پیش نویس نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی منتشر شد و در آن ۴۰ اقدام اساسی در نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی به همراه راهبردها و سیاست‌های خرد و کلان ترسیم شده است.
به گزارش گرداب، پیش نویس نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی از سوی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات تهیه شده است. در مقدمه این پیش نویس آمده است: یکی از مهمترین تغییراتی که در سده اخیر در همه بخش‌های سیاسی، حقوقی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی و در سطوح مختلف فردی، سازمانی و اجتماعی در جوامع مختلف شایع شده، توسعه هوش مصنوعی است.
کشور‌های مختلف از جمله ایالات متحده امریکا، چین، آلمان و سنگاپور سرمایه گذاری ویژه‌ای به منظور نهادینه سازی و توسعه هوش مصنوعی انجام داده اند و در سیاستگذاری ها، راهبرد نگاری‌ها و عملیات مختلف مدیریتی، اقتصادی و اجتماعی به تدوین اسناد بالادستی و تشکیل و تأسیس سازمان‌ها و نهاد‌ها و مؤسسات مختلف اهتمام ویژه‌ای مصروف داشته اند.
در جمهوری اسلامی ایران نیز علیرغم تلاش‌های انجام شده، خلا‌های جدی در توسعه هوش مصنوعی وجود دارد که یکی از مهمترین آنها، عدم تدوین برنامه کلان، جامع و راهبردی به منظور توسعه هوش مصنوعی است.
استفاده از هوش مصنوعی یک فرصت منحصربفرد برای ایران است تا بتواند به ابرچالش‌های مهمی، چون بحران آب، بیکاری، نظام بانکی، خروج مستمر سرمایه انسانی، فساد اداری، بحران اعتماد، بحران در نهاد‌های مالی و اقتصادی بخش عمومی و ... فایق آید. در صورت عدم توجه به هوش مصنوعی به نظر میرسد که ایران از بعد نظامی و امنیت ملی نیز به شدت تضعیف خواهد شد.
رتبه هفتاد و پنجم ایران در حوزه هوش مصنوعی
مؤسسه آکسفورد اینسایت به رتبه بندی کشور‌های مختلف براساس میزان آمادگی برای توسعه هوش مصنوعی پرداخته که نتایج آن نشان می‌دهد که کشور‌های آمریکا، انگلستان، فنلاند، آلمان و سوئد رتبه‌های اول تا پنجم را در اختیار دارند و ایران در رتبه نه چندان مناسب ۷۵ قرار دارد.
در منطقه خاورمیانه امارات دارای رتبه ۱۶، قطر رتبه ۳۷، عربستان رتبه ۳۸، بحرین رتبه ۴۰، عمان رتبه ۴۸، کویت رتبه ۵۴، مصر رتبه ۵۶، قزاقستان رتبه ۶۴، آذربایجان رتبه ۶۵، ترکیه رتبه ۶۷، ارمنستان رتبه ۷۷، اردن رتبه ۷۹، ازبکستان رتبه ۹۵، لبنان رتبه ۱۰۱، عراق رتبه ۱۱۶، پاکستان رتبه ۱۱۷، سوریه رتبه ۱۷۱ و یمن رتبه ۱۷۲ دارا هستند که ایران نیز در زمینه آمادگی برای هوش مصنوعی از بسیاری رقبای منطقه‌ای خود عقب است.
با توجه به پیش بینی رشد روزافزون بکارگیری هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف اعم از بهداشت و سلامت، کشاورزی، اقتصاد، حمل و نقل، انرژی و... نیاز به هوش مصنوعی بیش از پیش احساس می‌شود. چرا که هوش مصنوعی یک فناوری قدرتمند، همه منظوره و انعطاف پذیر است که می‌تواند باعث پیشرفت بسیاری از صنایع و کسب و کار‌ها شود.
در همین راستا و به منظور افزایش گستره استفاده از خدمات این حوزه، هوش مصنوعی هم در بخش فنی و هم در بخش غیرفنی (اخلاقی، قوانین و ...) دائماً در حال تغییر بوده تا بتواند کارایی و ظرفیت خود را در کنار ویژگی پوشش دهی جامع و مناسب افزایش دهد.
ساختار نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی بر اساس شکل زیر است که در آن چشم انداز، اهداف کلان، حوزه‌های اولویتدار جهت تمرکز، سیاست‌های کلان، راهبردها، اقدامات، سیاست‌های خرد، اقدامات، پروژه ها، نقشه نهادی و نقشه راه ارائه شده است.
ارزش ها
۱. بومی سازی و خوداتکایی در فناوری‌های کلیدی و راهبردی هوش مصنوعی با هدف افزایش استقلال و اقتدار کشور در منطقه و سطح بین المللی
۲. اهتمام به استفاده از خدمات و محصولات هوش مصنوعی داخلی
۳. استفاده از هوش مصنوعی به عنوان یکی از پیشران‌های مهم بهره وری و خلق ثروت در بخش‌های مختلف اقتصادی
۴. استفاده از هوش مصنوعی در حل مسائل راهبردی و ابر چالش‌های کشور
۵. ارتقا عدالت از طریق برخورداری عادلانه عموم جامعه از امکانات و مواهب توسعه علوم و فناوری حوزه هوش مصنوعی
۶. در نظر داشتن ارزش‌ها و هنجار‌های ایرانی - اسلامی در تولید محصولات و ارائه خدمات
۷. صیانت از حریم خصوصی افراد و حفاظت از داده‌های ملّی و حاکمیتی
۸. به کارگیری هوش مصنوعی در راستای ارتقا رفاه عمومی
۹. حفظ کرامت انسانی و حمایت از معیشت مشاغل آسیب دیده ناشی از توسعه کاربردهای هوش مصنوعی
۱۰. اخلاق مداری، تقدم مصالح عمومی بر منافع فردی و گروهی، مدیریت تعارض منافع، تقویت روحیه تعاون و مشارکت و مسئولیت پذیری جامعه علمی و نهاد‌های مرتبط
۱۱. فرهنگ سازی عمومی در راستای پذیرش و بهره برداری از محصولات و خدمات هوش مصنوعی
۱۲. استفاده از هوش مصنوعی در حکمرانی مطلوب و نگاه آینده نگرانه به مدیریت هوشمند مسائل پیش رو
۱۳. همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه هوش مصنوعی با کشور‌های پیشرو، کشور‌های منطقه و جهان اسلام
۱۴. استفاده از سرمایه گذاری بخش غیردولتی در توسعه فناوری‌ها و کاربردهای هوش مصنوعی
۱۵. تربیت نیروی انسانی کارآمد، خلاق و متعهد، شناسایی نخبگان، پرورش استعداد‌های درخشان، حفظ و جذب سرمایه‌های انسانی و ارتقای روحیه خودباوری و خوداتکایی
۱۶. دسترسی به امکانات توسعه هوش مصنوعی توسط علاقه‌مندان هوش مصنوعی در سراسر کشور
مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی- نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی
چشم انداز
بیانیه نهایی «چشم انداز توسعه هوش مصنوعی در ایران» به شرح ذیل تبیین شده است:
جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۱۰ با بهره گیری از قابلیت‌های اخلاق مدار هوش مصنوعی، باتکیه بر توانمندی‌های داخلی و متخصصان کارآمد و خلاق، در بین ۱۰ کشور اول جهان در حوزه هوش مصنوعی قرار گرفته و منجر به افزایش رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی خواهد شد.
سیاست‌های کلان توسعه
سیاست‌های کلان با ارائه راهنما‌های کلی، به یکپارچگی و رفع تناقضات راهبردها در مسیر دستیابی به اهداف کمک می‌کنند، مسیر اجرای راهبردها را تسهیل کرده و به عنوان یک راهنما در جهت دهی به راهبردها ایفای نقش خواهند داشت؛ سیاست‌های کلان توسعه فناوری هوش مصنوعی به شرح ذیل مطرح می‌شوند:
سیاست کلان ۱: فراهم آوردن زمینه‌های شکل گیری تقاضا برای تحریک فعالیت‌های تحقیق و توسعه در حوزه‌های اولویتدار هوش مصنوعی
سیاست کلان ۲: حمایت و پشتیبانی سیاسی و اقتصادی از تولید و عرضه کالا و خدمات در حوزه هوش مصنوعی
سیاست کلان ۳: بسترسازی مناسب با بهره گیری از هوش مصنوعی در جهت ارتقای سطح بهره وری ملی و بخشی
سیاست کلان ۴: تقویت شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی
سیاست کلان ۵: گسترش همکاری و تعامل فعال، سرزنده و الهام بخش در حوزه هوش مصنوعی با کشور‌های پیشرو، کشور‌های منطقه و جهان اسلام
سیاست کلان ۶: گسترش دسترسی به زیرساخت‌های توسعه هوش مصنوعی در سراسر کشور
سیاست کلان ۷: حمایت از ایجاد و توسعه شبکه‌های تحقیقاتی و فناوری به منظور افزایش تعاملات و تسهیل انتقال و انتشار دانش
سیاست کلان ۸: ترغیب سرمایه گذاری بخش غیردولتی و مشارکت آنها برای توسعه کاربردهای هوش مصنوعی
سیاست کلان ۹: تأکید بر تربیت نیروی انسانی کارآمد، خلاق و متعهد، شناسایی نخبگان، پرورش استعداد‌های درخشان، حفظ و جذب سرمایه‌های انسانی و ارتقای روحیه خودباوری و خوداتکایی
سیاست کلان ۱۰: به کارگیری هوش مصنوعی در حل ابرچالش‌های کشور
سیاست کلان ۱۱: اهتمام به به کارگیری هوش مصنوعی پاسخگو و اخلاق محور در توسعه و بومی سازی کاربرد‌ها
سیاست کلان ۱۲: توسعه متوازن هوش مصنوعی در کشور متناسب با ظرفیت‌ها مناطق جغرافیایی مختلف
سیاست کلان ۱۳: آمادگی برای مواجه با اثرات منفی هوش مصنوعی بر اشتغال
سیاست کلان ۱۴: تأکید با امنیت، حفظ حریم خصوصی و محدودکردن قدرت دارندگان داده‌های بزرگ
اهداف کلان توسعه هوش مصنوعی
با بررسی و جمع بندی‌های صورت گرفته، اهداف کلان توسعه هوش مصنوعی برای تحقق چشم انداز در حوزه‌های پژوهش، قانون و مقررات، پذیرش، رشد اقتصاد، سرمایه گذاری، نیروی کار و زیرساخت پردازشی و ذخیره سازی به صورت زیر تبیین شده است:
۱. انجام ۸۰ درصد از پژوهش‌های حوزه هوش مصنوعی در راستای رفع نیاز‌های فعلی و آتی کشور
۲. ایجاد محیط قانونی و اخلاقی پویا و پاسخگو به مسائل هوش مصنوعی
۳. پذیرش و به کارگیری ۴۵ درصدی هوش مصنوعی در دولت و صنعت در افق سال ۱۴۱۰،
۴. سهم ۱۲ درصدی هوش مصنوعی در تولید ناخالص ملی در سال ۱۴۱۰،
۵. سرمایه گذاری ۸ میلیارد دلاری در هوش مصنوعی در افق ۱۴۱۰،
۶. دستیابی به نرخ اشتغال ۱.۸ درصدی در حوزه‌های مرتبط با هوش مصنوعی
۷. ایجاد توان محاسباتی ۶۰۰ پتافلاپس و ذخیره سازی ۵۰۰ پتابایت
۸. استفاده حداکثری از هوش مصنوعی در حل ابرچالش‌های کشور
۹. تربیت حداقل ۶۰۰ هزار نفر متخصص هوش مصنوعی
۱۰. ایجاد حداقل ۱۰۰۰ شرکت با حداقل درآمد سالانه ۱.۵ میلیون دلاری و ۱۰ شرکت بزرگ با حداقل ۵۰ میلیون دلاری
راهبرد‌های توسعه
راهبرد‌های توسعه هوش مصنوعی که در واقع معین کننده مجموعه جهت گیری‌های اصلی برای رسیدن به اهداف تلقی می‌شوند در این سند به شرح ذیل است:
راهبرد ۱: ارتقای محیط تحقیق و توسعه هوش مصنوعی
راهبرد ۲: تقویت ظرفیت نیروی انسانی برای توسعه هوش مصنوعی
راهبرد ۳: توسعه و تقویت کسب و کارهای مبتنی با هوش مصنوعی
راهبرد ۴: توسعه همکاری‌های فناورانه و انتقال فناوری
راهبرد ۵: ایجاد محیط قانونی و اخلاقی پویا و پاسخگو برای هوش مصنوعی
راهبرد ۶: راه اندازی زیرساختها و سکوهای موردنیاز توسعه هوش مصنوعی
راهبرد ۷: ایجاد، جمع آوری و به اشتراک گذاری داده‌های با کیفیت بالا
راهبرد ۸: توسعه کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه‌های اولویتدار
راهبرد ۹: مدیریت و راهبری برنامه توسعه ملی هوش مصنوعی
انطباق اهداف و راهبردها؛ جدول زیر برای شفافیت و درک بهتر ارتباط بین اهداف و راهبرد‌های نشان داده شده است:
جدول: حوزه های راهبردی و اهداف کلان تعیین شده برای هر بخش
اقدامات مورد نیاز جهت توسعه هوش مصنوعی
الف) اقدامات جهت تحقق راهبرد ارتقای محیط تحقیق و توسعه
۱. جهت دهی پژوهش‌های حوزه هوش مصنوعی
۲. تأمین مالی پایدار، هدفمند و مستمر از پژوهش‌های حوزه هوش مصنوعی
۳. ایجاد و تأمین زیرساخت‌های پژوهشی موردنیاز برای انجام پژوهش‌های اثربخش در حوزه هوش مصنوعی
۴. راه اندازی مرکز ملی توسعه هوش مصنوعی و مراکز تحقیقاتی تخصصی در حوزه هوش مصنوعی
۵. بالابردن سطح دانش و پژوهش و ارتقا منابع انسانی در حوزه هوش مصنوعی
۶. توسعه و تقویت ارتباطات صنعت و بخش دولتی با دانشگاه‌ها
۷. ارتقای روابط بین الملل در زمینه تحقیقات، پژوهش و توسعه در حوزه هوش مصنوعی
ب) اقدامات جهت تحقق راهبرد تقویت ظرفیت نیروی انسانی برای توسعه هوش مصنوعی
۱. ارتقا دانش افراد مختلف جامعه در حوزه هوش مصنوعی
۲. ارتقای مهارت متقاضیان یادگیری هوش مصنوعی
۳. ارتقای کیفیت آموزش هوش مصنوعی در آموزش عالی
۴. تقویت زیرساخت‌های آموزش حوزه هوش مصنوعی
۵. بررسی اثرات هوش مصنوعی با مشاغل مختلف
ج) اقدامات جهت تحقق راهبرد توسعه و تقویت کسب وکار‌های مبتنی بر هوش مصنوعی
۱. شناسایی و حمایت از شرکت‌های توانمند در حوزه‌های کاربردی اولویتدار هوش مصنوعی
۲. شناساندن موارد کاربردی هوش مصنوعی برای شرکت‌ها و کسب و کار‌ها
۳. شکل دهی محیط رقابتی برای شرکت‌های کوچک و متوسط در حوزه هوش مصنوعی
۵. ارائه زیرساخت‌های موردنیاز توسعه هوش مصنوعی به کسب و کار‌ها
د) اقدامات جهت تحقق راهبرد توسعه همکاری‌های فناورانه و انتقال فناوری
۱. انجام همکاری‌های فناورانه بین المللی
هـ) اقدامات جهت تحقق راهبرد ایجاد محیط قانونی و اخلاقی پویا و پاسخگو برای هوش مصنوعی
۱. اعتمادسازی استفاده از هوش مصنوعی برای شهروندان، بخش خصوصی و بخش دولتی
۲. ایجاد و بهبود استاندارد‌های هوش مصنوعی به منظور افزایش ایمنی و امنیت استفاده از هوش مصنوعی و جلوگیری از ریسک‌های محتمل
۳. ایجاد چارچوب جامع جهت توسعه اخلاقی و پایدار هوش مصنوعی
و) اقدامات جهت تحقق راهبرد راه اندازی زیرساختها و سکوهای موردنیاز توسعه هوش مصنوعی
۱. توسعه زیرساخت‌های پردازشی سریع توسط مرکز توسعه هوش مصنوعی در ۵ استان کشور
۲. حمایت دولت از بخش خصوصی در جهت توسعه زیرساخت‌های پردازش سریع
۳. توسعه بستر‌های ذخیره سازی داده
۴. ایجاد و توسعه آزمایشگاه‌های تخصصی مجهز به ابزار‌های مختلف هوش مصنوعی جهت تحقیق و توسعه
۵. ایجاد سکو‌ها (پلتفرم) و ابزار‌های پایه توسعه هوش مصنوعی
ز) اقدامات جهت تحقق راهبرد ایجاد، جمع آوری و به اشتراک گذاری داده‌های با کیفیت بالا
۱. توسعه زیرساخت‌های اشتراک گذاری و بازکردن داده‌ها و مدیریت آنها
۲. توسعه زیرساخت‌های تولید و جمع آوری داده
ح) اقدامات جهت تحقق راهبرد توسعه کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه‌های اولویتدار
۱. به کارگیری هوش مصنوعی در اقتصاد (پیش بینی اقتصاد کلان با استفاده از کلان داده ها، شناسایی تقلب‌ها و پولشویی بانک، پردازش ادعا‌های خسارت، مدیریت بازار سرمایه، مبارزه با فرار مالیاتی، تطبیق مقررات، ...)
۲. به کارگیری هوش مصنوعی در حمل و نقل و مدیریت شهری (مدیریت جاده ها، مدیریت خدمات هوایی، مدیریت ترافیک، مدیریت پسماند، نظارت با کیفیت هوا، ...)
۳. به کارگیری هوش مصنوعی در نظام سلامت (رصد زنجیره دارو و تجهیزات پزشکی، تشخیص بیماری، مدیریت بهداشت و درمان، تحقیق و توسعه، مراقبت از بیمار و ...)
۴. به کارگیری هوش مصنوعی در راستای کاهش اثرات زیست محیطی (اثرات ناشی از بحران آب، آلودگی هوا، مدیریت بحران‌های طبیعی و ...)
۵. به کارگیری هوش مصنوعی در کشاورزی (رصد محصولات استرتژیک، پیش بینی عملکرد محصولاتی، چون گندم، برنج، شناسایی بیماریها، شناسایی کیفیت محصولات، ...)
۶. به کارگیری هوش مصنوعی در مدیریت مسائل اجتماعی (فساد، بحران اعتماد، تبعیض، حاشیه نشینی، شکاف بین مردم و مسئولان، ...)
۷. به کارگیری هوش مصنوعی در صنعت، معدن و تجارت (مدیریت زنجیره ترأمین در صنایع، رباتیک، بهینه سازی فرایندها، ...)
۸. به کارگیری هوش مصنوعی در آموزش (شخصی سازی آموزش، مدیریت عملکرد دانش آموزان، به کارگیری بازی سازی در یادگیری، ...)
۹. به کارگیری هوش مصنوعی در انرژی (مدیریت منابع آب، مدیریت ارزیابی زمین شناسی نفت و گاز، مدیریت انتقال و توزیع نفت و گاز، مدیریت تولید و ذخیره سازی و مصرف برق و ...)
۱۰. به کارگیری هوش مصنوعی در فناوری ارتباطات و اطلاعات
خ) اقدامات جهت تحقق راهبرد‌های مرتبط با مدیریت و راهبری برنامه توسعه ملی هوش مصنوعی
۱. راهبری برنامه توسعه ملی هوش مصنوعی و نظارت بر اجرای آن
۲. انجام مطالعات راهبردی در حوزه تاثیرگذاری هوش مصنوعی در اقتصاد دیجیتال
سیاست‌های خرد؛ در این بخش سیاست‌های خرد مرتبط با راهبرد‌های مختلف ارائه شده است.
ب) سیاست های خرد جهت تحقق راهبرد تقویت ظرفیت نیروی انسانی برای توسعه هوش مصنوعی
ج) سیاست های خرد جهت تحقق راهبرد توسعه و تقویت کسب و کارهای مبتنی بر هوش مصنوعی
د) سیاست های خرد جهت تحقق راهبرد توسعه همکاری های فناورانه و انتقال فناوری
و) سیاست های خرد جهت تحقق راهبرد راه اندازی زیرساختها و سکوهای موردنیاز توسعه هوش مصنوعی
ز) سیاست های خرد جهت تحقق راهبرد ایجاد، جمع آوری و به اشتراک گذاری داده های با کیفیت بالا
و) سیاست های خرد جهت تحقق راهبرد راه اندازی زیرساختها و سکوهای موردنیاز توسعه هوش مصنوعی
ز) سیاست های خرد جهت تحقق راهبرد ایجاد، جمع آوری و به اشتراک گذاری داده های با کیفیت بالا
ح) سیاست های خرد جهت تحقق راهبرد توسعه کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه های اولویتدار
نقشه راه هوش مصنوعی ایران تا سال ۱۴۱۰
