلقی می‌کنند. آنان از نظر روحی آمادگی
بسیار بالایی دارند و این را یک عامل مهم در پیشگیری در کنار سایر عوامل
دیگر که شامل آمادگی جسمانی، آموزش، به کارگیری تجهیزات نوین و روزآمد و...
می‌باشد می‌دانند. در پایان با ارج نهادن به مقام شامخ شهدای والامقام و
جانبازان این عرصه که در حوادث و سوانح هوایی در کنار همکاران کرو و کاکپیت
به درجه رفیع شهادت یا جانبازی نائل گردیده‌اند، باید گفت: با بهره‌گیری
از منابع مالی و فضاهای تحقیقاتی و افراد متعهد ضمن سیاستگذاری مبنی بر
خواست و اراده ملی در خودکفایی در این بخش، می‌توان گام‌های مؤثری برداشت و
آینده روشنی را نوید داد، همچنین این موضوع را نیز باید مدنظر قرار داد که
همکاری و تعامل سایر متولیان تأمین و حفظ امنیت در صنعت حمل و نقل هوایی
با سپاه از قبیل حراست فرودگاه‌ها و شرکت‌های هواپیمایی و همچنین نیروی
انتظامی(پلیس فرودگاه) نقش مهمی را در برقراری امنیت پایدار و رضایتمندی
مسافران به همراه دارد که این موضوع همواره مورد توجه متولیان بوده است.
منبع:جوان