دستیابی به فضای مجازی مطلوب بدون تحقق شبکه ملی اطلاعات معنا ندارد

به گزارش گرداب، در پی نا آرامی‌هایی که اواخر آبان‌ماه سال جاری در برخی شهرهای کشورمان شکل گرفت، شاهد تصمیم  شورای امنیت کشور مبنی بر قطع کردن موقت شبکه اینترنت بین‌الملل بودیم؛ این قطعی موقت، نیاز اساسی به شبکه ملی اطلاعات را بیش از پیش نشان داد. هرچند در این مدت به کمک زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات امکان استفاده از سرویس کسب‌وکارهای آنلاین،‌ خدمات بانکی و تمامی سرویس‌هایی که در داخل کشور میزبانی می‌شوند، فراهم بود اما کاستی‌های این شبکه در برخی زمینه‌ها از جمله موتور جست‌و‌جوی ملی قدرتمند، تولید شبکه‌های اجتماعی و خدمات حافظه ابری، ایمیل و تجارت، کم و بیش مشخص شد.

در اواخر سال ۱۳۸۴ بحث شبکه ملی اینترنت در کشور مطرح و مهمترین دلیل پیاده‌سازی این شبکه در آن سال، کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد؛ در اسفند همان سال، بر اساس تصمیم هیئت دولت مقرر شد شبکه ملی طی سه سال به بهره‌برداری برسد و طراحی‌های کلی شبکه نیز انجام شود. در سال ۱۳۸۵ قرار شد پروژه اینترنت ملی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران، که امروزه این مرکز را با نام پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌شناسیم،  انجام شود. همچنین در سال ۱۳۸۶ نیز همین موضوع تکرار شد و این بار برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره برداری اینترنت ملی در سال‌های ۸۶ تا ٨٨ در هیئت وزیران تصویب شد.

با توجه به الزامات سند چشم انداز بیست ساله در سال ١٣٨٩ موضوع شبکه ملی اینترنت با نام جدید و دقیق‌تر شبکه ملی اطلاعات به صورت جدی‌تر مطرح شد؛ به طوری که کلیات موضوع در ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه به شرح زیر اختصاری مطرح شد:

هدف: بسط خدمات دولت الکترونیک، صنعت فناوری اطلاعات، سواد اطلاعاتی و افزایش بهره‎وری در حوزه‎های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

بر اساس بند الف از ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه، ایجاد و توسعه شبکه ملی اطلاعات و مراکز داده داخلی امن و پایدار با پهنای باند مناسب با رعایت موازین شرعی و امنیتی و با استفاده از توان و ظرفیت بخش‌های عمومی غیردولتی، خصوصی و تعاونی، امکان دسترسی پرسرعت مبتنی بر توافق نامه سطح خدمات مورد نظر است.

در این زمینه سه شاخص اصلی عبارت از اتصال کلیه کسب و کار‌ها و ۶۰% مردم به شبکه ملی اطلاعات و اینترنت، کسب رتبه دوم در کلیه شاخص‌های فاوا در منطقه و سهم ٢% صنعت فناوری اطلاعات از تولید ناخالص داخلی است.

اتصال به شبکه ملی اطلاعات، توسعه و تکمیل پایگاه‌های اطلاعاتی، تبادل و به اشتراک‎گذاری رایگان اطلاعات و تأمین امنیت آن، انجام استعلامات و ارائه خدمات الکترونیکی بر بستر آن.

برخی از مؤلفه‌های مطلوبیت برای فضای مجازی در راستای چشم انداز بیست ساله ایران اسلامی، در ابلاغیه حکم تشکیل شورای عالی فضای مجازی توسط رهبر معظم انقلاب به شرح زیر است:

به حداقل رساندن اتکای کشور به کشور‌های دیگر در استفاده از فضای مجازی و توابع آن در عرصه‌های فنی. جذاب سازی و غنی سازی محتوا و خدمات بومی جهت پاسخگویی حداکثری به نیاز‌های داخلی. ساماندهی تبادل اطلاعات با شبکه جهانی. فراهم آوردن شرایط لازم برای دستیابی فضای مجازی کشور به بالاترین سطح از امنیت و سلامت برای آحاد مردم، نظام و کلیه نقش آفرینان در فضای مجازی. استفاده حداکثری از فضای مجازی به منظور ارتباط و همکاری وسیع و هدفمند با ملت‌ها خصوصا ملل مسلمان در جهت ترویج و تحقق گفتمان انقلاب اسلامی.

برخی از حوزه‌هایی که در تبیین مدل مطلوب شبکه ملی اطلاعات مورد نظر می‌باشند عبارتند از:

زیرساخت ارتباطی شبکه ملی اطلاعات شامل یک شبکه عمومی مسلط متصل به شبکه‌های مستقل موجود داخلی است که در کلیه عملکرد‌های خود هیچگونه وابستگی به آن‌ها و همچنین شبکه جهانی اینترنت ندارد.

در این حوزه تلاش شده است تا کلیه بازیگران و ذی‌نفعان اعم از سیاست‌گذاران، قانون‌گذاران، ناظران، مجریان، مدیریت امنیت فضای مجازی، بهره‌برداران، اپراتور‌های خدمات و محتوا و ... شناسایی شوند. این گام، هم در مهندسی نیازمندی‌ها و هم در تقسیم کار ملی در حوزه شبکه ملی اطلاعات لازم قلمداد می‌شود.

شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌ای پهن باند، با پوشش کشوری و امن، که امکان اتصال و دسترسی به انواع خدمات پرسرعت را با تعرفه رقابتی برای کلیه کاربران مبتنی بر فرهنگ اسلامی - ایرانی، فراهم می‌سازد به نحوی که کلیه محتوای میزبانی شده در مراکز داده داخل کشور از داخل مسیر یابی می‌شود.

بستر و زیرساخت انتقال اطلاعات (شبکه ملی فیبر نوری)

بستر و زیرساخت ذخیره اطلاعات (مراکز داده ملی)

بستر و زیرساخت نرم افزاری (سرویس‌ها و نرم افزار‌های مبتنی بر شبکه)

در واقع در طرح شبکه ملی اطلاعات، قرار است شبکه‌های مختلفی مثل شبکه ملی مدارس، شبکه ملی بانکداری الکترونیکی، شبکه ملی کنترل ترافیک، شبکه ملی دانشگاه‌ها، شبکه ملی بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها، شبکه ملی سازمان‌ها و اداره‌ها، شبکه علمی کشور، شبکه ملی بازرگانی و … به هم متصل شده و به صورت یکپارچه، خدمات دولت الکترونیکی را به مردم ایران ارائه کنند.

هدف از اجرای طرح شبکه ملی اطلاعات، کاهش هزینه‌های خرید پهنای باند، افزایش امنیت اطلاعات ملی، توسعه تجهیزاتی و اطلاعاتی، تبدیل شدن به هاب و شاهراه انتقال اطلاعات منطقه، توسعه نرم‌افزاری و مقوله‌هایی از این دست است. 

حال که کمی با مسائل مختلف مربوط به شبکه ملی اطلاعات آشنا شدیم، به تعریف خود این شبکه خواهیم پرداخت.

شبکه ملی اطلاعات بستری است امن، پیشرفته و متکی به جدیدترین فناوری‌های نوین و بومی برای تحقق فضای مجازی براساس ارزش‌های والای اسلامی- ایرانی جهت رسیدن به اهداف چشم انداز ایران ۱۴۰۴.

این شبکه بنابر تکالیف قانونی و مصوبات شورای عالی فضای مجازی باید تحت نظارت مرکز ملی فضای مجازی، توسط وزارت ارتباطات و فناوری ایجاد شود و پس از صدور مجوز توسط مرکز ملی فضای مجازی، آغاز به کار نماید و خدمات خود را به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی، به آحاد ملت اعم از کاربران حقیقی و حقوقی در بخش‌های مختلف دولتی، عمومی و خصوصی ارایه نماید.

بر اساس مصوبه اول جلسه پانزدهم شورای عالی فضای مجازی، "شبکه ملی اطلاعات"، به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی برای اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شود به هیچ وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.

فضای مجازی دارای یک مدل چند لایه‌ای است که بستر آن، زیرساخت ارتباطی است که شبکه ملی اطلاعات آن را محقق خواهد ساخت. بر این اساس، دستیابی به فضای مجازی مطلوب بدون تحقق بستر آن یا شبکه ملی اطلاعات معنا ندارد. این توضیح، اهمیت تبیین مدل شبکه ملی اطلاعات را روشن می‌سازد. تحقق شبکه ملی اطلاعات، در واقع تحقق بستر مطلوب برای فضای مجازی مطلوب کشور است. بدون تردید، توسعه دانش‌بنیان این شبکه، انعطاف و انطباق همیشگی آن با الزامات جدید فضای مجازی را تضمین خواهد کرد. 

الزامات شبکه ملی اطلاعات بر اساس مصوبه دوم جلسه پانزدهم شورای عالی فضای مجازی عبارتند از:

شبکه‌ای متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملاً داخلی.

شبکه‌ای کاملاً مستقل و حفاظت شده نسبت به دیگر شبکه‌ها (از جمله اینترنت) با امکان تعامل مدیریت شده با آنها.

شبکه‌ای با امکان عرضه انواع محتوا وخدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم با تضمین کیفیت از جمله قابلیت تحرک.

شبکه‌ای با قابلیت عرضه انواع خدمات امن اعم از رمزنگاری و امضای دیجیتالی به کلیه کاربران.

شبکه‌ای با قابلیت برقراری ارتباطات امن و پایدار میان دستگاه‌ها و مراکز حیاتی کشور.

شبکه‌ای پرظرفیت، پهن باند و با تعرفه رقابتی شامل مراکز داده و میزبانی داخلی.

شبکه ملی اطلاعات دارای سه لایه خدمات، محتوا و زیرساخت است که بنا بر تصمیم اتخاذ شده، انجام اقدامات در حوزه زیرساخت بر عهده  وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است؛ طبق اعلام رسمی مسئولان وزارت ارتباطات، تا کنون ۸۰ درصد وظایف وزارتخانه مذکور در موضوع شبکه ملی اطلاعات بر اساس سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات محقق شده است.

هرچند اعلام این عدد در ماه‌های اخیر توسط وزارت ارتباطات سبب ایجاد حاشیه‌هایی شد و برخی آن را رد و برخی تایید کردند اما نکته‌ای که در این بین حائز اهمیت به نظر می‌رسد، ضرورت همکاری و مشارکت هر چه بیشتر دستگاه‎ها و نهادهای مختلف برای اجرایی شدن شبکه ملی اطلاعات است.

مهندس حمید فتاحی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس هیئت مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت در اردیبهشت ماه سال جاری در خصوص اینکه وزارت ارتباطات ۸۰ درصد وظایف خود در موضوع شبکه ملی اطلاعات را انجام داده است گفت: "وزارت ارتباطات شاخص‌هایی دارد که می‌تواند ثابت کند این ۸۰ درصد منطبق بر واقعیت است. امروز میزان گردش پهنای باند ترافیک داخلی ۱۰۰۰ گیگابیت بر ثانیه است که نشان می‌دهد، رشد ۴۰۰ درصدی در ماه داشته است. البته از آن طرف رشد اینترنت کُند بوده و تنها ۵۰ درصدی بوده و کل پهنای باند کشورمان ۱۵۰۰ گیگ بر ثانیه است."

معاون وزیر ارتباطات گفت: " افزایش ظرفیت هسته شبکه ملی اطلاعات از ۸.۶ به ۲۰ ترابیت بر ثانیه رسیده است. اکنون ظرف به اندازه کافی بزرگ شده، نشانه اش همین کسب‌وکار‌های اینترنتی است. چه کسی ۶ سال قبل فکرش را می‌کرد بتوانیم تاکسی اینترنتی راه بیندازیم؟

امروز این اتفاق رخ داده و کسب‌وکار‌های بسیار بزرگ و خوبی در حوزه‌های گردشگری، حمل و نقل، فروشگاه شکل گرفته است. با این حال خیلی‌ها هنوز نوک پیکان اتهاماتشان را به سمت وزارت ارتباطات نشانه رفته‌اند. شبکه ملی رشد خواهد کرد، ما نشانه‌هایش را دیده‌ایم."

او همچنین درباره متولیان بخش محتوا و خدمات اظهار کرد: "هنوز سند مدونی در این خصوص وجود ندارد، یكی از درخواست‌های ما از مركز ملی فضای مجازی این است كه در خصوص وظایف دستگاه‌های دخیل در توسعه شبكه ملی اطلاعات، سندی تهیه كند؛ در موضوع شبکه ملی اطلاعات علاوه بر لایه زیرساخت، دو لایه خدمات و محتوا نیز بایستی توسط دستگاه‌هایی كه نسبت به آن تكلیف دارند، كامل شوند تا توقعاتی که در این زمینه وجود دارد، تامین شود."

پس از نا آرامی‌‎های اخیر در آبان‌ماه که بحث ضرورت و تقویت شبکه ملی اطلاعات در محافل مختلف مجدد مطرح شد، برخی جریان‌ها و افراد  که هدف تخریب چهره شبکه ملی اطلاعات را در سر داشتند با نشر عنوان اینترنت ملی، سعی کردند تا اینچنین وا نمود کنند که اینترنت ملی همان شبکه ملی اطلاعات است و هدف از اجرای آن، مسدودسازی شبکه اینترنت بین‌الملل در کشور و قطع موتور جست‌و‌جوی گوگل و سایت‌های خارجی و محدودسازی دسترسی کاربران ایرانی به بسیاری از سایت‌های جهانی است. موضوعی که هرچند بارها و بارها توسط مسئولان حوزه ارتباطی کشور صراحتا تکذیب شده و گفته شده که اجرای شبکه ملی اطلاعات به معنای قطع شبکه بین‌الملل اینترنت در کشور نیست اما هر از گاهی به بهانه‌های در برخی سایت‌ها با اهداف مشخص مطرح می‌شود و موجی از نگرانی را در بین مردم پدید می‌آورد.

محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات کشورمان چند روز پیش و در حاشیه نشست هیئت دولت، در جمع خبرنگاران پیرامون حاشیه‌های اخیر و مطرح شدن عناوینی همچون اینترنت ملی گفت: "چیزی به نام اینترنت ملی معنای خارجی ندارد. اینترنت یک شبکه جهانی است، داخلی و بین‌المللی ندارد. شبکه ملی اطلاعات با بحث اینترنت ملی تفاوت دارد. افرادی که از کلماتی مانند اینترنت ملی استفاده می‌کنند، هدفشان تخریب دستاورد‌های جوانان ایرانی در حوزه خودشان است."

او ادامه داد: " آمریکا تلاش داشت با خروج از برجام و عدم تعهد علیه ملت و دولت ایران و اعمال تحریم‌های جدید در زمینه دارو و فناوری‌ها و همچنین تروریست خواندن ملت ایران، برای شرکت‌های ایرانی نیز تعیین تکلیف کند."

وزیر ارتباطات افزود: "ما نباید دست روی دست بگذاریم تا آمریکا برای ما تعیین تکلیف کند که چه شرکت ایرانی می‌تواند رشد کند و چه شرکت ایرانی نمی‌تواند رشد کند."

آذری جهرمی تصریح کرد: "شبکه ملی اطلاعات با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری به صورت جدی از سوی وزارت ارتباطات پیگیری می‌شود تا ما بتوانیم سهم خود را در دنیا بگیریم."

آذری‌جهرمی گفت: "پیامی که ما به تحریم‌هایی که آمریکا علیه وزارت ارتباطات، فعالیت‌های فضایی ایران و بنده وضع کرد دادیم، روشن بود. ما استارت‌آپ‌های ایران را به آذربایجان بردیم. اگر اینترنت نباشد چطور می‌خواهیم در بازار منطقه‌ای فعالیت کنیم."

او تأکید کرد: " این اظهارات پروپاگاندا است و ما در حوزه برخورد با این پروپاگاندا هنوز به وحدت رسانه‌ای کامل نرسیده‌ایم و به وقتش حتما بنده با مردم درباره شبکه ملی اطلاعات صحبت می‌کنم. هدف شبکه ملی اطلاعات، رشد اقتصادی کشور در حوزه اقتصاد دیجیتال است، نه قطع اینترنت. حرف‌هایی که زده می‌شود دروغ است."

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: " اینترنت لازمه اقتصاد دیجیتال است و امروز برای توسعه اقتصادی، اکسیژن است. نمی‌توانیم به عنوان مثال در حوزه صنعت کشاورزی ارتباطاتمان را با دنیا قطع کنیم و هیچ صادراتی انجام ندهیم. اینترنت لازمه زندگی مردم است و به هیچ وجه قطع نمی‌شود."

او اظهار کرد: " البته تهدید امنیتی به وجود آمد و دستگاه‌های امنیتی برای مدیریت شرایط آن تصمیم را گرفتند که حتما به وقتش در مورد شبکه ملی اطلاعات صحبت خواهم کرد."

گذشته از تمامی دعواها و بحث‌های کارشناسی گوناگون در موضوع شبکه ملی اطلاعات، آنچه دارای اهمیت بسیار است، ضرورت همکاری و مشارکت  دستگاه‌ها و نهادهای مختلف با یکدیگر و در راستای تحقق شبکه ملی اطلاعات در سه لایه زیرساخت، محتوا و خدمات است. با توجه به توضیحاتی که ارائه شد، دستیابی به فضای مجازی مطلوب بدون تحقق بستر آن یا شبکه ملی اطلاعات معنا ندارد و بدون شک، توسعه دانش‌بنیان این شبکه، انعطاف و انطباق همیشگی آن با الزامات جدید فضای مجازی را تضمین خواهد کرد.