به گزارش گرداب، هر بستر مجازی تعهد خود نسبت به حفظ حریم شخصی و محافظت از اطلاعات خصوصی کاربران خود را در قالب قوانین و قواعدی معرفی و خود را متعهد به رعایت آنها می‌کند. با این حال، منافع مالی و بعضاً سیاسی شرکت‌های بزرگ آنها را مجاب می‌کند که تعهدات خود را زیر پا گذاشته و از اطلاعات کاربران سوءاستفاده کنند. در این مرحله است که قدرت قانونی و اجرایی حکومت‌ها می‌تواند مانعی برای زیاده‌خواهی، منفعت‌طلبی و حتی جاسوسی این بسترهای مجازی باشد. 

با وجود بی‌توجهی کاربران به جاسوسی‌های غول‌های بزرگ فناوری، روز به روز به تعداد پرونده‌هایی از این دست افزوده و محاکمات و جرایم آنها نیز سنگین‌تر می‌شوند. در این پرونده به بررسی برخی از این مصادیق می‌پردازیم.

ابتدای ماه ژانویه 2020 شرکت حقوقی BSF پرونده‌ای را علیه شرکت گوگل به جریان انداخت.  این شرکت حقوقی مدعی شده بود که مرورگر گوگل، در حالت private mode، بر خلاف ادعایش مبنی بر عدم ثبت تاریخچه و اطلاعات سایت‌های بازدید شده توسط کاربران، این اطلاعات را از طریق ابزارهای واسط همچون Google Analytics گردآوری می‌کند. رقم اولیه خسارت برای این پرونده 5 میلیارد دلار در نظر گرفته شده است.

سخنگوی گوگل، خوزه کاستانِدا با رد این اتهام عنوان کرده که مرورگر کروم در صفحه اول حالت private mode به کاربر اطلاع می‌دهد که وب‌سایت‌ها قادر به گردآوری اطلاعات و تاریخچه بازدید کاربران هستند،  دفاعیه‌ای که قابل قبول بودن یا نبودن آن تا زمان برگزاری دادگاه رسمی مشخص نخواهد شد.

البته این اولین باری نیست که گوگل به جرم ورود به حریم خصوصی و دزدی اطلاعات مردم متهم می‌شود. سرویس Street View گوگل بخشی از سرویس نقشه گوگل است که در آن می‌توانید نمای واقعی خیابان‌ها را مشاهده کنید. تصاویر مربوط به این خیابان‌ها توسط خودروهایی که توسط خود گوگل مجهز شده و قابلیت تصویربرداری از خیابان‌ها را دارند گرفته می‌شود.

در ماه مه سال 2010، در پی جاری شدن یک پرونده حقوقی، گوگل اعتراف کرد که خودروهای این شرکت که برای تصویربرداری از خیابان‌ها استفاده می‌شدند، «بصورت تصادفی» حدود 600 گیگابایت اطلاعات خصوصی را از طریق شبکه‌های وای‌فای باز در سطح شهر در بیش از 30 کشور دنیا گردآوری کرده‌اند. سرانجام پس از 10 سال، گوگل در جولای 2019 حاضر به پرداخت 13 میلیون دلار غرامت و نابود کردن اطلاعات مذکور شد که طولانی شدن محاکمه، نابود کردن اطلاعات را عملاً بی‌معنا کرد. 

درگیری‌های گوگل با کمیسیون فدرال تجارت آمریکا (FTC) نیز همیشگی بوده است. یکی از اولین پرونده‌های FTC علیه گوگل به سال 2012 بازمی‌گردد. مرورگرهای سافاری (مرورگر رسمی سیستم‌های اپل) بطور پیش‌فرض کوکی‌ها را غیرفعال می‌کنند. کوکی‌ها ابزارهایی هستند که اطلاعات کاربر را گردآوری می‌کنند و یکی از مهم‌ترین استفاده آنها، شخصی‌سازی تبلیغات نمایش داده شده به کاربر بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده است.

گوگل با بی‌اعتنایی نسبت به تنظیمات پیش‌فرض سافاری، اقدام به گردآوری اطلاعات کاربرانِ سرویس‌های اپل بوسیله کوکی‌ها برای اهداف تبلیغاتی کرده بود. در آگوست 2012، FTC عنوان کرد که گوگل با پرداخت غرامت 22.5 میلیون دلاری برای بسته شدن این پرونده موافقت کرده است. 

در جولای 2019 نیز، FTC سرویس یوتیوب متعلق به شرکت گوگل را به جرم جمع‌آوری اطلاعات مربوط به کودکانی که از این سرویس استفاده می‌کنند متهم کرد. بر اساس قانون COPPA ، ردیابی و گردآوری اطلاعات کاربران زیر 13 سال غیرقانونی است. بر اساس گزارش FTC در سپتامبر 2019، گوگل به پرداخت غرامت 170 میلیون دلاری متهم شد. 

فیسبوک یکی از رکوردداران محاکمه به دلیل عدم رعایت حریم خصوصی و همچنین سوءاستفاده از اطلاعات شخصی است. سال 2012 کمیسیون فدرال تجارت آمریکا (FTC) فیسبوک را به فروش اطلاعات شخصی کاربران به شرکت‌های دیگر، که عمدتاً آمریکایی نیز بودند متهم کرد و فیسبوک در همان سال متعهد شد تا بدون دریافت مجوز کاربران خود، اطلاعات آنها را از این بستر خارج نکند. 

با این حال، در جریان انتخابات 2016 آمریکا، مشخص شد که شرکت Cambridge Analytica با همکاری فیسبوک اقدام به استخراج و بکارگیری اطلاعات کاربران این شبکه اجتماعی برای اهداف تجاری کرده است. 

Cambridge Analytica به دنبال فروش اطلاعات بدست آمده به کمپین‌های تبلیغاتی ترامپ و کروز، نامزدهای انتخاباتی آن سال بود.  رسوایی این جاسوسی اطلاعات در سال 2018 و در پی مصاحبه یکی از کارکنان سابق این شرکت با خبرگزاری‌های گاردین و نیویورک تایمز برملا شد. 

در جولای 2019 کمیسیون فدرال تجارت آمریکا در نتیجه تحقیقات یکساله خود، عنوان کرد که فیسبوک از سال 2012 به دفعات تعهدات خود نزد FTC را زیر پا گذاشته است. ازجمله مصادیق تخطی فیسبوک از تعهدات خود به FTC عبارت بودند از فروش اطلاعات کاربران به شرکت‌های دیگر، ارسال تبلیغات به شماره تلفن‌هایی که برای محافظت از حساب توسط کاربران در فیسبوک وارد شده بودند و ادعای دروغین مبنی بر خاموش بودن سیستم تشخیص چهره فیسبوک بطور پیش‌فرض.

کمیسیون فدرال تجارت آمریکا در نتیجه این اتهامات، پرداخت غرامت 5 میلیارد دلاری، تغییر در ساختار و قوانین حریم خصوصی و همچنین تعبیه ابزارهایی برای نظارت FTC بر فعالیت‌های فیسبوک را به عنوان جریمه در نظر گرفته است. 

در پرونده‌ای دیگر، فیسبوک در ژانویه 2020 با پرداخت غرامتی 550 میلیون دلاری در جریان پرونده‌ای دیگر موافقت کرد.  این پرونده، که از سال 2015 به جریان افتاده بود، مدعی شده بود که ابزار Tag Suggestions فیسبوک که با اسکن چهره افراد در تصاویر و تشخیص هویت آنان، به کاربر پیشنهاد تک‌گذاری می‌دهد، اطلاعات زیست‌سنجی  را بدون اطلاع و مجوز کاربران ذخیره می‌کند، قابلیتی که فیسبوک امکان غیرفعال کردن آن را به تنظیمات خود اضافه کرد و متعهد شد که بطور پیش‌فرض غیرفعال باشد. 

در آپریل 2020 نیز یک دادگاه ایالتی خبر از به جریان افتادن پرونده‌ای علیه فیسبوک داد. فیسبوک در این پرونده متهم شده است که با استفاده از پلاگین‌هایی، اطلاعات مربوط به محتواهای «لایک‌شده» کاربر در سایت‌های دیگر را گردآوری و برای شخصی‌سازی تبلیغات استفاده می‌کند. 

البته محکومیت‌های فیسبوک صرفاً به پلتفرم اختصاصی این شرکت محدود نمی‌شود. در سپتامبر 2020 خبری مبنی بر جاسوسی فیسبوک از کاربران از طریق پلتفرم اینستاگرام رسانه‌ای شد. در پرونده تشکیل‌شده علیه فیسبوک در این خصوص آمده است که این شرکت از طریق برنامه اینستاگرام، دوربین گوشی‌های آیفون را بدون اجازه کاربر فعال کرده و نسبت به جمع‌آوری اطلاعات خصوصی کاربران اقدام می‌کند. با وجود ادعای فیسبوک مبنی بر وجود یک باگ نرم‌افزاری، این پرونده همچنان در جریان است. 

دستیاران صوتی در کنار فواید بسیاری که دارند، یکی از ابزارهای بالقوه برای جاسوسی اطلاعات هستند. اپل و آمازون دو ابرشرکتی هستند که در حال حاضر به دلیل سوءاستفاده از دستیاران صوتی خود در مظان اتهام می‌باشند. 

در آوریل 2019 بلومبرگ گزارشی را منتشر و در آن عنوان کرد  که شرکت آمازون افرادی را استخدام کرده تا صوت‌های ضبط‌شده از طریق «الکسا» (دستیار صوتی آمازون) را شنود کنند. آمازون هدف از انجام این پروژه را ارتقای سطح الکسا در فهم مکالمات عنوان کرده است. این در حالی است که کاربران هیچ اطلاعی از اینکه افرادی به سخنان خصوصی آنها گوش می‌دهند ندارند. در حال حاضر یک پرونده حقوقی در ایالت کالیفرنیا علیه آمازون و نقض حریم خصوصی توسط آن به جریان افتاده است.

اپل و دستیار صوتی‌اش، «سیری» نیز با شکایتی مشابه مواجه هستند. خبرگزاری گاردین در جولای 2019 این ادعا را مطرح کرد  که کارفرمایان اپل که برای ارتقای سطح عملکرد سیری استخدام می‌شوند، در مواردی به مکالمات خصوصی و بعضاً محرمانه دسترسی دارند که کاربر بطور تصادفی سیری را فعال کرده است. با اینکه اپل به دنبال این گزارش اعلام کرد که پروژه ارتقای سطح سیری را در مقیاس جهانی متوقف کرده است، در مه 2020 یکی از کارفرمایان سابق اپل در افشاگری خود عنوان کرد که اپل همچنان در حال شنود و ضبط مکالمات از طریق سیری است.  در آگوست 2019 پرونده‌ای حقوقی علیه اپل به جریان افتاد. 

این تنها موارد معدودی از پرونده‌ها و جرایم وضع‌شده برای شرکت‌های فناوری و اطلاعاتی بزرگ آمریکایی است. اعمال قدرت و حاکمیت بر شرکت‌هایی که از قوانین تخطی می‌کنند بهترین راهکار برای مقابله با منفعت‌طلبی و فعالیت‌های مجرمانه شرکت‌های فناوری است، سیاستی که اجرای آن در کشور ما یا کشورهایی همچون چین و روسیه از سوی آمریکا مورد نکوهش قرار می‌گیرد. از این رو، هوشیاری و شدت عمل نهادهای نظارتی و قضایی کشور در برخورد با این بسترها یک ضرورت به نظر می‌رسد.