به گزارش گرداب، کشور ما یک جغرافیای نفت‌خیز است و همیشه این تصور وجود داشته که ثروتمند بودن در گروی برخوردای از این طلای سیاه است؛ اما بسیاری از کشورهایی که نفت‌خیز نیستند، منابع درآمدی بسیار ارزشمندتری مثل صادرات فناوری ایجاد کرده‌اند. بسیاری از آن‌ها در دسته کشورهای پیشرفته قرار ندارند اما توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری ویژه بر روی توانمندی‌هایشان، به صادرکنندگان برتر فناوری تبدیل شوند. در پرونده «منهای نفت» به بررسی مسیری می‌پردازیم که این کشورها طی کرده‌اند.

فیلیپین یکی از این صادرکنندگان موفق دنیاست؛ کشوری مجمع‌الجزایری در جنوب شرقی آسیا که حدود صد و ده میلیون جمعیت دارد و سی‌وچهارمین اقتصاد بزرگ دنیا را دارد. «61 درصد» از صادرات فیلیپین را فناوری‌های پیشرفته تشکیل می‌دهد که ارزش آن در سال ۲۰۱۸ حدود سی‌وچهار میلیارد دلار  بوده است؛ یعنی «یک هفتم درآمد نفتی عربستان» که بزرگترین و پردرآمدترین صادرکننده نفت دنیاست. از جمله مهم ترین صادرات فناوری فیلیپین را محصولات حوزه هوافضا، انواع رایانه، محصولات دارویی ، ابزار تحقیقات علمی و ماشین‌آلات الکتریکی تشکیل می‌دهند.

دولت فیلیپین از اواخر دهه ۷۰ میلادی تصمیم گرفت این کشور را به محلی جذاب برای سرمایه گذاری خارجی و فعالیت های صنعتی مبدل کند و برای متنوع سازی صادرات خود اقدام کند. تا نیمه اول دهه ۹۰ میلادی، صنایع الکترونیک به تدریج در این کشور قوت گرفت و کشاورزی را به عنوان مهم ترین منبع کسب درآمد صادراتی فیلیپین پشت سر گذاشت. از آن زمان تاکنون فیلیپین همیشه بخش عمده درامد صادراتی خود را به همین شیوه به دست آورده است. اگر چه بحران اقتصادی جهانی در سال ۲۰۱۹ باعث افت ۲۸ درصدی ارزش کل صادرات فیلیپین در حوزه الکترونیک و رسیدن آن به رقم ۲۲ میلیارد دلار شد، اما صادرات مذکور در سال ۲۰۲۰ با رشد ۴۱ درصدی به رقم ۳۱ میلیارد دلار رسید و رکوردی منحصر به فرد را به ثبت رساند.

حضور شرکت های بزرگ فناوری در فیلیپین بازار کار جذابی برای علاقمندان به آی تی در این کشور ایجاد کرده و باعث عملیاتی شدن سریع ایده های خلاقانه در این عرصه شده است. تولید انواع نیمه هادی و تراشه در فیلیپین یک صنعت پررونق است و ژاپن بزرگترین مشتری و خریدار این محصول است.

بر اساس پیش بینی های اتاق بازرگانی وصنعت فیلیپین در سال های آینده و با فروکش کردن همه گیری ویروس کرونا انتظار می رود صادرات محصولات الکترونیک تولیدی فیلیپین تا حدود ۱۰ درصد رشد کند. این رشد در مورد تولیدات نیمه هادی فیلیپین بین ۸ تا ۱۲ درصد پیش بینی می شود.

فیلیپین برای عقب نماندن از تحولات دنیای آی تی و حفظ توان صادراتی خود همواره تلاش کرده تا از جدیدترین فناوری های این عرصه بهره بگیرد و صنایع خود را به طور مرتب به روز کند.

در سال ۲۰۱۸ این کشور از نظر میزان آمادگی در عرصه فناوری بر طبق فهرست منتشر شده توسط نشریه اکونومیست رتبه ۵۵ را از میان ۸۲ کشور بررسی شده کسب کرد. این کشور با امتیاز ۵.۵ از ۱۰ در کنار کشورهایی همچون کلمبیا، اردن، قزاقستان، صربستان و سری لانکا قرار گرفت. این کشور در مقایسه با رقبای خود در جنوب شرق آسیا رتبه چهارم را به دست آورد.

در سال های اخیر، دولت و صاحبان مشاغل در فیلیپین برای کاهش شکاف دیجیتال و ارتقای دانش فناورانه در این کشور تلاش کرده و سه طرح کلی برای افزایش دسترسی به اینترنت پرسرعت و باکیفیت، ایجاد زیرساخت های اقتصاد دیجیتال و ایجاد فضایی باز و مناسب برای عملیاتی شدن طرح ها و ابتکارهای خلاقانه را به اجرا گذاشته اند.

فیلیپین توسعه زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات را بسیار جدی گرفته و طرح های متنوعی را برای ارتقای امنیت سایبری، دسترسی به خدمات دولت الکترونیک، امکان استفاده از اینترنت در نقاط دورافتاده و روستایی اجرا کرده است.

خانه نشینی اجباری ناشی از شیوع کرونا و دورکاری میلیون ها نفر در سراسر جهان، نیاز آنها به استفاده از محصولات الکترونیک مانند رایانه و گوشی برای انجام وظایف شغلی را افزایش داده است. همین مساله نیاز به انواع سخت افزار و نرم افزار را در بازارهای دنیا بیشتر کرده و بررسی های موسسه مالی بین المللی در واشنگتن نشان می دهد این وضعیت به نفع کشورهایی مانند فیلیپین تمام شده است.

بر اساس تحقیقات این موسسه تغییر در روند فعالیت های روزمره مردم منجر به تغییر رفتارهای آنها نیز شده که از جمله آنها می توان به افزایش دورکاری و تکیه به آموزش های آنلاین اشاره کرد. این تحولات خرید محصولات الکترونیکی و رایانه ای و ابزار مرتبط با آنها را افزایش داده و به عنوان مثال به افزایش ۸۱ و ۲۵ درصدی صادرات محصولات رایانه ای کره جنوبی و ویتنام در نیمه اول سال ۲۰۲۰ نسبت به مدت مشابه سال قبل انجامیده است.

این تغییر برای کشورهای دیگری مانند فیلیپین و مالزی نیز که به قطب های صادرات محصولات الکترونیکی و رایانه ای مبدل شده اند، خوش یمن بوده است. در ماه می گذشته ارزش صادرات الکترونیکی و رایانه ای فیلیپین به بیش از ۲.۲۹ میلیارد دلار رسیده است. این بدان معناست که ۵۷.۴ درصد از کل صادرات این کشور را در ماه می سال ۲۰۲۰ چنین محصولاتی تشکیل داده اند.

البته برخی تعطیلی ها و محدودیت های کاری ناشی از کرونا صدماتی به توان صادراتی فیلیپین وارد کرده است. ارزش این نوع صادرات فیلیپین در ماه می سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۳.۴۴ میلیارد دلار بوده که در می سال ۲۰۲۰ حدود ۳۳.۴ درصد کاهش نشان می دهد. فیلیپین برای جلوگیری از شیوع شدید کرونا محدودیت های رفت و آمد بسیار سخت گیرانه ای را به اجرا گذاشت. با این حال باز هم درآمد صادراتی قابل توجهی از محل فروش محصولات رایانه ای و الکترونیکی داشته است.

وزارت علم و فناوری فیلیپین در سال 2020 از برنامه های جدید خود برای تقویت تولید محصولات فناورانه و الکترونیک خبر داده تا بازار صادراتی این کشور بیش از پیش تقویت و متنوع شود. از جمله محصولاتی که در این راستا در فیلیپین تولید خواهند شد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ابداع مواد گیاهی برای تولید داروهای تازه: محققان فیلیپینی 18 ماده جدید را از گیاهان خاص موجود در این کشور استحصال کرده اند که می توان از آنها برای تولید داروهای خاص و تازه استفاده کرد. یکی از این مواد گیاهی برای تولید دارویی به کار گرفته خواهد شد که برای اولین بار در دنیا می تواند تب دنگی را به طور قطعی درمان کند. این بیماری از طریق پشه‌ای به نام آئدس به انسان منتقل می‌شود. این پشه که به ببر آسیایی مشهور شده در مناطق استوایی جهان به‌ویژه آسیای جنوب شرقی از جمله مالزی وجود دارد. این بیماری اخیراً گسترش زیادی یافته‌است و تلفات انسانی زیادی برجای گذاشته‌است. علائم این بیماری سردرد، کمردرد و پشت درد، تب معمولاً شدید و در برخی موارد خارش و جوش در قسمت‌های مختلف بدن است. موارد مرگ ناشی از این بیماری یک در هزار گزارش شده است.

تولید انواع محصولات رباتیک: تولید انواع ربات از جمله عرصه های جدید فعالیت در کشور فیلیپین است. یکی از طرح های خاص فیلیپین در این زمینه تولید ربات های مبتنی بر هوش مصنوعی برای کمک به حرکت افراد آسیب دیده، مجروح و تحت درمان است. یکی از این ربات ها به نام اگاپی که بدنه آن با چاپگرهای سه بعدی نیز به سرعت قابل ساخته شدن است، به افراد مجروح کمک می کند تا اعضای بدن و به خصوص اندام فوقانیشان را سریع تر و بهتر حرکت دهند.

دستگاه های تنفس مصنوعی: گینهاوا نام دستگاه تنفس مصنوعی ساخت محققان فیلیپینی است که به خصوص بعد از شیوع ویروس کرونا مورد توجه قرار گرفته است. این دستگاه هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان قابل استفاده است.

کمک به افزایش صادرات کشاورزی: خلاقیت های فناورانه فیلیپین به افزایش صادرات محصولات کشاورزی نیز کمک می کنند. یکی از این فرایندها با هدف کمک به افزایش تکثیر گیاه نارگیل ابداع شده که از جمله اقلام صادراتی مهم فیلیپین محسوب می شود. فناوری مورد استفاده بدین منظور فناوری جنین زایی سوماتیک نام گرفته و با استفاده از آن انواع گیاه نارگیل با شرایط ژنتیکی بهتر شناسایی شده و با استفاده از روش های مختلف برای بازتکثیر سریع آنها اقدام می شود. با استفاده از این فناوری تکثیر، می توان 300 گیاه جدید نارگیل را از بافت های یک میوه آن که از نظر ژنتیکی شرایط مناسبی دارد، استحصال کرد.

قایق مبتنی بر انرژی های تجدیدپذیر: محققان فیلیپینی از تولید نوعی قایق جدید مسافربری نیز خبر داده اند که انرژی لازم برای حرکت خود را از طریق انرژی امواج تامین می کند. با توجه به همسایگی بخش زیادی از کشور فیلیپین با دریا و وجود موج های دائمی در این بخش از جهان، این اختراع تازه می تواند هزینه های حمل و نقل را در فیلیپین کمتر کرده و از سوی دیگر از میزان آلودگی محیط زیست و آب دریاها بکاهد. این قایق قادر به حمل 150 مسافر، 150 موتورسیکلت و 4 خودروی ون است و تریماران نام گرفته است.

تولید موتورهای دیزلی ارزان قیمت: فیلیپین تولید موتورهای دیزلی ساده و ارزان قیمت برای نصب بر روی انواع ماشین آلات کشاورزی را نیز در دستور کار خود قرار داده است. یکی از انواع این موتورها که 12 اسب بخار قدرت دارد، می تواند به مدرن شدن صنعت کشاورزی و افزایش برداشت محصول در دورافتاده ترین نقاط این کشور کمک کند.

فیلیپین در مجموع قصد دارد تا در آینده نزدیک در حوزه علم و فناوری به خودکفایی رسیده و تمامی نیازهای حیاتی خود را در این زمینه در داخل کشور برطرف کند. دستور کار هماهنگ برای علم و فناوری موسوم به ان اس تی پی که توسط وزارت علم و فناوری فیلیپین از سال 2002 به این سو به اجرا درآمده مهم ترین سند اجرایی علمی این کشور است که حل مشکلات داخلی با هدف رشد کشور و کاهش خطرات ناشی از بلایای طبیعی مهم ترین نقاط تمرکز آن است. اجرای این دستور کار از سال 2014 به طور جدی مورد توجه قرار گرفته و دولت فیلیپین امیدوار است از این طریق علاوه بر خودکفایی در حوزه علم و فناوری بتواند صادرات خود را نیز افزایش دهد.

از جمله فناوری های مورد توجه در این دستور کار می توان به سنجش از راه دور، پردازش راداری، ارتقای قابلیت های آزمایش و اندازه گیری محیطی، مدل سازی برای بررسی تغییرات آب و هوایی، انجام محاسبات پیچیده رایانه ای با دقت و سرعت بالا و غیره اشاره کرد. وزارت علوم و فناوری فیلیپین برای تحقیقات گسترده علمی در برخی حوزه مانند فناوری نانو، بیوتکنولوژی، مهندسی ژنتیک، مواد و متالورژی و غیره مراکزی جدید نیز تاسیس کرده است.

بررسی های دولت فیلیپین نشان می دهد تا سال 2024 ارزش بازار فروش نرم افزار و خدمات نرم افزاری در این کشور از مرز 78.4 میلیون دلار خواهد گذشت. در سال 2019 دو سوم این بازار در اختیار نرم افزارهای کاربردی مورد استفاده شرکت های تجاری بوده است. در حال حاضر بیش از 400 شرکت نرم افزاری آمریکایی و اروپایی در فیلیپین مشغول به کار هستند که به دیجیتالی شدن فرایندهای حرفه ای در این کشور کمک می کنند.

دولت این کشور در سال 2020 بودجه ای 800 میلیون دلاری را به اجرای استراتژی تحول دیجیتال فیلیپین اختصاص داده که هدف از طراحی آن ارتقای زیرساخت های دیجیتال، افزایش ارتباطات اینترنتی و مخابراتی، تسهیل انجام فعالیت های کاری به طور مجازی و افزایش استفاده از نرم افزارها، خدمات کلود و سیستم های خرید آنلاین و دولت الکترونیک است. ایجاد شهرهای هوشمند برای ارتقای اقتصادی، مقابله با مشکل افزایش جمعیت، افزایش سرعت اینترنت و کمک به شکل گیری اقتصاد دیجیتال در دستور کار قرار گرفته است.