به گزارش گرداب، شبکه ملی اطلاعات شبکه‌ای متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل نسبت به شبکه جهانی اینترنت و کاملاً داخلی با امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی برای آحاد مردم در سراسر کشور با تضمین کیفیت تعریف شده است. 

رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها  از کوتاهی مسئولان در اجرایی شدن این طرح در سطح ملی انتقاد کردند. حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای خرداد سال ۹۶ یکی از عوامل موثر در مدیریت کشور را مسئله فضای مجازی دانستند و فرمودند: «در مسئله فضای مجازی، آنچه از همه مهم‌تر است، مسئله شبکه ملی اطلاعات است. متاسفانه در این زمینه کوتاهی شده، کاری که باید انجام بگیرد، انجام نگرفته و اینطور نمی‌شود. به این عنوان که نباید جلوی فضای مجازی را گرفت، در این زمینه‌ها کوتاهی کنیم، این مسئله‌ای را حل نمی‌کند و منطق درستی هم نیست. ایشان تاکید کردند: «امروز فضای مجازی مخصوص ما نیست و همه دنیا با فضای مجازی درگیرند و کشورهایی که شبکه ملی اطلاعات درست کرده و فضای مجازی را به نفع خودشان و ارزش‌های موردنظر خودشان کنترل کرده‌اند، یکی دوتا نیستند. متأسفانه در زمینه شبکه ملی اطلاعات در کشور کوتاهی شده و کاری که باید انجام گیرد، انجام نگرفته است.»

در حال حاضر ۱۴ سال از صحبت‌های اولیه در خصوص راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در سه لایه زیرساخت، خدمات و محتوا می‌گذرد. چندی پیش حمید فتاحی معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل  شرکت ارتباطات زیرساخت با انتشار پستی در صفحه توییتر خود اعلام کرد وزارت ارتباطات ۸۰ درصد وظایف خود در زمینه شبکه ملی اطلاعات را انجام داده است و نوشت:

«گزارش اقدامات وزارت ارتباطات در گسترش زیرساخت شبکه ملی اطلاعات توسط محمدجواد آذری جهرمی در کمیسیون صنایع ارائه شد و توانستیم بیش از ۸۰ درصد از وظایفمان را محقق کنیم.آماده ارائه گزارش به رسانه‌ها و علاقه‌مندان هستیم.»

همزمان محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد: طبق گزارشی که به نمایندگان مجلس ارائه شده است، ۸۰ درصد اهداف سند «ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» محقق شده است و این گزارش برای ارزیابی نهایی به مرکز ملی فضای مجازی به عنوان ناظر اجرای سند مصوب شورای عالی فضای مجازی، ارسال می‌شود.

آنچه مسلم است این است که براساس سند «ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» ماموریت انجام امور لایه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات واگذار شده است، وزارت ارتباطات مدعی است که توانسته است بندهای این سند را تا ۸۰ درصد پیش برد. با این حال برخی مسئولان، کارشناسان فضای مجازی و برخی از نمایندگان مجلس به عملکرد وزارت ارتباطات درباره روند اجرای کامل تکالیف مربوط به سند الزامات شبکه ملی اطلاعات و تأخیر در پیاده‌سازی و اجرای این شبکه انتقاداتی را دارند.

حمید فتاحی مدیرعامل  شرکت ارتباطات زیرساخت و  معاون وزیر ارتباطات، با اشاره به سند «ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» گفت: این سند تکلیف وزارت ارتباطات در موضوع شبکه ملی اطلاعات را مشخص کرده است که مصوب شورای عالی فضای مجازی است و  بنابر حکم قانون  تنها سندی است که درباره شبکه ملی اطلاعات در داخل کشور وجود دارد و البته رویکرد آن بیشتر رویکرد زیرساختی است. البته ما همیشه گفتیم که شبکه ملی اطلاعات فقط زیرساخت نیست و دو لایه دیگر هم دارد که ظاهراً مرکز ملی فضای مجازی مشغول تدوین اسناد دو لایه دیگر نیز هست.

معاون وزیر ارتباطات اعلام کرد: ما اقدامات انجام شده با تمرکز بر دو سال اخیر یعنی از سال ۹۶ تا به حال را  جمع‌بندی و ارزیابی و در نهایت شاخص‌گذاری کردیم. برآوردی که امروز ما در وزارت ارتباطات داریم این است که بیش از ۸۰ درصد از اقدامات این سند را انجام دادیم که تکلیف بود و سایر آن را هم برنامه‌ریزی کردیم تا حداکثر یک سال دیگر جمع‌بندی کنیم و تکلیفی را که آن سند برای ما مشخص کرده است، تمام‌وکمال انجام دهیم. این موضوع  مستند و با در نظر گرفتن جزئیات مبتنی بر بندهای همان سند مصوب شورا مورد ارزیابی قرار گرفته است. در نهایت پروژه‌هایی را که انجام دادیم مکتوب شد و درصد موفقیت و توفیق که هر پروژه و آورده‌هایی را که داشت گزارش کردیم و آن را به مرکز ملی فضای مجازی فرستادیم تا ارزیابی شود.

وی تاکید کرد: اگر این سند صد درصد هم اجرایی شود تنها یک سوم از کل ماجرا انجام شده است؛ دوسوم دیگر موضوع خدمات و مهم‌تر از آن محتواست که بر بستر آن قرار می‌گیرد. وقتی زیرساخت آماده شود، تعرفه و رگولاتوری آماده شده است تا یک لایه خدمات مثل حمل‌ونقل اینترنتی در داخل کشور شکل گیرد و روی آن قرار گیرد اما اگر این لایه زیرساخت فراهم نبود و کیفیت و ارجحیت قیمت نبود خیلی احتمال آن زیاد بود که در موضوع حمل‌ونقل اینترنتی هم مثل پیامرسان یک محصول خارجی داشته باشیم.

فتاحی گفت: برای اینکه ما به آن هدفی که در نظریه شبکه ملی اطلاعات دنبال آن هستیم دست پیدا کنیم حتماً باید به دو لایه بعدی توجه کنیم؛ آن چیزی که امروز از اینترنت در شبکه ملی اطلاعات جاری می‌شود همان خدمات و محتوا است.

معاون وزیر ارتباطات در ادامه اظهار داشت: یک اپلیکیشن لایه خدمات در حوزه خرید و فروش اینترنتی هم بستر شبکه ملی اطلاعات و هم خدمات است یعنی اپلیکیشن ایرانی است و هم لایه محتوای آن ایرانی است اما در مورد موضوع خرید و فروش ارز، مسکن، ماشین و... که دادستانی و پلیس فتا ورود پیدا کردند مقصر اپلیکیشن‌ها شناخته شدند که بازار را تحت تاثیر قرار دادند. پس موضوع رگولاتوری تا این اندازه اهمیت دارد اگر محصولی هم داشته باشیم که صفر تا صد آن ایرانی است مصرف کننده و تولیدکننده آن ایرانی باشند اما رگولاتوری درست روی آن انجام نشود و سند بالادستی نداشته باشد که در آن چارچوب انجام شود در آن فضا حاکمیتی نخواهید داشت و باز هم بازار را به سمتی که بخواهند می‌برند و دلالان اقتصادی ورود پیدا می‌کنند پس بنابراین این چیزی که مقام معظم رهبری هم گفتند و روی آن تاکید دارند این است که این بسته باید کامل باشد این یک مفهوم است و اصلا یک جریان جاری و ساری است؛ این طور نیست که امروز بگوییم من امروز پروژه شبکه ملی اطلاعات را اجرا کردم و تمام شد بلکه این دائماً در جریان است. آن چیزی که ممکن است تمام شود همین لایه زیرساخت است که ما در حال انجام آن هستیم.

وی تاکید کرد: ما در حال حاضر می‌توانیم ادعا کنیم که برای سال آینده ظرفیت داخل کشور کفایت می‌کند. اینکه شما از هر نقطه‌ای در داخل کشور به هر سرور دیگری در داخل کشور با کمتر از یک میلی ثانیه تاخیر دسترسی پیدا می‌کنید اما این تاخیر برای رسیدن به نزدیک‌ترین سرور خارجی بیشتر از هشتاد میلی ثانیه است این یعنی کیفیت دسترسی داخل به داخل هشتاد برابر بهتر از داخل به خارج است. این یعنی شبکه ملی اطلاعات از نگاه فنی ایجاد شده است و گت‌وِی اینترنت ما کاملاً مجزا از شبکه داخلی است یعنی ما در نقاط گت‌وی اینترنت که تزریق می‌شود به داخل شبکه در یک سال گدشته بیش از صد مانور انجام شده است که من آن را اطلاع‌رسانی هم کردم.

فتاحی در ادامه به تشریح مانورها پرداخت و گفت: این صد مانور در بخشی از خدمات کشور مثل خدمات بانک و سرویس انرژی بوده است و در واقع این یعنی همان زیرساخت فیزیکی اتفاق افتاده و اتفاق خوبی هم برای آن افتاده و همه اینها در سند آمده است. مرکز ملی فضای مجازی هم ریزبه‌ریز کارگروه تشکیل داده است و از خود ما هم دعوت می‌کنند و در حال حاضر مورد به مورد بررسی می‌شود. البته اختلاف‌نظرها در جزئیات ماجرا وجود دارد.

معاون وزیر ارتباطات در خصوص ادعای پیشرفت هشتاد درصدی این سند گفت: ممکن هست بگویند ۸۰ % نبود و هفتاد درصد یا شصت درصد، هفتاد و پنج درصد است و این را آنها بررسی خواهند کرد و ممکن هم است ادعای ما را اثبات کنند و با هم برویم سر بیست درصد باقی مانده اما این اتفاق هم بیفتد در آخر و صد درصد هم انجام شود این تنها یک سوم ماجرا است؛ برای دو سوم باقی مانده متولیان دیگری داریم که آن نامه‌ نوشته‌ای که مقام معظم رهبری داشتند بر همین اشاره می‌کند؛ ایشان هم بر همین نکته تاکید داشتند که دو موضوع مهم خدمات و محتوا حتما دستگاه های دیگر غیر از وزارت ارتباطات مسئول هستند و این یعنی اینکه در این دو لایه باید حتماً متولیان دیگری بیایند.

وی در ادامه در خصوص امکان کنترل در فضای مجازی پس از اجرایی شدن این طرح گفت: اگر این اتفاق بیفتد دیگر نیازی به کنترل فیزیکی نیست و موضوع اصلاً فنی نیست. در حوزه فضای مجازی کنترل فنی و اقدامات سلبی فنی آخرین راه حل است یعنی این نیست که شما بخواهید محصول داخلی را ترویج کنید در اولین قدمی که برمی‌دارید بگویید من می‌خواهم فیلتر کنم بلکه این وظیفه اپراتورهای لایه دسترسی است. در این فضا کنترل‌های سلبی و موضوعاتی مثل فیلترینگ و ... قدم‌های آخر است و در خیلی از کشورهای دنیا هم که به نتیجه رسیدند در حوزه مدیریت بومی محصولات خود، اصلاً به سمت این چیزها نمی‌روند و اتفاقاً اینجا باز نقش آن دو لایه مطرح می‌شود.

فتاحی در ادامه افزود: وظیفه آن دو لایه این است که کاربر را به سمتی ببرند که اصلا نیازی نداشته باشد سراغ  محصول خارجی برود، چون در داخل همه چیز فراهم و زیرساخت آماده است. موضوع پیامرسان که امروز خیلی در مورد آن بحث می‌شود در سال ۹۲ در داخل کشور ما یک پیامرسان خارجی با نزدیک بیست میلیون کاربر فعال بوده است. بنابراین اینکه یک مسئله حل نشده است و باید از مسئولین وقت و از شورای عالی فضای مجازی در آن موقع و از دبیر و وزیر محترم وقت ارتباطات سوال کنیم چه چیز باعث شده است که غول بیست میلیون کاربری را تحویل مسئولان بعدی خود دادند.

فتاحی در ادامه چهار عامل تاثرگذار برای جذب کاربر را نام برد:

۱) قابلیت‌ها و انواع و اقسام فیچرها که اپلیکیشن‌ها در داخل کشور کار می‌کنند.

۲) صرفه اقتصادی یعنی کاربر درک کند که وقتی استفاده می‌کند برایش مجانی بیفتد که نه‌تنها مجانی می‌افتد بلکه ارزش افزوده هم داشته باشد. 

۳) زیرساخت‌های فنی و پایداری اپلیکیشن

۴) حریم خصوصی و امنیت

وی اظهار داشت: اگر این چهار مورد انجام شود کاربر راحت کارهای زندگی خود را انجام می‌دهد؛ کاربر می‌بیند کارهای بانکی،کارهای مدرسه و.... پایدار است و صرفه اقتصادی دارد و امنیت و حریم خصوصی‌اش هم حفظ می‌شود و دائماً با آن درگیر می‌شود و با آن کار می‌کند و حالا شما اگر صد اپلیکیشن خارجی دیگر بیاورید دیگر حاضر نیستند از آن استفاده کنند.

معاون وزیر ارتباطات در پایان ضمن انتقاد از نقادی منتقدان در مورد پیشرفت الزامات شبکه ملی اطلاعات گفت: اینکه من وظیفه خود را انجام ندهم و داد بزنم چرا وزارت ارتباطات ولنگاری می‌کند چرا شش باند به خارجی می‌دهد و به داخلی نمی‌دهد و جاده خاکی می‌دهید، همه اینها بازی با افکار عمومی است و هیچ اتفاق دیگری هم نیست که امیدوارم موضوع روشن شده باشد.

پس از انتشار  ادعای پیشرفت  ۸۰ درصدی  شبکه ملی اطلاعات عباس آسوشه معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی درخصوص این ادعا گفت: گزارشی که از وزارت ارتباطات به دست ما رسیده است یک پاورپوینت و فایل ارائه است و یک گزارش رسمی فنی و دارای ابعاد پروژه‌ای نیست. از این رو مرکز ملی فضای مجازی جلساتی را با ۴ نفر از اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی در این باره تشکیل داده و تصمیماتی نیز در این مورد اتخاذ شده است. از سوی دیگر یک جلسه نیز با وزیر ارتباطات و معاونان این وزارتخانه داشته‌ایم و موارد و سوالاتمان را درباره این گزارش و چارچوب آن مطرح کرده‌ایم. در این جلسات در خصوص پارامترها و محورهایی که در گزارش وزارت ارتباطات مطرح شده بود، صحبت و اظهارنظر صورت گرفت.

آسوشه اعلام کرد: متأسفانه در گزارش اولیه‌ وزارت ارتباطات دیده شد که  اقدامات مربوط به بحث دولت الکترونیک در این گزارش قرار گرفته است و این  اشتباهی است که باید اصلاح شود. این باید روشن شود چراکه شبکه ملی اطلاعات شامل خدمات محتوایی، خدمات دولت الکترونیک، خدمات سلامت الکترونیک، خدمات تجارت الکترونیک و امثالهم نیست؛ بلکه این خدمات بر بستر شبکه ملی اطلاعات ارائه می‌شوند.

یکی دیگر از منتقدان حجت الاسلام محمد کهوند کارشناس فضای مجازی است، با زیر سوال بردن ادعای پیشرفت شبکه ملی اطلاعات محمدجواد آذری جهرمی را مقصر اصلی خواند. او در مورد ادعای وزارت ارتباطات در خصوص راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بیان کرد: اگر چند مقدمه را بدانیم کاملاً متوجه خواهیم شد که ادعای وزارت ارتباطات مبنی بر راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات درست هست یا نه.

این کارشناس فضای مجازی معتقد است: شبکه ملی اطلاعات یک اینترنت دارای چهار خصوصیت پرسرعت، امن، ارزان و سالم است. اینترنت فعلی اینترنت ارزان، سالم و امن نیست بلکه فاسد است چراکه اپلیکیشن‌های اجرا شده ما روی سیستم عامل اپل  همه حذف شدند و اندروید هم هاتگرام و طلاگرام را با ورود به حریم خصوصی کاربران ایرانی حذف کرد. اگر هر زمانی که اینترنت این چهار ویژگی را داشت، می‌توانیم بگوییم شبکه ملی اطلاعات راه افتاده است چه مسئولان اعلام کنند و چه مسئولان اعلام نکنند. شبکه ملی اطلاعات چهار لایه دارد: لایه زیرساخت، لایه شبکه اتصال، لایه خدمات و لایه محتوا.

در ادامه این فعال فضای مجازی با رد ادعای وزارت ارتباطات در خصوص پیشرفت برای دستیابی به شبکه ملی اطلاعات افزود: اینکه آقای آذری جهرمی می‌گوید هشتاد درصد کار را تمام کردم، آن ۱۲ هزار بیت بر ثانیه پهنای باند داخلی را می‌گوید که متاسفانه کند است. ما نکات دقیق داریم که البته ایشان معمولا مثال اپلیکیشن نشان را می‌زند که اینجا دیگر بحث جدی است که چرا این بحث را در آپارات نداریم اما در هفت پیامرسان داخلی این مشکل را داریم و این بحث‌ها در جلسات تخصصی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

وی در ادامه به لایه‌ خدمات اشاره کرد و اظهار داشت: نکته بعدی لایه خدمات است؛ چه کسی متولی لایه خدمات در کشور است؟ بالاخره جستجوگر ملی را چه کسی باید بسازد؟ ما یک گوگل ملی می‌خواهیم چه کسی باید آن را بسازد؟ جیمیل ملی را چه کسی باید بسازد؟ شبکه ملی اجتماعی درجه یک عکس محور مثل اینستاگرام، فیلم محور مثل  یوتیوب را چه کسی باید بسازد؟ متولی ساخت متن محور مثل توییتر، خدمات محور مثل تلگرام چه کسی است؟ متولی حوزه علمیه، سازمان تبلیغات، سپاه، ارتش،نیروی انتظامی و ... است؟ در نهایت متولی اصلی کیست؟ شأن وزارت ارتباطات و وزارت علوم چیست؟ چه کسی باید این را تولید کند؟ ممکن است بگویند بخش خصوصی؛ مگر ما بحث موشک‌های خود را در جنگ سخت به دست بخش خصوصی می‌دهیم؟ حالا  اگر توانستند خب خدا خیرشان دهند اگر نتوانستند دیگر نتوانستند؛ پس می‌رویم از خارج وارد کنیم؟!

حجت الاسلام کهوند با اشاره به لایه محتوا گفت: آقای جهرمی چه انتظاری دارد؟ وقتی خدماتی که مردم استفاده می‌کنند خدمات صهیونیستی است ایشان انتظار دارند محتوای اسلامی ایرانی در خدمات صهیونیستی رتبه یک بایستد؟ تا زمانی که بخش خدمات درست نشود بخش محتوا درست نخواهد شد.

این فعال فضای مجازی در انتها ضمن جمع‌بندی سخنان خود تاکید کرد: مسئله این است که وزارت ارتباطات به تعهدات خود عمل نکرده و این موارد را تولید نکرده است که از بابت زیرساخت خیال ما راحت باشد تا خدمات مبتی بر آن ارائه کنیم. پس مشکل به وزارت ارتباطات برمی‌گردد. این هم که می‌گوید ما هشتاد درصد کار را پیش بردیم اصلاً من می‌گویم دویست درصد کار را پیش برده است اما به نفع دشمن  نه به نفع سرویس داخلی. شبکه ملی اطلاعات محقق نشده و آنچه باید انجام شود انجام نشده است. مقصر و عامل اصلی عدم تحقق شبکه ملی اطلاعات هم قطعاً شخص وزیر ارتباطات و دستگاه زیرمجموعه ایشان است.