به گزارش گرداب، قبل از اینکه به طور مشخص و دقیق به جزئیات موضوع خدمات ارزش افزوده (Value-Added Service) بپردازیم لازم است تا یک پله عقب‌تر برویم و ببینیم اصلا این خدمات از چه طریقی به مردم ارائه می‌شود. در حال حاضر خدمات اپراتورهای مخابراتی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: دسته اول که با نام خدمات اصلی و پایه معرفی می‌شوند و دسته دوم که تحت عنوان خدمات ارزش افزوده مورد شناخت است.

خدمات اصلی همانطور که از نامش پیداست مربوط به وظایف اصلی و مهم اپراتورها و به بیان دیگر به آن دسته از خدمات اپراتورها که تحققش در زمره انتظار عموم مشترکان است، اطلاق می‌شود؛ خدماتی همچون برقراری مکالمه، ارسال پیامک، ارائه اینترنت و مواردی از این قبیل همگی در گروه خدمات پایه قرار می‌گیرند.

دسته دیگر خدمات اپراتورها که تحت عنوان و اصطلاح سرویس‌های ارزش افزوده شناخته می‌شوند، مربوط به آن قسم از خدمات اپراتورهاست که برای توصیف ویژگی‌های غیرهسته‌ای ارتباطات مخابراتی به کار برده می‌شوند؛ ذخیره‌سازی آنلاین، اپلیکیشن‎ها و بازی‌های موبایلی، نمایش  فیلم، اشتراک موسیقی و ویدئو و مواردی از این قبیل که جزو خدمات اصلی اپراتور‌ها نیستند، در این گروه قرار می‌گیرند. هرچند بیشتر خدمات ارزش افزوده می‌توانند به شکل مستقل به کار روند، اما اغلب به منظور تحریک تقاضای مشترکان برای خدمات اصلی و کسب درآمد بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این خدمات به اپراتور‌ها این امکان را می‌دهد تا در بازار پر تب و تاب سیم‌کارت به رقابت ادامه دهند و مشترکانشان را برای تقاضای خدمات استاندارد تشویق کنند.

خدمات ارزش افزوده که به لاتین Value-Added Service گفته می‌شود، در بسیاری از کشور‌های دنیا توسط اپراتور‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و کشور ما نیز از این موضوع مستثنی نبوده است؛ همین موضوع و گسترش پرسرعت این نوع خدمات در سال‌های اخیر، سبب شد تا شورای عالی فضای مجازی در بهمن‌ماه سال ۹۳ سیاست‌های ساماندهی سرویس پیامکی ارزش افزوده و پیامک انبوه در شبکه‌های ارتباطی را به تصویب برساند. در بخشی از این مصوبه خدمات ارزش افزوده پيامكی و فعالان اين حوزه به صورت زیر مشخص شده‌اند:

خدمات پیامک انبوه: خدماتی است که پیامک‌ها از طریق فرستنده مشخص و از طریق شبکه‌های ارتباطی بدون درخواست قبلی کاربران و پرداخت هزینه توسط آنان دریافت می‌شود و جنبه تبلیغی و یا اطلاع رسانی دارد.

خدمات ارزش افزوده پیامکی: خدماتی پیامکی است که کاربران به خواست خود آن را انتخاب نموده و باید برای دریافت این خدمات مبلغی را به ارائه کننده خدمات پرداخت کنند و شامل مسابقات٬ سرگرمی٬ محتوای فرهنگی و علمی است.

ارائه کننده خدمات ارتباطی: دارندگان پروانه ایجاد و بهره برداری از شبکه‌های ثابت و همراه از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات.

ارائه کننده خدمات محتوایی پیام‌رسان: اشخاصی که با دریافت مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خدمات پیامکی انبوه و ارزش افزوده را از طریق شبکه ارائه کننده خدمات ارتباطی به کاربران ارائه می‌کنند.

اما موضوع خدمات ارزش‌ افزوده‌ از جایی حاشیه‌ساز شد که دیدیم جمع زیادی از مشترکان بدون اینکه بدانند و اجازه داده باشند، عضو بسیای از این سرویس‌ها شدند و به دنبال آن شاهد این مسئله بودیم که اینچنین، مبالغی از جیب مردم بدون رضایت و اطلاع آن‌ها برداشته می‌شد و به کیسه سرویس‌های ارزش افزوده ریخته می‌شد. همین مسئله، یعنی عضویت مردم در سرویس‌های ارزش افزوده آن هم نه با درخواست و اراده‌شان بلکه بدون اطلاع آن‌ها، موجب شد تا کمیسیون تنظیم مقررات در مصوبه ۲۷۰ خود، به ساماندهی ارائه خدمات پیامکی بپردازد.

حسین فلاح جوشقانی دبیر کمیسیون مربوطه در خصوص این مصوبه در بهمن‌ماه ۹۶ اعلام کرد: "بر اساس مصوبه ۲۷۰ کمیسیون تنظیم مقررات، ارسال خدمات پیامکی انبوه تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی برای مشترکان رایگان است اما ارسال این دسته از پیامک‌ها بدون دریافت رضایت مشترک ممنوع شده و ارائه‌کننده خدمت پیامکی حق ندارد بدون کسب اجازه قبلی از مشترک، این پیامک‌ها را ارسال کند؛ براساس این مصوبه، اپراتور‌ها برای کسب رضایت و اجازه مشترک موظف هستند با هماهنگی رگولاتوری سامانه‌ای با قالب واحد و قابل استفاده برای تمامی مشترکان ارائه کنند."

وی درباره خدمات پیامکی ارزش افزوده نیز که مبتنی بر درخواست مشترک برای وی ارسال می‌شود گفت: "این خدمات در سه دسته تراکنشی، استعلامی و سایر دسته‌بندی شده است و به منظور رعایت حقوق مصرف‌کننده، شروع ارائه این خدمات نیز باید پس از اطلاع‌رسانی تعرفه و شرایط ارائه خدمت به مشترک و دریافت تایید از مشترک انجام شود."

یکی دیگر از موضوعاتی که در حوزه خدمات ارزش افزوده، قابل تأمل و بررسی است، شکل‌‌گیری زنجیره‌ای بیمارگونه در مراحل تولید محتوای آن است. به نحوی که تولیدکننده و اپراتور در این زنجیره دارای کم‌ترین سهم در حوزه درآمد هستند.

برای درک بهتر موضوع در قالب یک مثال به بیان این زنجیره می‌پردازیم؛ در این زنجیره یک قسمتی وجود دارد به نام Content Owner (صاحب محتوا) که در ابتدای زنجیره قرار دارد و در پله بعدی Content Provider (تولیدکننده محتوا) قرار دارد؛ در این زنجیره تولیدکننده (CP) محتوا را از صاحب محتوا (CO) می‌گیرد و اقدام به مارکتینگ آن می‌کند؛ فرض مثال تولیدکننده می‌رود و به صد نفر می‌گوید که من فلان فیلم را دارم و اگر بخواهید می‌توانید آن را دانلود کنید؛ پس  تا اینجای کار، تولیدکننده، محتوا را از صاحب محتوا دریافت می‌کند. در مرحله بعدی این زنجیره شاهد حضور جمع‌آوری‌کنندگان محتوا یا همان Content Aggregator هستیم؛ این گروه (CA) شرکت‌هایی هستند که محتواهای مختلف را جمع‌آوری کرده و در اختیار اپراتور قرار می‌دهند و بالاخره در انتهای زنجیره نیز اپراتور (Operator) جای دارد. ترتیبی که الان گفته شد مربوط به روند تولید محتوا بود که از Content Owner شروع شد و در Operator  خاتمه یافت. اما اگر از دید کسب درآمد به این زنجیره نگاه کنیم، دقیقا زنجیره بالعکس می‌شود؛ یعنی مسیر دریافت پول از اپراتور شروع می‌شود و سپس به جمع‌آوری‌کنندگان محتوا (CA) و تولیدکننده محتوا (CP) و در انتها نیز به صاحب محتوا یا همان Content Owner می‌رسد.

حال برای درک چراییِ بیمار لقب گرفتن این زنجیره به توضیحی که در ادامه می‌آید دقت کنید؛ فرض مثال شما در فلان سایت تماشای آنلاین فیلم و سریال، یک اشتراک ماهانه به مبلغ ۱۲ هزار تومان خریداری می‌کنید؛ از این ۱۲ هزار تومان چیزی در حدود ۱۵۰۰ تومان و پس از آنکه Operator و Content Aggregator و Content Provider سهم خود را از این مبلغ برداشتند به جیب Content Owner‌ می‌رود؛ البته گفتنی است در این زنجیره ۹ درصد نیز به عنوان مالیات در نظر گرفته شده است.

خب از این مثال می‌توان نتیجه گرفت که هزینه تولید محتوا بسیار بالاست؛ یعنی اگر مثلا شما یک محتوای فاخر و ارزشمندی تولید کنید و از مشترک به جای ۱۲ هزار تومان، ۵۰ هزار  تومان بگیرید و ۵۰ هزار تومان خرج تولید این محتوا شود، در اینجا باید از مشترک ۵۰۰ هزار تومان دریافت کنید تا ۵۰ هزار تومانش به دست شما برشد؛ پس در نتیجه صرف اقتصادی ندارد.

مشکل اولی که در اثر این زنجیره بیمار و افزایش هزینه تولید محتوا ایجاد می‌شود این است که تعداد آثار پرمحتوا و فاخر کاهش پیدا می‌کند و آثار کم‌ارزش و بی‌کیفیت بیشتر خود را نشان می‌دهند. مشکل بعدی که به وجود می‌آید این است که وقتی محتوا کم‌ارزش می‌شود، برای اینکه صاحبانش از آن پول دربیاورند، آن را تبدیل به لاتاری می‌کنند؛ یعنی خود محتوا چون دارای ارزش محتوایی پایینی است و برای عموم مردم جذابیتی ندارد، صاحبان آن اپلیکیشن اعلام می‌کنند میان افرادی که فلان سرویس ارزش افزوده را نصب کنند قرعه‌کشی می‌شود و به فلان تعداد نفر خودرو و پول و ... داده می‌شود.

سومین مشکلی که در اینجا به وجود می‌آید این است که به جای آنکه رقابت بر سر این باشد که چه کسی محتوای بهتری تولید می‌کند تا User بیشتری جذب کند، رقابت بر سر این شکل می‌گیرد که چه کسی بیشتر می‌تواند مردم را به اصطلاح گول بزند تا User‌های زیادی جذب کند.

این سه مشکل جزو مهمترین مشکلاتی هستند که در نتیجه زنجیره بیمارگونه کنونی خدمات ارزش افزوده و همچنین در پی افزایش هزینه تولید محتوا به وجود آمده‌اند؛ البته مشکلات این زنجیره و بالارفتن هزینه تولید محتوا به این موارد محدود نمی‌شود و آثار زیان‌بار دیگری نیز به دنبال دارند.

اکنون که با فضای خدمات ارزش افزوده و چیستی آن آشنا شدیم، به برخی از مشکلات کاربران در این حوزه که در بسترهایی نظیر USSD، Voice، Online، APP و SMS رخ می‌دهد اشاره می‌کنیم. یک طیف از این مشکلات مربوط ناآگاهی مشترک است؛ یعنی بسیاری از مشترکان از هزینه‌های بعضا بسیار زیاد این سرویس‌ها آشنا نیستند و پس از مدت زمانی از عضویت در آن، متوجه این موضوع می‌شوند.

یک نوع دیگر از مشکلاتی که مخاطبان با آن مواجه می‌شوند از نوعی بسیار عجیب است؛ به این نحو که برخی شرکت‌های کلاهبردار اقدام به ایجاد اپلیکیشن‌هایی با محتوای به اصطلاح زرد می‌کنند و این اپلیکیشن‌ها را در فضای برخی شبکه‌های اجتماعی همچون تلگرام منتشر می‌کنند؛ حال چه اتفاقی می‌افتد؟ برخی مشترکان با دیدن این اپلیکیشن‌ها بدون اینکه از نیت آن‌ها اطلاع داشته باشند آن را نصب می‌کنند و در مرحله بعد اجازه دسترسی و ویرایش پیامک‌های خود را به این اپلیکیشن‌ها می‌دهند. پس از اینکه مخاطبان این اجازه را به برنامه دادند، این شرکت‌های کلاهبردار از راه این دسترسی که برایشان ایجاد شده، پیامک فعال‌سازی عضویت در سرویس‌های ارزش افزوده را ارسال می‌کنند و پس از دزدی از حساب آن شخص، پیامک را حذف می‌کنند تا مشترک اصلا نفهمد چه اتفاقی برایش افتاده است.

شیوه دیگری که در این زمینه شرکت‌های کلاهبردار اتخاذ می‌کنند به این طرز است که با تبلیغات گمراه‌کننده‌ای همچون اینکه فلان عدد را به فلان سرشماره‌ خاص ارسال کنید تا اینترنت نامحدود دریافت کنید، اقدام به عضو کردن مشترک در سرویس‌های ارزش افزوده می‌کنند.

چندی پیش احمد انارکی محمدی، نماینده مجلس شورای اسلامی در خصوص یکی از پست‌های وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در توئیتر درباره تعطیلی سرویس‌های ارزش‌ افزوده، گفته بود: دولت باید با ایجاد زیرساخت‌ها مانع از ادامه فعالیت سرویس‌های متخلف شده و رونق سرویس‌های کاربردی و خدمات‌رسان را سبب شود؛ اما تعطیلی و برخورد قهری با تمام سرویس‌های ارزش‌ افزوده آن هم در شرایطی که بیکاری بیداد می‌کند عاقلانه و منطقی نیست. باید صنعت تولید محتوای اپراتوری و خدمات ارزش‌ افزوده، استارتاپ‌ها و دیگر مشاغل مرتبط با حوزه دیجیتال و فناوری جدی گرفته شوند.

حمید فتاحی معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، در خصوص بخشی از مضرات سرویس‌های ارزش افزوده و اقدامات وزارت ارتباطات در مقابله با کلاهبرداری‌های صورت گرفته در این حوزه گفت: بخشی از خدمات ارزش افزوده که ما با آن مخالف هستیم این است که برخی سرویس‌های ارزش‌ افزوده‌ بدون اطلاع کاربر و این که خود مشترک از آن خبر داشته باشد، شخص را عضو یک سرویس ارزش افزوده می‌کند و در ادامه هزینه‌هایی از جیب مخاطب بدون آنکه متوجه باشد، کسر می‌گردد و یا اگر در مواردی مخاطب با خواست خودش عضو این سرویس‌ها شده باشد، اگر بعدها بخواهد از آن خارج شود، راهی نداشته باشد.

او افزود: همین موضوعات، یعنی ناتوانی در لغو این سرویس‌ها توسط مشترکان سبب شد تا مبالغی از جیب بخش کثیری از کاربران بابت این خدمات ارزش افزوده کسر گردد. ما چند سال در مجموعه وزارت ارتباطات بنا را بر این گذاشتیم تا بتوانیم این روند را اصلاح کنیم؛ به گونه‌‌ای که هم این کسب‌و‌کار به صورت مشروع ادامه پیدا کند و هم عضویت در این سرویس‌ها منوط به اجازه و خواست خود مشترک باشد.

معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات افزود: اما متاسفانه آنقدر این گردش مالی برای یک سری افراد جذاب بوده که اجازه ندادند روش‌های قانون‌گذاری و رگولاتوری به طرز دقیق اجرایی شود و هر دفعه یک راه فراری برای آن پیدا کردند؛ یک بار از طریق نصب اپلیکشن‌های فیلترشکن و وی‌پی‌ان ها، بار دیگر از طریق نصب اپلیکشن‌های خدماتی و... اقدام به عضو کردن مردم در این سرویس‌ها کردند.

فتاحی در ادامه با تاکید بر این نکته که دریافت مبالغی به این نحو توسط برخی سرویس‌های ارزش افزوده نامشروع و حرام است، گفت: با توجه به شکایت‌های بسیاری که از سوی جمع کثیری از مردم بابت عضویت ناخواسته در این سرویس‌ها انجام گرفته است، ما و همکارانمان در مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با تمام قدرت و توان برای مقابله با اینگونه از سرویس‌های ارزش افزوده گام برداشته‌ایم.

معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص گوشه‌ای از اقدامات وزارت ارتباطات برای مقابله با این دست سرویس‌ها گفت: یکی از کاربردی‌ترین اقدامات ما راه‌اندازی سامانه #800* بود؛ از دیگر کارهایی که در این حوزه انجام گرفت تفکیک صورتحساب توسط اپراتورها بود که پس از اجرای آن کاربر به راحتی بفهمد چه مقدار بابت خدمات ارزش افزوده از حسابش کسر می‌شود؛ اقدام دیگر این بود که اپراتور موظف شد تا عضویت مشترک در سرویس‌ ارزش افزوده را از طریق ارسال پیامک به وی اطلاع دهد و گرفتن تایید دو مرحله‌ای برای عضویت در این سرویس‌ها را الزام‌آور کردیم.

فتاحی در پایان اعلام کرد بنظر می‌رسد تنها راه جلوگیری از این فساد مالی پایان دادن به سرویس ارزش افزوده باشد که البته این امر با مقاومت‌های شدیدی از جانب سودجویان روبه‌رو شده است.

حال که این گزارش را خواندید احتمالا برایتان این سوال به وجود آمده که چگونه از خدمات ارزش‌افزوده‌ای که به هر صورت (چه خواسته و چه ناخواسته) برایتان فعال شده می‌توانید آگاهی پیدا کنید. پاسخش چندان طولانی و پیچیده نیست؛ همین الان می‌توانید با شماره‌گیری #800* (ستاره هشتصد مربع) از تمامی سرویس‌های ارزش افزوده فعال در سیم‌کارت خود مطلع شوید و در صورتی که بخواهید همه و یا تعدادی از آن‌ها را لغو کنید، به راحتی و با چند کلیک ساده می‌توانید آن را انجام دهید‌.