به گزارش گرداب، در یک سال گذشته به دلیل شیوع بیماری کرونا و برگزاری کلاس‌های درس مجازی استفاده از اینترنت در بین کودکان و نوجوان به شدت افزایش یافته است. اگرچه عدم حضور فیزیکی دانش‌آموزان در مدارس به کنترل بیشتر و بهتر بیماری کرونا کمک کرده ولی دسترسی آسان به جهان بیکران اینترنت میلیون‌ها دانش‌آموز را در معرض آسیب‌های مجازی قرار داده است.

آمارهای رسمی نشان می‌دهد کاربران ایرانی از میان تمامی نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های مبتنی بر وب به شبکه‌های اجتماعی و اپلیکشین‌های پیام‌‌رسان علاقه خاصی دارند. در سال ۲۰۲۰ میلادی اپلیکیشن‌های واتس‌اپ، اینستاگرام، تلگرام سه اپلیکیشن پرطرفدار در میان کاربران ایرانی بوده‌اند و آمارهای مختلفی از تعداد کاربران و بازدید این برنامه‌ها از سوی رسانه‌های داخلی منتشر شده است. از طرفی با وجود فیلترینگ تلگرام، توئیتر و فیسبوک همچنان میزان استفاده از این شبکه‌های اجتماعی در ایران اعداد قابل توجهی را به خود اختصاص داده است.

آنچه توجه به این شبکه‌های اجتماعی در داخل کشور را حیاتی می‌سازد دسترسی آسان و بدون مشکل کودکان و نوجوانان به محتوای این برنامه‌هاست. اخیراً انتشار ویدئویی از مکالمه نوجوانی ۱۴ ساله با یکی از اینفلوئنسرهای اینستاگرام موجب شد کاربران واکنش‌های زیادی از خود نشان دهند و تعدادی از مسئولان صحبت‌هایی را در مورد این رابطه بیان کردند . محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص این ویدئو گفت: «ویدئویی تلخ و آزاد دهنده بود.»

محتوای نمایش داده شده و صحبت‌هایی که در این ویدئو مطرح شد به روشنی عمق آشفتگی و سوء مدیریت در فضای مجازی کشور را نشان می‌دهد. بدون شک این ویدئو تنها بخشی از محتوایی است که به سهولت در دسترس کاربران شبکه‌های اجتماعی به خصوص اینستاگرام قرار دارد و شرایطی را ایجاد کرده که کاربران نوجوان و حتی کودک  با مفاهیمی آشنا می‌شوند که به هیچ وجه مناسب سن آن‌ها نیست.

قانون جرائم رایانه‌ای در سال ۱۳۸۸ برای تعیین مصادیق استفاده مجرمانه از سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به دنبال آن کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه بر اساس ماده ۲۲ این قانون تشکیل شد. اعضای این کمیته شامل وزیر یا نماینده وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، اطلاعات، دادگستری، علوم تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس سازمان‎ صداوسیما و فرمانده نیروی انتظامی، یک نفر خبره در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و یک نفر نماینده مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون حقوقی و قضایی و تأیید مجلس شورای اسلامی است و ریاست کمیته به عهده دادستان کل کشور قرار گرفته است.

علاوه بر کمیته تعیین مصادیق مجرمانه، شورای ملی فضای مجازی نیز به ریاست رئیس جمهور سیاست‌های کلان در مورد کیفیت محتوای قابل انتشار در فضای مجازی را تصویب و بر چگونگی اجرای آن‌ها در دستگاه‌های مختلف کشور نظارت می‌کنند. هر چند در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی از سوی مرکز ملی فضای مجازی برای تصویب قوانین نظارتی صورت گرفته ولی عملاً  پیام‌رسان‌های داخلی در مقایسه با شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی موفقیتی در جذب کاربران ندارند و در نتیجه کاربران با محتوای بدون تناسب با فرهنگ ایرانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام روبه‌رو می‌شوند.

بدون شک کودکان و نوجوانان کنونی آینده‌سازان کشور هستند و در صورتی که در این دوره حساس به درستی با فرهنگ و اخلاق ملی و اسلامی آشنا نشوند در بزرگسالی نمی‌توانند ارتباط درستی با جامعه خود برقرار کرده و از لحظ شخصیتی دچار مشکلات متعددی می‌شوند. نصیر دهقان متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی و عضو مرکز تحقیقات طب پیشگیری و سلامت جمعیت ایران با اشاره به اهمیت نظارت بر محتوای فضای مجازی اظهار کرد: این روزها سبک زندگی مجازی جزو جدایی‌ناپذیری از زندگی همه مردم شده است. بالطبع در چنین شرایطی آموزش سواد رسانه‌ای به عموم کاربران اهمیت زیادی دارد.

وی افزود: وقتی صفحه شخصی کاربران پرطرفدار در اینستاگرام را مشاهده می‌کنیم هیچ گونه مهارت یا دانش خاصی در آن‌ محل‌ها آموزش داده نمی‌شود و تنها محتوایی اغواگرانه و حتی مستهجن در معرض دید هزاران نفر قرار دارد. قطعاً وجود چنین فضایی و دسترسی آسان به آن چالشی بزرگ برای زندگی در عصر حاضر است.

این عضو مرکز تحقیقات طب پیشگیری و سلامت جمعیت ایران بیان کرد: دستگاه‌های متولی امر در حوزه فضای مجازی و به خصوص وزارت آموزش‌وپرورش که با جمعیت زیادی از دانش‌آموزان سروکار دارد باید آداب رفتار در فضای مجازی را آموزش دهد و دانش‌آموزان را از سنین پایین با آسیب‌های این فضا آشنا سازند. تا زمانی که مسئولان برای کودکان و نوجوانان معیارهایی برای داشتن الگویی واقعی و نه مجازی معرفی نکنند  آن‌ها به هر سمتی گرایش پیدا کرده و سودجویان به راحتی می‌توانند این گروه پرجمعیت از کشور را فریب دهند.

دهقان عنوان کرد: آموزش‌های مرتبط با رفتار در فضای مجازی نباید تنها محدود به دانش‌آموزان بوده بلکه آموزگاران و خانواده‌ها باید با خطرات موجود در این فضا آشنا شوند. از طرفی بررسی‌های میدانی نشان داده است فیلترینگ  مشکلی را برطرف نمی‌کند و باید برای رفع چالش‌های این حوزه از راه‌کارهای استاندارد استفاده کرد.

وی ادامه داد: امروز در ایران تعدادی از جوانان و نوجوانان کشورمان برای دیده شدن در فضای مجازی بهای بسیار سنگینی را پرداخت می‌کنند. رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی و آسیب‌زننده برخی از کاربران فضای مجازی، کارشناسان این حوزه را نگران کرده است. ادامه روند کنونی در فضای مجازی کشور آسیب‌زننده است و پیش‌بینی می‌شود در ده سال آینده مشکلات اجتماعی و فرهنگی نونهالان پیچیده‌تر شود.

این متخصص پزشکی اجتماعی خاطرنشان کرد: شیوع بیماری کرونا و افزایش نگرانی‌های مردم از ابتلا به این بیماری زمینه موج‌سواری برخی از کاربران سودجو را در فضای مجازی فراهم کرده و حجم اطلاعات جعلی  در اینترنت بسیار افزایش یافته است. متأسفانه اکثر این اطلاعات هیچ مبنای علمی ندارد و تنها کاربران را به گمراهی می‌کشاند. اگر مردم سواد رسانه‌ای درستی داشته باشند قطعاً فریب هرنوع اطلاعاتی در فضای مجازی را نمی‌خورند.

دهقان گفت: انجمن علمی هنر درمان می‌کوشند تا با انتشار مطالب علمی و مستند با خبرهای غیرواقعی در اینستاگرام و سراسر فضای مجازی مقابله کند و اطلاعات درستی را در اختیار مردم قرار دهد. متخصصان در این صفحه پاسخ سؤال‌های رایج مردم در فضای مجازی را می‌دهند. امیدواریم  این تلاش‌ها مردم را از استناد به خبرهای غیرموثق رها سازد و کاربران بیش از گذشته متوجه اهمیت مسیر دسترسی به اطلاعات مورد نیاز در زندگی خود شوند.