به گزاش
گرداب، هفدهمین جلسه از نشست‌های «نقد و اندیشه» با موضوع صیانت از اخلاق در فضای مجازی با حضور «محمد مهدی فتوره‌چی» مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، حسینعلی افخمی استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و سیدمحمدرضا خوشرو مدیرکل معاونت فرهنگی قوه قضائیه و کارشناس حوزه رسانه و جنگ نرم برگزار شد.
محمد مهدی فتوره‌چی؛
از کودکی با سواد رسانه‌ای
فتوره چی در ابتدای نشست با اشاره به این که اخلاق یک مفهوم نسبی است و نمی‌توان به صورت مطلق به آن نگریست، گفت: افزایش کنش‌گری در فضای مجازی، باعث می‌شود اعتماد بین افراد کاهش پیدا کند و زوج‌ها علاقه خود را رفته رفته نسبت به یکدیگر از دست بدهند. به طور میانگین در 10درصد از طلاق‌هایی که اتفاق می‌افتد؛ تلگرام، شبکه‌های اجتماعی و… نقش اصلی را ایفا می‌کنند. این مسئله‌ای است که در پرونده‌های دادگاه خانواده به عنوان دلیل از آن نام برده شده است.
با توجه به جهان فرهنگی که در ورای فضای مجازی در حال شکل گیری است این سوال مطرح می‌شود، آیا این مسئله داخلی است یا جهانی؟ در مطالعه‌ای مشخص شد بیش از یک میلیارد صفحه هرزه نگاری فعال در دسترس کاربران وجود دارد.
این پژوهشگر افزود: مطالعه‌ای در امریکا انجام شده که نشان می‌دهد فیلمی که دارای صحنه‌های جنسی بوده، بیش از 80 میلیارد بار دانلود شده است. نمایندگان پارلمان این کشور حدود 24 هزار تلاش برای ورود به صفحات پرنوگرافی را ثبت کرده اند. عددی که نشان می‌دهد به طور میانگین روزانه بیش از 160 مرتبه تلاش صورت گرفته است تا افراد وارد این سایت‌ها شوند.
او اضافه کرد: به همین واسطه، حدود 7 هزار پرونده کیفری از کسانی که شبکه، گروه یا وبسایت مستهجن دایر کرده اند، به ثبت رسیده و در حال پیگیری است.
این آمار نشان می‌دهد که همه کشورها تحت تأثیر مسائل مربوط به فضای مجازی هستند و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. خصوصاً سابقه تاریخی ما نشان می‌دهد که همیشه تکنولوژی زودتر از فرهنگ وارد کشور ما شده و مسائلی را رقم زده است.
فتوره چی با این توضیح که مشکل اصلی ما تعارضاتی است که درگیر آن هستیم و ایران جهان تضادهاست، گفت: همانطور که افراد شب‌ها که به دیلی تاریکی ظاهرشان خیلی در معرض دید نیست، میل بیشتری به انجام خلاف دارند، گمنام بودن در فضای مجازی نیز کاربران را به کنش هایی در دنیای مجازی تشویق می‌کند که از انجام آن در دنیای واقعی ابا دارند. علاوه بر این افراد در این فضا می‌توانند تعامل غیرهمسطح برقرار کنند.
او در توضیح تعامل غیر همسطح گفت: مثلاً در گذشته افراد نمی‌توانستند با یک سلبریتی یا افراد مملکتی ارتباط برقرار کنند اما در حال حاضر دنیای مجازی این فرصت را در اختیارشان قرار داده تا با هر فرد غیر همسطح و غیر همجنس خود ارتباط برقرار کنند.
وی تصریح کرد: مسئله دیگر قابلیت گسترده دسترسی به فضای مجازی است که بُعد زمان و مکان هم نمی‌شناسد. در دنیای مجازی ما با انبوهی از اطلاعات و داده رو به رو هستیم. داده‌هایی که منجر به بی نظمی می‌شوند. هر کجا هم بی نظمی باشد، بی اخلاقی‌ها شدت می‌گیرند و افزایش پیدا می‌کنند.
مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در پایان گفت: اگر در گذشته می‌گفتند تا 19 سالگی می‌توان روی تربیت بچه‌ها نظارت و روی آنها اعمال نفوذ کرد، اما الان سالهاست این عدد کاهش یافته است. بچه‌ها در سن و سال خیلی کمتر از این زندگی شان را شکل می‌دهند و در آن مقطع نیاز به آموزش دارند.
ما در بحث آموزش نیاز داریم که حتی در دوران قبل از مهدکودک نیز، به نوعی به فرزندان مان سواد رسانه‌ای بیاموزیم. آن هم در حد فهم و بضاعت فکری خودشان.
حسینعلی افخمی
دنیای مجازی، دنباله زندگی واقعی
استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی اعتقاد دارد فضای مجازی دنباله زندگی روزمره است. او می‌گوید در دنیای واقعی یکسری هنجارها داریم که ارزش‌های ما را شکل می‌دهند. اما دنیای مجازی، تحت تأثیر فرهنگ جهانی است که شاید ردپایی از ارزش‌های ما در آن به چشم نخورد.
حسینعلی افخمی می‌گوید: درست است که ما از آموزش‌های اخلاقی و فردی بهره برده ایم اما در فضای واقعی فقدان ارتباطات گروهی داریم. این فقدان به فضای مجازی هم کشیده و همین خصیصه باعث شده در کار جمعی در مقایسه با سایر کشورها، انگشت‌نما باشیم.
وی افزود: قرار گرفتن در فضای مجازی بدون درک این فضا، مشکلاتی را برای ما رقم زده است. در واقع ما در آغاز شناساندن فضای مجازی اشتباه کردیم. این فضا را با احداث کافی نت‌ها به جوانان و نوجوان خود شناساندیم.
آنها بدون این که چیزی از اینترنت بدانند وارد کافی نت‌ها شدند و بدون این که نظارتی روی شان وجود داشته باشد، به صفحات مختلف سرکشی کردند.
زمانی که اینترنت وارد کشورهای امریکا و اروپا شد، بچه‌های زیر 16 سال فقط در کتابخانه‌ها یا با امضای والدین اجازه داشتند از این سرویس‌ها استفاده کنند. اگر ما نیز به این شکل با اینترنت مواجه می‌شدیم قطعاً با مشکلات کمتری رو به رو می‌شدیم.
او پس از توضیح در خصوص مشکلات فضای مجازی، تاکید کرد که با تمام اینها نباید خیلی منفی به این مسئله نگاه کرد: رفتارهای اجتماعی ما با رفتار اجتماعی بسیاری از کشورها قابل مقایسه نیست. دیدگاه ما باید به فضای مجازی مثبت باشد، نه نگاه منفی و سیاه.
ساختن و روایت تصویر سیاه باعث می‌شود ما از پیشرفت در این فضا محروم شویم. فیلترینگ گاهی مانع از پیشرفت می‌شود. ما نباید فضای مجازی را جدای از جامعه ببینیم. چطور باید توقع داشته باشیم، فضای مجازی در جامعه‌ای که دروغ برایش عادی است، سرمایه اجتماعی در آن کم اهمیت است و خشونت در برخی مواقع وجود دارد، سالم و سلامت باشد؟
وی اضافه کرد: رفتار گروهی و اجتماعی ما از مدرسه شروع می‌شود. در کشورهای دیگر بچه‌ها از مهدکودک شش نفره می‌نشینند دور یک میز و راجع به مسائل مختلف نظر می‌دهند.
در حالی که مدارس ما پر از نیمکت‌های دو نفره پشت هم است که هیچ تعاملی بین بچه‌ها برقرار نمی‌کند. بچه‌های ما 12 سال به همین شکل درس می‌خوانند، بدون این که با هم تعامل داشته باشند و مسائل گروهی را یاد بگیرند. همین اتفاق در جامعه مجازی نیز بروز و ظهور پیدا می‌کند.
او در خصوص راه حل این معضل گفت: ما باید این واقعیت را بپذیریم که در برخی از کشورها حدود 70 درصد از اقتصاد درگیر فضای مجازی است. اقتصاد یا مبتنی بر اطلاعات و تکنولوژی است یا منابع کار و منابع خام. ما جزو کشورهایی هستیم که برای اقتصاد به نیروی انسانی و نیروی خام وابسته هستیم. اگر بتوانیم از فضای مجازی برای شکوفایی اقتصادی استفاده کنیم، فرصت بسیار خوبی رقم خواهد خورد.
برای برطرف کردن این مشکل باید به تعریف درستی از آن دست پیدا کرد و تعریف را ساده و کوچک کرد. برای دسترسی به فضای مجازی، گروه سنی تعریف کنیم و دسترسی مخصوص به سن خودشان را بگذاریم.
او ادامه داد: باید توجه داشته باشیم که در این خصوص نباید صرفاً قانون بگذاریم، بلکه باید بر اجرای درست و اصولی آن نظارت کنیم. باید قشرهای آسیب‌پذیر را پیدا کرده و برای آنها محتوای مفید در فضای مجازی تولید کنیم.
سیدمحمدرضا خوشرو
خودمان فضای مجازی را کنترل کنیم
مدیرکل معاونت فرهنگی قوه قضائیه و کارشناس حوزه رسانه و جنگ نرم معتقد است، گاهی اوقات فضای مجازی در دعاوی مطرح شده در دادگاه نقش تعیین کننده دارند.
او می‌گوید: در اثر استفاده زیاد از فضای مجازی، کیفیت رابطه‌ها دستخوش تغییر می‌شود. همانطور که فضای مجازی می‌تواند باعث تقویت اخلاق شود، گاهی اوقات بی توجه بودن به آن می‌تواند فجایع زیادی را رقم بزند.
خوشرو به مرور پرونده جنایتی می‌پردازد که به واسطه فضای مجازی و حضور بی نظارت یک پسر 16 ساله در این فضا اتفاق افتاده بود: چند سال قبل دختری به نام ستایش به قتل رسید. فردی که او را به قتل رساند جوان 16 ساله‌ای بود که این دختر 6 ساله را پس از تجاوز به قتل رسانده بود و سعی داشت جنازه اش را با استفاده از اسید، از بین ببرد.
وی افزود: زمانی که همکاران ما به این پرونده رسیدگی می‌کردند، متوجه شدند که او ده‌ها اکانت فعال در فضای مجازی دارد و خودش را با چیزی غیر از واقعیت برای دیگران معرفی می‌کند.
او در ادامه گفت: او در همین فضای مجازی با انواع مواد، نحوه قتل، انواع و اقسام برقراری رابطه آشنا شده بود. او یک روز مجموعه‌ای از جنایت‌ها را روی دختر همسایه شأن انجام می‌دهد. در واقع او تجربه چندین ماهه در زیست فضای مجازی را، طی چندین ساعت بیرحمانه در حق دختر همسایه شان اجرا می‌کند.
مدیرکل معاونت فرهنگی قوه قضائیه خاطرنشان کرد: نمی‌توان گفت یک جامعه بدون مشکل داریم و یک فضای مجازی پر از مشکل. به هر حال فضای مجازی از جامعه واقعی تأثیر می‌گیرد.
او معتقد است برای مصون ماندن از این ماجرا نمی‌توان یک قانون همه‌گیر جهانی گذاشت چون فرهنگ کشورها با یکدیگر متفاوت است. مععمولا رایج است که صاحبان منافع مقررات و اصول اخلاقی را مشخص کنند. مانند فیسبوک و واتساب که در مواقع حساس معمولاً اصولی یا سخت گیری هایی را اعمال می‌کنند.
او ادامه داد: مانند تلگرام که بنا بر شرایط در کشور ما فیلتر شد. مسئولان ما برای این کار دلیل داشتند، چرا که در جریان یک اعتراض ساده مردم، برخی‌ها شروع کرده بودند به آموزش ساخت بمب دست‌ساز در تلگرام. همین مسئله مقدمات فیلتر را رقم زد.
او در پایان به این نکته مهم اشاره کرد که به غیر از مسئولین، مردم هم باید اصولی را رعایت کنند، اصولی که می‌توان نام آن را «خود کنترلی فردی» گذاشت.
برای این که فضای مجازی مناسبی داشته باشیم، بهتر است در جایی که می‌بینیم فردی شروع کرده به فحاشی او را از دایره دوستان حذف یا بلاک کنیم. اگر یک نفر آغازگر یک شایعه بود، بهتر است او را از جمع دوستان خارج کنیم. اگر کسی مشکلات اخلاقی دارد حتماً بلاکش کنیم. این شیوه رفتار باعث می‌شود فضای مجازی بهتری داشته باشیم. همانطور که در دنیای واقعی اگر با این افراد رو به رو باشیم، حتماً از زندگی مان به نحوی حذف یا کم رنگش می‌کنیم.
