به گزارش
گرداب، با اعطای مجوز ارتباطات ثابت (FCP) به شرکتهای ارتباطی، رقبایی تازه برای شرکت مخابرات ایران در بازار تلفن ثابت و اینترنت کشور به وجود آمدند. دارندگان این پروانه فعالیت، می‌توانند بدون محدودیتهای فناوری و با رعایت انحصار شبکه زیرساخت و شبکه‌های ماهواره‌ای، هرگونه سرویس مرتبط با اینترنت را در کشور ارائه کنند.
براین اساس نحوه مواجهه شرکت مخابرات ایران که تاکنون انحصار این بازار را در اختیار داشته با رقبای تازه وارد و اینکه آیا مجوزهای جدید خدمات ارتباطات ثابت، زمین بازی را برای مخابرات تغییر می دهد از جمله سوالاتی است که دیدگاههایی مختلفی برای آن وجود دارد. برای روشن تر شدن موضوع شرکت مخابرات ایران، وضعیت ارتباطات ثابت و بازار رقابت این خدمات را در کشورهایی چون افغانستان، ترکیه و روسیه که وضعیت نسبتا مشابهی از لحاظ بازار ICT با ما دارند مورد بررسی قرار داده است.
نگاهی به وضعیت ارتباطات ثابت در افغانستان/ سرعت رشد اینترنتزیرساختهای ارتباطی افغانستان حدود ۱۳ سال قبل، زیرساخت‌های دوره پساجنگ بودند که کاربرد چندانی نداشتند. افغان‌ها مجبور بودند برای برقراری یک تماس تلفنی ساده به کشورهای همسایه بروند. اما آغاز کار مخابراتی در افغانستان از آوریل ۲۰۰۲ بود که منتج به رشدی خارق‌العاده و بی‌سابقه در صنعت مخابرات این کشور شد. شروع کار با اولین شرکت خصوصی یعنی Afghan Wireless Communications Company (AWCC) بود که خدمات تلفن همراه را ارائه می‌داد.
فناوری‌های نوین ارتباطی با وجود همه مشکلات موجود در افغانستان، از درگیری‌های پی‌درپی با طالبان گرفته تا دیگر مسائل اقتصادی، طی یک دهه گذشته پیشرفت قابل توجهی داشته و همین امر باعث افزایش تعداد شرکتهای فعال در حوزه خدمات ارتباطی مثل ارتباطات بی‌سیم، اینترنت و ایستگاه‌های رادیویی و غیره شده است. وزارت ارتباطات افغانستان در سال ۲۰۰۶ میلادی قراردادی را با شرکت مخابرات ZTE چین منعقد کرد و به این ترتیب شبکه ملی فیبرنوری در این کشور راه‌اندازی شد. هدف از این طرح، توسعه خطوط تلفن، اینترنت، رادیو و غیره بود تا بدین وسیله، بتوان این خدمات را به صورت گسترده‌تر و با کیفیت بالا ارائه داد.
اتفاق مهمی که در افغانستان بعد از سال ۲۰۰۰ افتاد، این بود که دیگر دو شرکت Afghan wireless و Roshan از تنها ارائه‌دهندگان خدمات تلفن‌همراه نبودند و دو شرکت Etisalat و MTNGroup نیز وارد بازار مخابراتی افغانستان شدند. تعداد مشترکان تلفن‌همراه در سال ۲۰۰۹ به رقم ۱۷ میلیون نفر رسید.
مخابرات افغانستان با پیشرفت و توسعه در چهار بخش زیرساخت، خدمات، خط مشی و مقررات یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های تولید درآمد در افغانستان است و به طور متوسط در ماه بیش از ۱۶۰ میلیون دلار درآمد دارد؛ این رقم بر اساس آمار وزارت مالیه افغانستان ۱۲ درصد بیش از درآمدهای دولت است. صنعت مخابرات با وجود همه مشکلات در افغانستان، توانسته است بیش از دو میلیارد دلار سرمایه‌گذاری را جذب بخش خصوصی کند و بیشتر از ۱۱۰ هزار فرصت‌های شغلی ایجاد کرده است.
خدمات مخابرات هم‌اکنون در این کشور، بیش از ۸۸ درصد کل کشور را تحت پوشش خود دارد و میزان نفوذش بیش از ۷۲ درصد است. در حال حاضر این خدمات در ۳۴ مرکز استان‌ها و اکثر شهرهای مهم مثل کابل، هرات، جلال‌آباد و مزارشریف قابل دسترسی است. این خدمات در همه جاده‌های اصلی و مناطق روستایی قابل دسترسی است.
با این وجود، پیشرفت سیستم مخابراتی افغانستان، مدیون تلفن‌های همراه است. بخش مخابرات این کشور، با خدمات تلفن‌همراه و رشد غیرمنتظره و سریع آن، جان گرفت. در مارس سال ۲۰۱۳ تعداد مشترکان تلفن‌همراه این کشور ۱۹ میلیون نفر اعلام شد، درحالی‌که این رقم در سال ۲۰۰۲ تنها ۲۰هزار مشترک بود.
علاوه بر افغان تله کام که ارائه‌دهنده خطوط ثابت است، ارائه‌دهندگان خدمات خطوط ثابت (واصل تله کام) و ۴ اپراتور موبایل شامل AWCC، Roshan ،MTN و Etisalat، گروه‌های مخابراتی فعالی هستند که خدمات خطوط ثابت و خطوط ثابت وایرلس داده و صدا را ارائه می‌دهند.
از سال ۲۰۰۲ ایجاد زیرساخت مخابراتی مناسب از اهداف اصلی و اولویت‌های افغانستان به شمار می‌آمده است. حدود دو میلیارد دلار در زیرساخت‌های مخابراتی افغانستان سرمایه‌گذاری شده و اکثر پروژه‌های توسعه زیرساخت شامل ایجاد اپراتور تلفن‌همراه هستند؛ شبکه‌ای که بیش از ۵۱۱۹ ایستگاه مخابراتی دارد و می‌تواند خدمات همراه و وایرلس را ارائه دهد.
از سوی دیگر در اواسط سال ۲۰۱۳ کاربران اینترنت در افغانستان حدود سه میلیون نفر بودند که از ISPها (شامل چهار اپراتور GSM و دو ارائه‌دهنده خطوط ثابت یعنی Afghan Telecom وWasel ) خدمات دریافت می‌کردند. خیلی از این‌ها، ارائه‌دهندگان بین‌المللی بودند که مجوز ارائه خدمات اینترنت را در افغانستان را داشتند. خیلی از ISPها خدمات اینترنت را در شهرهای بزرگ ارائه می‌دهند و برخی دیگر خدمات GPRS را در محدوده مناطق خود فراهم می‌آورند.
در کل، اینترنت در افغانستان به‌سرعت رشد کرد و هم‌اکنون خدمات اینترنت به خیلی از ارگان‌های مهم دولتی مثل موسسات علمی، بانک‌ها و غیره ارائه می‌شود. این خدمات بسیار متنوعند. مثلا Afghan telecom وایمکس، وای‌فای، PDSN/CDMA و دایل‌اپ ارزان ارائه می‌دهد. هزینه اینترنت برای کاربرانش در افغانستان در سال‌های اخیر خیلی پایین آمده است و این امر به دلیل رقابت در بازار و ظهور Afgan Telecom به عنوان ارائه‌دهنده‌ای ارزان‌تر است که کیفیت را هم رعایت می‌کند. اما به دلیل نبود زیرساخت کافی و اتکای اکثر ISPها به ماهواره‌های گران‌قیمت، قیمت اینترنت پرسرعت هنوز بالا است.
با وجود رشد فوق‌العاده و پیشرفت بخش مخابراتی، افغانستان هنوز هم در بسیاری از فناوری‌های ارتباطاتی و خدمات مربوط به آن، کشوری مصرف‌کننده است؛ وضعیت امنیتی این کشور و نوسان‌های سیاسی آن از بزرگ‌ترین موانع ارائه خدمات در سطح جهانی هستند و رسیدگی به این مسائل در دستور کار قرار دارد.
نگاهی به وضعیت ارتباطات ثابت در ترکیه/۳۵ میلیون مشترک باندپهندر دو دهه گذشته تغییرات مهمی در بخش مخابرات ترکیه ایجاد شده است. در سال ۱۹۹۴ حقوق و امتیازهای انحصاری همه زیرساخت‌های ارتباطی به استثنای تلفن‌همراه براساس قانون به تنها اپراتور دولتی، یعنی Turk Telekom داده شد. در آن سال ۱۹۹۴ دو شرکت Turkcell و Telsim نیز خدمات تلفن همراه را راه‌اندازی کردند و Avea ـ از شرکتهای تابعه Turk Telekom ـ در سال ۱۹۹۸ سومین اپراتور ترکیه شد.
پس از آن TTNet نیز که یکی از شرکتهای تابعه Turk Telekom بود، در سال ۲۰۰۰ پهن‌باندی ایجاد کرد که خدمات ADSL را در شبکه تلفن ثابت (PSTN) ارائه می‌داد. پهن‌باند ویژه ۳G برای تلفن‌همراه در سال ۲۰۱۰ با ۳ اپراتور وودافن، ترکسل و Avea پا گرفت. همچنین در پایان سال ۲۰۰۰، خدمات پهن‌باند مبتنی بر فیبر و شبکه‌های کابلی تلویزیون ایجاد شد.
هم اکنون و با وجود رشد قابل توجه تلفن‌همراه در دهه اخیر، ترکیه با بیش از ۷۰ میلیون مشترک (۷۰ درصد آن‌ها مشترکان ۳G هستند) مواجه است که این تعداد مشترک از ضریب نفوذ ۹۱.۵ درصد موبایل نسل سوم و ضریب نفوذ ۱۰۰ درصدی موبایل حکایت دارد. سهم بازار Turkcell، Vodafone و Avea بر اساس تعداد مشترکان، به ترتیب ۴۹.۶۲ ، ۲۸.۵۷ و ۲۱.۸۷ درصد اعلام شده است.
در زمینه اشتراک پهن‌باند نیز باید گفت به طور کلی تعداد مشترکان باند پهن در ترکیه با ۸.۵ میلیون مشترک خط ثابت و ۲۶.۴ میلیون نفر مشترک تلفن‌همراه به ۳۵ میلیون می‌رسد. اشتراک پهن‌باند ثابت در این کشور شامل ۷۹ درصد XDSL و ۱۵ درصد فیبر و ۶ درصد کابل از این قرار است.
میزان نفوذ تلفن ثابت در دهه اخیر در ترکیه کاهش یافته و بدیهی است که اکثر کاربران خدمات تلفن همراه را انتخاب می‌کنند و ترجیح می‌دهند. نفوذ فعلی تلفن ثابت با داشتن بیش از ۱۳ میلیون مشترک، ۳۴.۱۷ درصد است. اگر فرض بگیریم که متوسط افراد خانواده در ترکیه ۳.۶۹ نفر است، می‌توان در نظر گرفت که بازار خطوط ثابت اشباع شده است. حدود ۸۶ درصد از مشترکان خطوط ثابت، کاربران Turk Telekom هستند و مابقی ۱۴ درصد نیز از خدمات دیگر اپراتور‌ها استفاده می‌کنند.
ترکیه با توجه به جمعیت جوان و میزان رشد بالای فناوری، ظرفیت زیادی برای رشد در ارتباطات از راه دور و بخش اینترنت را دارد. اما روی این ظرفیت به قدر کافی خوب کار نشده است؛ استفاده از اینترنت در ترکیه در سال‌های اخیر بسیار رشد داشته است و نقش اینترنت در اقتصاد این کشور بسیار مهم است. با این حال توسعه زیرساخت‌های مربوط به اینترنت متوقف شده و رشد چندانی نداشته است.
رگولاتوری ترکیه در این زمینه چندان موفق عمل نکرده است. براساس آمار سالانه BTK رشد قابل‌توجهی بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ مشاهده نمی‌شود. از سوی دیگر، تحلیلگران معتقدند که نبود رشد کافی در این بخش به دلیل فقدان امکان وجود پیشرفت در رقابت است. یکی از دلایل اساسی این امر میزان استقلال بسیار پایین BTK از وزارت دولت و نزدیکی Turk Telekom به ارگان‌های دولتی است. به نظر تحلیلگران، تحقق اهداف خود و استفاده بهینه از ظرفیت موجود برای ارتقای زیرساخت‌های اینترنتی و خدمات ارتباط باید نفوذ سیاسی در این بخش مخابرات کاهش یابد.
نگاهی به وضعیت ارتباطات ثابت در روسیه/تمرکز بر شبکه‌های نسل جدیدروسیه یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مخابرات است؛ بازاری که این روز‌ها از مهم‌ترین بخش‌های صنعت هر کشوری به حساب می‌آید. بر اساس آمارها، حجم صنعت مخابرات در روسیه در سال ۲۰۱۴ حدود ۲۸/۱ هزار میلیون روبل روسیه بوده است.
سیستم تلفن در حالت کلی تغییرات بسیاری کرده است؛ بیش از هزار شرکت در روسیه خدمات ارتباطی ارائه می‌دهند. دسترسی به خطوط دیجیتال، به ویژه در مناطق روستایی توسعه یافته است. خدمات اینترنتی نیز پیشرفت کرده‌اند. روسیه با فراهم آوردن زیرساخت‌های مورد نیاز در بازار اقتصادی امروز، پیشرفت کرده است.
تعداد مشترکان تلفن‌همراه این کشور که در سال ۱۹۹۸ کمتر از یک میلیون نفر تخمین زده شده‌اند، در سال ۲۰۱۱ به بیش از ۲۳۵ میلیون نفر رسیده‌اند؛ خطوط ثابت نیز توسعه یافته‌اند، اما همچنان داخلی مانده‌اند. سیستم‌های تلفن در ۶۰ منطقه روسیه مجهز به زیرساخت‌های مدرن هستند و در بسیاری از مناطق قابل دسترساند.
براساس نظر متخصصان iKS-Consulting تقریبا ۸۰ درصد از بازار مخابرات روسیه را ۴ شرکت بزرگ Rostelecom، MTS،VympelCom وMegaFon به خود اختصاص داده‌اند. این ۴ شرکت تا پایان سال ۲۰۱۳، پیشروانی بودند که ۸۰ درصد از بازار اینترنت پرسرعت و ۳۸ درصد از بازار تلویزیون را به خود اختصاص داده بودند.
بازار تلفن ثابت نیز همین مسیر مشابه را طی کرده است. ۶ اپراتور پهن‌باند روسی یعنی Rostelecom، ER-Telecom، JSC «Orion-Express»، VympelCom، MTS، Trans Telecom و Akado بازار را به انحصار خود درآورده‌اند و این درحالی است که تنها ۲۰ درصد از بازار ثابت روسیه را اپراتورهای مستقل بشتیبانی می‌کنند.
طبق آمار، هزینه قبض‌های همراه و تلفن ثابت کاربران روسیه در سال‌های اخیر کاهش یافته است. براساس گزارش (Deloitte ۲۰۱۴) دلیل کاهش قبض‌ها، استفاده از شارژهای رومینگ و استفاده از داده‌های اینترنتی است. واضح است که بیشتر تمرکز روسیه طی سال‌های آینده بر شبکه‌های نسل جدید و داده‌های مشترکان خواهند بود.