احساس هویت کردن و بروز آن، از اصلی‌ترین نیازهای انسان و پیش‌نیاز هرگونه زندگی اجتماعی است؛ همه ما نیاز داریم تا هویت خود را بازشناسی کنیم و آن را به نمایش بگذاریم. اساساً افراد با تعلقات هویتی خود، اعم از دین، مذهب و نژاد، رابطه‌ای گسست‌ناپذیر دارند و هر کدام از آن‌ها در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی تاثیرگذار است.
به گزارش گرداب - گسترش فزاینده فناور‌های ارتباطی و تکنولوژی‌های نوین اطلاع‌رسانی درسال‌های اخیر، نیاز‌ها و خواست‌های بشری را در مسیر جدید و مدرنی دنبال می‌کند و این فناوری‌های ارتباطی تأثیر بسیار زیادی بر مقوله‌های فرهنگی و تأثر از آن دارند.
رسانه‌ها و قومیت
یکی از حوزه‌های مهم فرهنگی که امروزه در فضای مجازی آثار و پیامد‌های آن را به وضوح می‌توان مشاهده کرد، بحث هویت و قومیت است.
مارک پاستر در عصر دوم رسانه‌ها تاکید می‌کند که در دوره جدیدی که اینچنین رشد ارتباطات الکترونیکی در جامعه سیطره دارد، این داده‌ها و اطلاعات اجتماعات مجازی هستند که هویت افراد را می‌سازند. ازهمین‌رو، فضای مجازی با ظرفیت‌های منحصربه‌فرد خود نقش عمده‌ای را در سیاستگ گذاری‌های فرهنگی، اجتماعی ایفا می‌کند.
هرچند این سطور قصد کنکاش نظری فضای مجازی و سیاست‌های مرتبط با آن را ندارد، اما در همین زمینه می‌توان به آراء و نظرات متفکرین عصر حاضر رجوع کرد و از دسته بندی‌ها، تعاریف و پیامد‌هایی آگاهی یافت که هریک در عصر اطلاعات و دیجیتالیزه شدن برشمردند.
قومیت مبنای اختلاف یا وحدت؟
محل بحث اصلی این یادداشت بررسی تلاش‌های خصمانه جریانی است که در فضای مجازی با ترفنده‌هایی حساب‌شده سعی در اختلاف و آتش‌افرروزی میان قومیت‌های مختلف دارد و این مسئله هوشیاری بیشتر کاربران و فعالینِ عرصه مجازی را می‌طلبد.
اهمیت و قدرت‌های منحصر به فرد فضای مجازی امروز به شکلی است که در کمترین زمان ممکن بیشترین تعداد را مطلع و به واکنش دعوت می‌کند. به‌طور مثال، در حال حاضر کانال‌های تلگرامی و پیج‌های اینستاگرام، میلیون‌ها کاربر در داخل و خارج از کشور را پشتیبانی کرده و بر آن‌ها اثرگذار است. این موضوع تا جایی پیش می‌رود که حتی دستگاه‌های امنیتی و پلیسی کشور رکب خورده از بعضاً برای تقابل و رؤیایی با آن‌ها عقب می‌مانند.
در حقیقت، با استفاده از فضای مجازی، وارد مرحله‌ای شده‌ایم که هر شهروند، خود خبرنگاری شده است و به قول اندیشمندان علم ارتباطات، بیشتر افراد جامعه «شهروند خبرنگار» شده‌اند.
تحلیل رفتار مخاطبان در رابطه با قومیت‌ها در فضای مجازی
انگیزه‌ها و مصادیق متفاوتی وجود دارد که منجر به وقوع رفتار‌های و نزاع‌های قومی در فضای مجازی می‌شود.
دو دسته از کنش در فضای مجازی به این گونه اقدامات دامن می‌زنند:
نخست: افرادی که میان قومیت‌های محلی و نژاد‌های مختلف ایرانی تفرقه افکنی می‌کنند یا ارزش‌ها و رسومات آنان را زیر سؤال برده و تمسخر می‌کنند.
دوم: گروهی دیگر که تلاش دارند تا فرهنگ ایرانی و اسلامی را که فرهنگ ملی همه ما ایرانیان است، فرهنگی مهاجم معرفی می‌کنند.
در قبال چنین جریان‌هایی در فضای مجازی، چه کنش موثری در جهت مقابله با آن باید انجام داد؟ خوشبختانه در سال‌های اخیر وجود فعالین فرهنگی در فضای مجازی رشد چشمگیری داشته است. اغلب اوقات راهکار مبارزه و خنثی کردن یک ضدارزش، تبلیغ و بازنمایی همان ارزش با متود‌های سازگار و جذاب در فضای مجازی است.
همچنین انتشار سخنی از بزرگان و عالمان دینی جامعه در تبیین هرچه صحیح‌تر و دقیق‌تر شبهات و تحریف‌های منتشرشده کمک شایانی به خنثی‌شدن مطالب غلط و کذب می‌کند. در همین راستا اصطلاحاً سلبریتی‌های جامعه یعنی افراد چهره و سرشناس می‌توانند مودت و پیوند مؤثرتری بین اقوام ایرانی و تشویق به دوستی و وحدت به عمل آورند.
در مجموع با اهمیت فضای مجازی، امروز بیش از هر زمان دیگری لازم است تا دستگاه‌های مرتبط و اقشار جامعه با آگاهی بخشی به یکدیگر در مقابل آماجی از تهدید‌های فرهنگی خود را بیمه کنند و با بستر سازی‌های مناسب زمینه ساز وحدت و یکپارچگی هرچه بیشتر در کشور شوند.
راهکار‌ها برای مواجهه با این پدیده
فضای مجازی بستر مناسبی است برای آنکه کینه‌توزی‌های قومی و لشکرکشی‌های مجازی صورت پذیرد؛ البته اگر از آن استفاده مناسب نشود. نباید با رویکرد سرپوش‌گذاری با مسئله قومیت‌ها در فضای مجازی رفتار کرد.
ایران با همه اقوامش زیباست. باید با رویکردی فرصت‌مدار قومیت‌ها را دید و نشان داد که ایران همه این قومیت‌هاست و نه گروهی خاص. همگرایی همه اقوام موجب می‌شود تا ایران یکپارچه‌تر و منسجم‌تر به تصویر درآید. اگر پرسه‌ای در فضای اینستاگرام بزنید، خواهید دید که برخی از صفحه‌ها فعالانه این رویه را دنبال و آن را تشدید می‌کنند.
این دسته از صفحات خبر از لایه‌ای نهان در جامعه می‌دهد که اگر کنترل نشود می‌تواند موجب اختلاف در جامعه واقعی شود؛ بنابراین لازم است که با مواجهه صحیح با این پدیده، آسیب‌های احتمالی آن را به کمترین میزان برسانیم. در ادامه به معرفی برخی از این روش‌ها می‌پردازیم:
۱. بحث نکنیم: شاید این بهترین راه باشد؛ حتی از بلاک‌کردن صفحه‌های این چنینی مهم‌تر و بهتر! یکی از چیز‌هایی که این پدیده را تشدید می‌کند، جدل و بحث بی‌نتیجه درباره موضوعات ناچیز است.
۲. سیاهی‌لشکر نباشیم: لایک‌کردن و کامنت‌گذاشتن مطلوب‌ترین رفتار برای این صفحه‌هاست. هرچه بی‌توجه‌تر به این صفحه‌ها باشیم و آن‌ها را کمتر برجسته کنیم، به ندیده‌شدن آن‌ها بیشتر کمک کرده‌ایم. هیچ کس به این نگاه نمی‌کند که شما چه کامنتی کذاشته‌اید؛ بلکه نگاه می‌کنند که تعداد کامنت‌ها چقدر است.
۳. ضدجریان راه بیندازیم: خودمان دست به کار شویم و برای مبارزه با این پدیده، جریان‌هایی را راه بیندازیم که درست‌تر است. کمپین‌ها می‌توانند پاسخگوی مناسبی برای این رفتار‌های تفرقه‌افکن باشند. مثلا می‌توان کمپینی راه انداخت تحت عنوان #ایران_با_همه_اقوامش یا #جک_قومی_ممنوع و در آن همه زیبایی‌های ایران را نشان دهیم.
۴. جک‌گفتن ممنوع: یکی از رفتار‌های غلطی که واضحا قومیت‌ها را بد معرفی می‌کند، جک‌هایی است که ما در فضای مجازی تعریف و منتشر می‌کنیم. گاهی خودمان هم همین دروغ‌ها را باورمان می‌شود. این جک‌ها صرفا برای خنده نیست؛ بلکه هویت قومی را ما نشانه رفته است.
۵. فرهنگ خود را معرفی کنیم: خودمان را و هویت‌مان را معرفی کنیم. هویت ما بومی است که در آن زندگی می‌کنیم. هویت ما مشاهیری است که در شهر و استان ما درخشیدند و معروفند. پس بیایید زیبایی‌های شهرمان و مشاهیر استان‌مان را معرفی کنیم و نمایش دهیم.
