به گزارش گرداب، مفهوم دولت الکترونیک (Electronic Government) به معنای ارائه خدمات عمومی و دولتی به شهروندان با استفاده از دستگاه‌‌های ارتباطی الکترونیکی و فضای مجازی است. خدمات دولت، اشکال مختلفی دارد؛ از جمله تعاملات دیجیتالی بین شهروندان و دولت (C2G)، تعاملات دیجیتالی بین یک دولت با دیگر سازمان‌های دولتی (G2G)، تعاملات دیجیتالی بین دولت و شهروندان (G2C)، تعاملات دیجیتالی بین دولت و کارمندان (G2E) و تعاملات دیجیتالی بین دولت و کسب‌ و ‌کارها (G2B).

طرح دولت الکترونیک در ایران سابقه‌ای حدودا 17 ساله دارد و طبق آن دولت باید خدمات غیرحضوری را به مردم برای بهبود کیفیت، کاهش هزینه‌‌ها و گردش سریع اطلاعات بین دستگاه‌های اجرایی ارائه دهد. توسعه زیرساخت‌های فضای مجازی در سال‌های اخیر به شتاب گرفتن اجرای طرح دولت الکترونیک نیز منجر شده است. 

بر اساس گزارشی از سازمان ملل متحد در ژوئیه 2018 (تیر/مرداد 97)، جمهوری اسلامی ایران در این سال با افزایش 20 پله‌ای نسبت به سال قبل بین 193 کشور جهان از جهت شاخص توسعه دولت الکترونیک در رتبه 83 قرار دارد.

این شاخص هر ساله بر اساس کیفیت خدمات برخط، وضعیت زیرساخت‌های ارتباطی و ظرفیت انسانی موجود در هر کشور تعیین می‌شود. ایران یکی از 17 کشوری است که از میانه‌های جدول این شاخص به رتبه‌های بالا رسیده است.

دبیر کمیسیون توسعه دولت الکترونیکی در مورد بعضی پیشرفت‌ها در این زمینه به خبرنگار علمی ایرنا گفت: در دولت یازدهم برای اولین بار با همکاری سازمان اداری و استخدامی و شورای اجرایی فناوری اطلاعات خدمات و فرایندهای منجر به خدمات همه دستگاه‌های اجرایی شناسنامه‌دار شد و شهروندان در سایت iran.gov.ir می‌توانند ببینند هر دستگاهی چه خدماتی ارائه می‌دهد و کدام خدمات الکترونیکی است. 

رضا باقری‌اصل افزود: گام دوم این بود که رویکردهای یکپارچه ملی پی‌ریزی شد. مرکز ملی تبادل اطلاعات راه افتاد که استعلام‌های دستگاه‌ها از یکدیگر را الکترونیک انجام می‌دهد. به عبارتی خدمات دولت به دولت G2G ارائه می‌دهد و تنها در ماه گذشته منجر به 95 میلیون تراکنش الکترونیکی شد. 

معاون سابق دولت الکترونیکی سازمان فناوری اطلاعات ایران با اشاره به سامانه دولت همراه توضیح داد: این سامانه خدمات برخط و ضروری دولت را در گوشی تلفن همراه هوشمند یا از بستر کدهای دستوری موبایل ارائه می‌کند؛ در سامانه دولت همراه شخص وارد نرم‌افزار شده و فقط با ارائه کد ملی و شماره تلفن همراه تایید هویت صورت می‌گیرد و به عنوان یک خدمت نمونه همین طرح جایگزینی کارت بانکی با کارت هوشمند سوخت بود که با استقبال بیش از دو میلیون و 600 هزار نفری مردم روبه‌رو شد.

وی کارپوشه ایرانیان را از دیگر خدمات اخیر در زمینه دولت الکترونیک برشمرد و در تعریف آن گفت: صندوقی برای دریافت همه قبوض، خروجی فرایندها و ارتباطات دولتی در یک کارپوشه برای یک فرد است. شخص می‌تواند از طریق سامانه دولت همراه به آن دسترسی داشته باشد. همه این اقدامات امکان شفافیت را به ما می‌دهد و به سمتی می‌رویم که با سامانه G4B یعنی ارتباط دولت با کسب و کارها همه فرآیندهای صدور مجوزها را شفاف کنیم. 

باقری‌اصل در مورد اینکه البته این فرایندهای الکترونیکی می‌تواند موجب نگرانی شهروندان شود؛ زیرا تصور می‌کنند همه اطلاعات مالی آنها در اختیار دولت هست، گفت: به طور طبیعی اطلاعات ناشی از ثبت یک هویت یا ماهیت باارزش در سامانه‌های مربوط به دولت است، یا حاصل فرآیندهای مربوط به خدمات و فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی که سهم دولت در ایران بسیار بیشتر از بخش غیردولتی است؛ بنابراین این موضوع که دولت بزرگ‌ترین منبع اطلاعات باشد نظیر همه کشورهای جهان محل تشکیک نیست. اما دسترسی دولت به اطلاعات و نحوه استفاده از آنها نیز تابع قوانین و مقرراتی است که هم دستگاه‌های اجرایی و هم کارگزاران دولت ملزم به رعایت آنها هستند.

وی با بیان مثالی گفت: اطلاعات مالی اشخاص جز برای امر مالیات محرمانه است، اطلاعات شخصی افراد قابل افشا نیست. مهم این است که این اطلاعات دقیق و درست باشند؛ همچنین در جایی که شخص برای احقاق حق یا دسترسی به یک خدمت به آنها نیاز دارد توسط سامانه‌های مدیریت‌پذیر قابل حصول باشد. در این بین ما به نمونه های جالبی برخورده‌ایم.

جانشین دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات کشور گفت: برای ارائه درست‌تر سبد حمایتی (که دولت اخیرا قصد ارائه آن را داشت) به افرادی که درآمد کمتر از سه میلیون تومان دارند، سرویسی ارائه شد که هر کس می‌خواست می‌توانست مطلع شود، آیا این سبد حمایتی شامل او می‌شود یا خیر، اگر نمی‌شود می‌توانست شکایت کند. بر اساس اطلاعات ما 28 میلیون نفر در 10 روز از این سیستم پرسیدند آیا مشمول می‌شوند یا خیر و 10 روز هم وقت داشتند شکایت کنند، برای اینکه شکایت آنها بررسی شود، نیاز به دسترسی به حساب‌های مالی بود و سیستم می‌پرسید اجازه دسترسی به حساب‌های مالی را می‌دهید یا خیر و اگر مایل هستید تایید کنید. 

وی ادامه داد: از این تعداد 550 هزار نفر وارد سامانه شکایت شدند ولی از مجموع آنها فقط 75 هزار نفر شکایت خود را تایید کردند تا دولت حساب‌های آنها را بررسی کند، شفافیت باید تبدیل به یک ارزش شود. فقط از طرف دولت نیست بلکه از سمت مردم هم باید صورت بگیرد؛ یعنی فرهنگ شفافیت از جامعه باید نهادینه شود.

باقری‌اصل در پاسخ به این سوال که چرا با وجود همه این اقدامات هنوز شاهد روی دادن فسادهایی مثلا در دوره اخیر برای فروش ارز با قیمت دولتی در سامانه نیما هستیم، گفت: اول اینکه با وجود شبکه‌های اجتماعی، سرعت و میزان دسترسی به اخبار و اطلاعات بسیار زیادتر شده است. 

وی افزود: همچنین مشارکت‌های اجتماعی منجر به کشف جرم بیشتر و پاسخگویی بیشتر شده، مردم آگاه‌تر شده‌اند، اطلاع‌رسانی هم در مورد جرم‌ها و اتفاق‌ها سریع‌تر و بیشتر شده است، باید از این ظرفیت بیشتر استفاده کنیم و به سمت شفافیت بیشتر برویم.

مؤسس و مدیر سابق دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید کرد: اما هنوز در فرآیندها آنجا که انحصار یک دستگاه مانع از به اشتراک‌گذاری اطلاعات می‌شود، امکان رخ دادن فساد بیشتر است. در تمام فسادها، اختلاس‌ها و جعل‌ها این عارضه مشاهده می‌شود. اگرچه دولت با همراهی مجلس و شورای عالی فضای مجازی ترتیباتی را برای مدیریت به اشتراک‌گذاری اطلاعات از بستر مرکز ملی تبادل اطلاعات فراهم کرده است که امیدواریم در کنار موضوع شفافیت اطلاعات با همکاری تمام دستگاه‌های اجرایی منجر به کاهش فساد شود.