وضعیت مبهم شبکه ملی اطلاعات

به گزارش گرداب، شورای عالی فضای مجازی به عنوان یکی از نهادهای مهم و تأثیرگذار در برنامه‌ریزی و قانونگذاری فضای مجازی و حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی، نقش به‌سزایی در طراحی شبکه ملی اطلاعات و بررسی و ارزیابی عملکرد نهادهای مرتبط با این شبکه از قبیل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دارد.

 فعالیت‌های نهادها برای تحقق شبکه ملی اطلاعات که پیش از این بارها و بارها از زبان مسؤولان مختلف درباره اهمیت آن و کم‌کاری دستگاه‌ها برای دستیابی به آن شنیده‌ایم، توسط مرکز ملی فضای مجازی و شورای عالی فضای مجازی  رصد و ارزیابی می‌شود.

در این روزها که بیش از هر زمان دیگری طرح شبکه ملی اطلاعات بر سر زبان‌ها افتاده است و از نهادهای قانونگذار نظیر مجلس شورای اسلامی و اعضای آن درباره تحولات این طرح پرس‌و‌جو کردیم، نوبت به شورای عالی فضای مجازی می‌رسد تا درباره این طرح شفافیت لازم را ایجاد کند.

تعدادی از مخاطبان در سامانه فارس من و با ثبت نظر در گفت‌وگوهای پیشین به دنبال ارائه یک تعریف جامع و درست از شبکه ملی اطلاعات بودند.

برای پیگیری این موضوع و بررسی عدم تحقق شبکه ملی اطلاعات با محمدحسن انتظاری عضو شورای عالی فضای مجازی گفت‌وگو کردیم.

چندین سال است که موضوع شبکه ملی اطلاعات به عنوان یک ضرورت بیان شده است و امیدواریم که هر چه سریعتر اجرا شود ولی موضوع اصلی این است که یک وضعیت روشن برای شبکه ملی اطلاعات هنوز وجود ندارد. 

وضعیت روشن در شبکه ملی اطلاعات از نظر پیاده‌سازی عنوان می‌شود چرا که هنوز برنامه روشنی از نحوه پیاده‌سازی شبکه و نحوه طراحی و برنامه زمان‌بندی برای انجام برنامه‌های در راستای تحقق شبکه ملی اطلاعات انجام نشده است. هیچ کدام از اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی و حتی مرکز ملی فضای مجازی از نحوه پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، اطلاع دقیقی ندارند و زمانبندی برای انجام آن مشخص نیست. 

چندین بار این موضوع مطرح شده است و رئیس جمهور نیز تأکید داشته‌اند که یکی از مسائلی که باید به آن در شورای عالی فضای مجازی پرداخته شود شبکه ملی اطلاعات است. رئیس جمهور در چندین جلسه اخیر که برگزار شد این موضوع را مطرح کردند که باید هر چه سریعتر به شبکه ملی اطلاعات دست پیدا کنیم.

اهرمی که در اختیار مرکز ملی فضای مجازی و همچنین اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی قرار دارد تنها پیگیری، یادآوری و تذکر است و اهرم دیگری در اختیار ما قرار ندارد که از آن طریق بتوان این موضوعات را پیگیری کرد اما این مسأله چندجانبه است و فقط به یک نهاد مربوط نمی‌شود. 

خیر، این صحبت و این ادعا درست نیست پیش از اینکه بخواهم به صورت مبسوط این سؤال را پاسخ دهم به خبرنگاران تخصصی این حوزه پیشنهاد می‌کنم که در مقابل چنین ادعاهایی بیشتر تأمل کرده و حتی کسانی که می‌خواهند درباره شبکه ملی اطلاعات بحث و مباحثه داشته باشند یا گزارش ارائه دهند و تجزیه و تحلیل آماری داشته باشند این پیشنهاد را دارم که با شبکه ملی اطلاعات بیشتر آشنا شوند و از مرکز ملی فضای مجازی نیز می‌خواهم تا دوره‌های چند ساعته برگزار کنند تا با تعریف درست و کامل از شبکه ملی اطلاعات هم خبرنگاران ‌آشنا شوند و هم افرادی که به این موضوع علاقه دارند.

این موضوع باعث می‌شود زمانی که شخص یا نهادی ادعایی درباره شبکه ملی اطلاعات دارند و می‌گویند که توانسته چند درصد از آن را محقق کنند خبرنگارانی که متوجه شوند که این سخنان تا چه حد درست و تا چه حدی غلط است. 

شبکه ملی اطلاعات طبق تعریف دو مصوبه دارد که یکی از این مصوبات کاملاً روشن و شفاف در دی ماه سال ۹۲ و دیگری در مرداد ماه سال ۹۵ ارائه شده است. در این مصوبه تعریف شبکه ملی اطلاعات، الزامات و تبیین الزامات به طور کامل آمده است.

شبکه ملی اطلاعات زیرساخت فضای مجازی کشور است و به عبارتی دیگر این زیرساخت از چند لایه تشکیل می‌شود، یکی از این زیرساخت‌ها، زیرساخت فیزیکی است که شبکه مخابراتی کشور را شامل می‌شود و از قدیم سرمایه‌گذاری زیادی بر روی این حوزه شده است. 

یکی دیگر از لایه‌های مهم شبکه ملی اطلاعات در لایه اطلاعات و شبکه اطلاعاتی کشور است که خدمات پایه و کاربردی را عمدتاً شامل می‌شود که از آنها می‌توان به دیتاسنترها و ابزاری شبیه به این اشاره کرد که این موضوع تاکنون فراهم نشده است.

در گزارشی که وزارت ارتباطات به مرکز ملی فضای مجازی ابلاغ کرد این مرکز ارزیابی‌های لازم را انجام داد و بر اساس گزارشات به این جمع‌بندی نرسیدیم که ۸۰ درصد شبکه ملی اطلاعات توسط این وزارتخانه محقق شده است و به همین دلیل این موضوع را نیز اعلام کردیم. بنابراین تعریفی که برخی از آقایان و مدیران وزارت ارتباطات درباره این شبکه ارائه می‌دهند منطبق با تعریف مصوب شورای عالی فضای مجازی نیست و حتی منطبق با آنچه که به آنها برای انجام واگذار کردیم نیز نیست لذا این انتظار می‌رود که وزارت ارتباطات این تعاریف را عوض و فعالیت‌هایی را که انجام می‌دهد اصلاح کند. 

راه‌حل این است که اسنادی که برای تحقق شبکه ملی اطلاعات ابلاغ می‌شود را تبدیل به برنامه اجرایی کنیم یعنی در ابتدا طراحی مفهومی به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسد و سپس از طریق مرکز ملی فضای مجازی برنامه پیاده‌سازی مصوب شود.

وزارتخانه نیز باید طرحش را برمبنای طراحی مفهومی که از الزامات شبکه ملی اطلاعات ناشی می‌شود طرحش را ارائه و طبق مصوبات شورای عالی فضای مجازی به انجام برساند. به این ترتیب این اختلاف‌نظرها برطرف می‌شود و بودجه‌ای که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی بودجه برای پیشرفت و پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات تخصیص می‌دهد نیز برمبنای نظارت مرکز ملی فضای مجازی به نهادها تخصیص پیدا می‌کند و مشکلات موجود درباره تحقق این طرح حل می‌شود. 

این موضوع که عنوان می‌شود بسترها فراهم است و نیاز به بودجه وجود ندارد مورد تأیید من نیست چرا که باید برمبنای طراحی‌های وزارت ارتباطات برنامه‌ها شکل گرفته و برای آن بودجه تعیین شود. در حال حاضر نیز بسیاری از مقادیر بودجه‌ای که برای شبکه ملی اطلاعات در نظر گرفته می‌شود برای شبکه ارتباطی هزینه شده است. 

شبکه ارتباطی به این معنا که شبکه ارتباطی سنتی مخابرات با بودجه‌های مختلف توسعه پیدا کرده و این موضوع به این معنی نیست که لایه‌ای از شبکه ملی اطلاعات به طور کامل انجام شده است. به همین دلیل باید ابتدا برنامه‌ها و طرح‌ها را بررسی کرد و بعد دید که چه میزان هزینه برای برنامه‌های شبکه ملی اطلاعات مورد نیاز است.

این موضوع که عنوان می‌شود بسترهای شبکه ملی اطلاعات  فراهم است و نیاز به بودجه وجود ندارد مورد تأیید من نیست چرا که باید برمبنای طراحی‌های وزارت ارتباطات برنامه‌ها شکل گرفته و برای آن بودجه تعیین شود، در حال حاضر نیز بسیاری از مقادیر بودجه‌ای که برای شبکه ملی اطلاعات در نظر گرفته می‌شود برای شبکه ارتباطی هزینه شده است

کاری که باید انجام شود این است که شبکه ملی اطلاعات با تعریفی که مصوب شورای عالی فضای مجازی است به انجام برسد چرا که بر اساس آن تعریف، زیرساخت فضای مجازی کشور یعنی شبکه ملی اطلاعات باید آماده شود تا این پیام‌رسان‌ها بتوانند در این بستر حضور پیدا کرده و همچنین این امکان وجود داشته باشد که نرم‌افزارهای پیام‌رسان توسعه پیدا کنند.

در حال حاضر چیزی که به این پیام‌رسان‌های داخلی فشار می‌آورد و موجب اختلال در کار آنها می‌شود این است که زیرساخت‌های توسعه پیام‌رسان‌ها نیز فراهم نشده و باید خودشان این زیرساخت‌ها را فراهم کنند. این کار ناصوابی است و به همین دلیل است که برخی از پیام‌رسان‌ها اشکالاتی را در بدنه خود دارد. 

کاری که باید انجام شود این است که شبکه ملی اطلاعات با تعریفی که مصوب شورای عالی فضای مجازی است به انجام برسد چرا که بر اساس آن تعریف، زیرساخت فضای مجازی کشور یعنی شبکه ملی اطلاعات باید آماده شود تا این پیام‌رسان‌ها بتوانند در این بستر حضور پیدا کرده و همچنین این امکان وجود داشته باشد که نرم‌افزارهای پیام‌رسان توسعه پیدا کنند

واقعیت این است که نرم‌افزارهای داخلی هم به لحاظ تیم فنی بسیار قوی هستند و هم توانسته‌اند در تحولات صورت گرفته خودشان را ارتقا دهند و بسیاری از مسائل کشور را حل کنند ولی باید زیرساخت موردنیازشان که در الزامات شبکه ملی اطلاعات نیز مصوب شده توسط وزارت ارتباطات تهیه شود و در اختیار آنها قرار بگیرد تا آنها نیز بتوانند فعالیت خود را انجام دهند لذا مشکل اصلی در این قسمت وجود دارد. 

 این موضوع در شورای عالی فضای مجازی بررسی نشده ولی اصولاً مصوبه سال ۹۶ شورای عالی فضای مجازی تحت عنوان ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی مرجعی است که ما بر اساس آن فعالیت می‌کنیم، این مصوبه به وزارت ارتباطات نیز ابلاغ شده است، بر این اساس وزارت ارتباطات و یا حتی وزارت ارشاد نیز باید به آن پایبند باشد و طبق آن مصوبه پیام‌رسان‌های خارجی که می‌خواهند در کشور فعالیت داشته باشند باید مجوزهای لازم را اخذ کرده و در داخل کشور ثبت شود. همچنین حد و حدود این پیام‌رسان‌ها مشخص و باید از مقررات کشور تمکین کنند. 

در مواقعی که خلاف مصوبات و قوانین عمل کردند باید بر اساس قانون پاسخگو باشند اما هنوز مصوبه و قوانین به طور کامل ایجاد نشده است و تأکید بر اجرای مصوبه پیام‌رسان‌های اجتماعی را می‌توان در سایت مرکز ملی فضای مجازی مشاهده کرد.