تبلیغ‌افزار معادل فارسی Adware مخفف Advertisement Software یا است. هر نرم افزار یا برنامه‌ای که از وجود تبلیغات در کنارش استفاده کند به عنوان تبلیغ افزار شناخته می‌شود.
به گزارش گرداب، تبلیغ افزارها به اشکال مختلفی فعالیت می‌کنند، از صفحات Popup گرفته که در مرورگر‌های اینترنتی مشاهده می‌شود تا تبلیغاتی که در محیط یک نرم افزار قرار گرفته است، برای مثال شما یک نرم افزار برای گوشی اندرویدی خود دانلود می‌کنید و در حین کار کردن با آن انواع و اقسام تبلیغات را در کنار این نرم افزار مشاهده می‌کنید که در واقع ماهیت Adware بودن نرم افزار را نشان می‌دهد.
طبق آماری که شرکت AVAST در سال ۲۰۱۹ منتشر کرده، بیش از ۷۰ درصد سیستم‌ها و دستگاه‌های دارای بدافزار، آلوده به تبلیغ افزار هستند. تبلیغ افزارها ۲۱.۸۱ درصد از سهم تهدیدات موبایلی را به خود اختصاص می‌دهند.
این برنامه‌ها فعالیت آنلاین شما را تحت نظر می‌گیرند و با توجه به اطلاعاتی که به دست می‌آورند تبلیغ‌هایی که ممکن است مورد توجه شما قرار بگیرد را به شما نشان می‌دهند. این بدافزار‌ها اگرچه در مقایسه با نرم افزار‌های جاسوسی ماهیت خوش‌خیم و کم خطری دارند، اما می‌توانند عملکرد کامپیوتر شما را کند کنند و علاوه بر این مثل تبلیغات غیرقابل رد شدن یوتیوب می‌توانند آزاردهنده هم باشند.
در این مقاله تاریخچه تبلیغافزارها، انواع و طرز کار آنها، نحوه تشخیص فعالیت تبلیغ افزارها، حذف تبلیغ افزارها و نحوه مقابله با حملات تبلیغ افزارها توضیح داده شده است.
هدف تبلیغ‌افزار چیست؟
این بدافزار جهت ردیابی مرورگر کاربر و دانلود تاریخچه‌ی آن با هدف نمایش تبلیغاتِ پاپ‌آپ یا بنری استفاده می‌شود که کاربر را به خرید اغوا می‌کند. به‌عنوان مثال، یک تبلیغ‌کننده ممکن است از کوکی‌ها جهت ردیابی صفحات وب بازدیدی کاربر، برای بهتر و هدفمندتر کردن تبلیغات استفاده کند و فقط نتایج مورد نظر خودشان را به شما نمایش دهد.
بیشتر این تبلیغات تنها جنبه تجاری دارند و می‌خواهند مشتری جذب کنند، اما باید گفت که گاهی هم این تبلیغات آنلاین عملا بدافزار‌هایی خطرناک هستند و می‌توانند حریم خصوصی شما را به خطر بیندازند یا سبب خالی شدن حساب‌های بانکی‌تان شوند.
تاریخچه تبلیغافزارها
در اواسط دهه‌ی ۹۰ میلادی، متخصصان اولین تبلیغ‌افزار را در دسته‌ی بزرگتر جاسوس افزارها قرار دادند. اما به سرعت متوجه شدند که تبلیغ افزارها به نسبت جاسوس افزارها، آسیب بسیار کمتری به کاربران می‌زنند. در نتیجه آنها را در دسته‌ی برنامه‌های ناخواسته (PUP) قرار دادند، برنامه‌هایی که مستقیما تهدیدی برای شما ندارند اما، بعید است شما تمایلی به نصب و کار با آنها داشته باشید.
در آن دوره تبلیغ افزارها حتا قانونی به حساب می‌آمدند، چراکه بسیاری از کسب و کار‌های قانونی و معتبر هم، نرم افزار تبلیغاتی خود را داشتند.
در بازه‌ی سه ساله‌ی سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸، گستردگی و استفاده از تبلیغ افزارها به اوج خود رسید و بعد از آن، مقامات دولتی ذی‌ربط، اقدام به کشف و پیگیری این نیمه بدافزار‌ها کردند! همچنین از طرفی به وجود آمدن ADBLOCKERها باعث جلوگیری از تمامی انواع تبلیغات شد. این امر به ضرر کسانی بود که به طور قانونی به تبلیغات می‌پرداختند.
از سال ۲۰۱۲ نیز اولین تبلیغ افزار مک به وجود آمد و از آن پس، تعدادشان رو به افزایش یافت. یک دسته از کسانی که این تبلیغ افزارها را تولید می‌کنند، مجرمان سایبری و هکر‌ها هستند و دسته‌ی دیگر، کسب و کارهایی‌اند که با بهانه‌ی تولید محصول واقعی، تبلیغ افزارشان را هم تولید و پخش می‌کنند.
تبلیغ‌افزار چگونه کار می‌کند؟
اولین راهی که تبلیغ افزارها برای آلوده ساختن یک دستگاه دارند، پنهان شدن در یک نرم افزار است. در واقع شما یک نرم افزار (عمدتا رایگان) را دانلود می‌کنید. اما تبلیغ افزار داخل آن پنهان شده و پس از نصب، شروع به نشان دادن تبلیغات متعدد و آزار دادن شما از این راه می‌کند.
راه دومی که تبلیغ افزارها برای نفوذ و توسعه‌ی خودشان در پیش می‌گیرند، صفحات وب است. تصور کنید شما در مرورگر خود چیزی را جستجو و صفحه‌ای را باز می‌کنید. سپس متوجه می‌شوید که دچار بمباران تبلیغاتی شده‌اید و POP-UPها به تعداد زیادی و پشت سر هم در حال باز شدن هستند. یا ممکن است متوجه شوید بدون اینکه بر لینکی کلیک کرده باشید، برنامه‌ای بر سیستم‌تان در حال دانلود شدن است. اما اگر متوجه این اتفاقات نشده باشید، آن برنامه بر سیستم شما نصب می‌شود و اطلاعات شما را جمع‌آوری می‌کند. از این طریق می‌تواند شما را به وب سایت‌هایی که عملکردی شبیه به بدافزار‌ها دارند هدایت کند، یا با توجه به تاریخچه‌ی جستجو‌های شما و تحلیل علاقه‌مندی‌هایتان، تبلیغاتی مرتبط را به شما نمایش دهد.
انواع تبلیغ‌افزار
تبلیغافزارها دو نوع دارند:
تبلیغ‌افزار‌های مجاز
خوشبختانه همه تبلیغ افزارها بدافزار نیستند و بعضی از آنها کاملاً امن، اخلاقی و قانونی هستند.
تبلیغ‌افزار‌های مجاز برای کار کردن نیاز به رضایت کاربر دارند که معمولاً این رضایت در ازای ارائه یک پیشنهاد یا محصول جلب می‌شود. به این ترتیب برنامه نویس‌ها می‌توانند نرم‌افزار‌هایی به صورت فریمیوم طراحی و عرضه کنند.
بعلاوه، معمولاً کاربران می‌توانند انتخاب کنند که چقدر از اطلاعات شخصی خودشان را در اختیار آگهی دهنده‌ها قرار دهند تا تبلیغاتی شخصی سازی شده دریافت کنند.
برنامه نویس‌ها ملزم هستند که در صورت وجود تبلیغ افزار در محصولاتشان این مسئله را اعلام کنند، اما اکثر کاربران شرایط استفاده از خدمات نرم‌افزاری را بدون خواندن قبول می‌کنند.
برنامه‌های بالقوه ناخواسته
بر خلاف تبلیغات عادی و مجاز، برنامه‌های بالقوه ناخواسته رضایت و امنیت کاربران را نادیده می‌گیرند. این برنامه‌ها طوری بسته بندی و نصب می‌شوند تا اطلاعات کاربران را سرقت کرده و تبلیغات ناخواسته و احتمالاً مخرب به آنها نمایش دهند.
این بدافزار می‌تواند تبدیل به یک در پشتی برای نصب بدافزار‌های خطرناک‌تر شود. طبق اطلاعات منتشر شده توسط Avast Threat Lab بین ماه‌های اکتبر و دسامبر ۲۰۱۹ تبلیغافزارها ۷۲ درصد از سهم بدافزار‌های موبایلی را به خود اختصاص داده‌اند.
تبلیغ افزار دست به چه کار‌هایی می‌زنند؟
• Pop-upهای نامحدود: این نوع از بدافزارهاى تبلیغاتى در یک لحظه به تعداد نامحدود پنجره پاپ آپ (Pop-up) تبلیغاتى را با هدف کسب درآمد نمایش می‌دهند که مى‌تواند بسیار آزار دهنده باشند.
• جاسوسی: می‌توان بدافزارهاى تبلیغاتى را در خانواده جاسوس‌افزار‌ها نیز قرار داد. چرا که بعضی از این بدافزار‌ها فعالیت‌هاى شما را به صورت آنلاین و آفلاین رصد کرده و مشخص می‌کنند که چه نوع تبلیغاتی را به شما نمایش دهند.
• حملات مرد میانى: برخى از بدافزارهاى تبلیغاتى براى نمایش تبلیغات خود مسیر ترافیک شبکه را تغییر داده و آن را شنود مى‌کنند که این موضوع مى‌تواند منجر به بروز خطرات بسیارى نظیر افشاى اطلاعات محرمانه شما، خصوصا زمانى که از اینترنت بانک استفاده مى‌کنید، شود.
• کند شدن سیستم: نمایش و اجراى برخى از تبلیغات نیاز به پردازش زیادى داشته که این امر مى‌تواند برروى سیستم شما تأثیر داشته و باعث کند شدن آن شود.
• مصرف حجم ترافیک و داده: وقتی این بدافزار براى نمایش یک تبلیغ، تصویر و یا ویدیویی را دانلود می‌کند، این دانلود منجر به مصرف ترافیک داده شما شده و هزینه اینترنت را افزایش مى‌دهد.
• کاهش سرعت اینترنت: کار دیگری که برخی از این نرم افزارها انجام می‌دهند، بارگیری بدون اجازه سایر آگهی افزارها و جاسوس افزارها بر روی سیستم آلوده است که این عمل می‌تواند منجر به کاهش سرعت اینترنت شود.
روش‌های کسب درآمد تبلیغافزارها
تبلیغ افزارها معمولا به یکی از سه شکل زیر کسب درآمد می‌کنند:
• به ازای هر دفعه‌ای که شما بر یکی از تبلیغات نشان داده شده توسط تبلیغ افزار کلیک می‌کنید. (PAY-PER-CLICK)
• به ازای هر دفعه‌ای که یکی از تبلیغات آن توسط شما بازدید بگیرد. (PAY-PER-VIEW)
• به ازای هر بار نصب اپلیکیشن تبلیغ شده. (PAY-PER-INSTALL)
نشانه‌های تبلیغ‌افزار چیست؟
علائم زیر نشان‌دهنده‌ی آلودگی دستگاه یا رایانه شما به تبلیغ‌افزار است:
• ابزار‌های جدید به طور خودکار در مرورگر شما نصب می‌شوند.
• تب‌های مرورگر به طور ناخواسته باز می‌شوند.
• دکمه back مرورگر کار نمی‌کند.
• ویدئو و صدا بدون اجازه‌ی شما پخش می‌شود.
• بدون اطلاع در سرویس‌های کاربری مختلف عضو می‌شوید.
• تنظیمات پیش‌فرض موتور جست‌وجو خودبه‌خود تغییر کرده است.
• صفحات وبی که معمولاً از آنان بازدید می‌کنید به درستی نمایش داده نمی‌شوند.
• تبلیغات در مکان‌هایی حاضر می‌شوند که اصلا انتظار نداریم.
• صفحه اصلی مرورگر وب شما بدون اجازه شما به طرز مرموزی تغییر کرده است.
• پیوند‌های وب سایت به سایت‌هایی متفاوت از آنچه انتظار دارید، هدایت می‌شوند.
• سرعت مرورگر شما بسیار کند است و اختلالات گوناگونی دارد.
• دستگاه هوشمند شما ناگهان شروع به بارگیری نرم افزار‌های ناخواسته می‌کند.
• مرورگر شما مرتبا خراب می‌شود و …..
• search bar و toolbarهای نا آشنا بر روی مرورگر ایجاد شده است.
این علائم هشدار‌های جدی برای دستگاه هوشمند و رایانه هستند و در صورت مشاهده بهتر است هرچه سریعتر اقدام شود.
چگونه با تبلیغ افزار مقابله کنیم؟
اغلب adwareها گزینه‌ای برای unistall یا حذف ندارند و می‌توانند از تکنولوژی‌ای شبیه به تکنولوژی مورد استفاده در ویروس‌ها برای نفوذ به کامپیوتر افراد و اجرای بی سر و صدا استفاده کنند.
به هر حال آنتی ویروس‌های عادی ممکن است نتوانند این adwareها را حذف کنند.
راهکار‌های پیشنهادی به قرار زیر است:
۱. اد بلاکر برنامه مسدود کننده pop up را نصب کنید.
۲. مراقب لینک‌های مشکوک باشید.
۳. پیوست‌هایی مثل (عکس، بازی، دعوتنامه‌های اینترنتی) را دانلود نکنید؛ مگر اینکه از طرف کسی باشد که می‌شناسید و به او اطمینان دارید.
۴. اطلاعات خودتان را درباره تبلیغ افزارها افزایش داده و همواره در جریان تازه‌ترین تهدیدات سایبری و گرایشات جدید این حوزه قرار بگیرید.
۵. روی تبلیغات مشکوک مانند «شما برنده آیفون شده‌اید» کلیک نکنید.
۶. از سایت‌های معتبر دانلود انجام دهید.
۷. با فایروال از سیستم خود محافظت کنید.
۸. از آنتی ویروسی استفاده کنید که anti adware داشته باشد.
۹. از وب‌سایت‌های معتبر بازدید کنید. سایت‌های غیراخلاقی اغلب آلوده به انواع بدافزار هستند.
چگونه تبلیغافزارها را حذف کنیم؟
حذف تبلیغ‌افزار از ویندوز
۱. فهرستی از همه نرم‌افزار‌های مخرب تهیه کنید.
۲. علائم آلودگی به بدافزار را بررسی کنید.
۳. از منابع آنلاین برای بررسی و تشخیص نرم‌افزار‌های مخرب استفاده کنید.
۴. در ویندوز ۱۰ برای حذف نرم‌افزار‌های مخرب به مسیر Start > Settings > Apps > Apps & features بروید.
۵. در نسخه‌های قدیمی‌تر مسیر Start > Control Panel > Uninstall را طی کنید.
۶. سیستم را ریبوت کنید.
۷. با یک ابزار مثل ویندوز دفندر، سیستم را اسکن کنید.
۸. از ابزار‌های تخصصی حذف تبلیغ‌افزار استفاده کنید.
حذف تبلیغافزارها از گوگل کروم (ویندوز + مک)
۱. به گوگل کروم بروید.
۲. روی گزینه More Settings در گوشه سمت راست بالای صفحه کلیک کنید.
۳. روی Advanced در پایین صفحه کلیک کنید.
۴. در قسمت Reset and clean up، گزینه Clean up computer را انتخاب کنید.
۵. روی گزینه Find کلیک کنید.
۶. روی Remove unwanted software کلیک کنید.
۷. در صورت درخواست سیستم را ریبوت کنید.
حرف آخر
تبلیغافزارها و به خصوص نرم‌افزار‌های بالقوه ناخواسته می‌توانند تجربیات کاربری را به شدت تنزل دهند و حتی ابزاری برای اجرای حمله‌های سایبری مخرب‌تر باشند.
با ترکیب ابزار‌هایی مثل آنتی ویروس موبایل، ادبلاکر و دانش سایبری می‌توان خطر آلودگی به تبلیغ‌افزار و سایر بدافزار‌های مخرب را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داد، با آسیب‌های ناشی از نصب تبلیغافزارها مقابله نموده و در صورت آلودگی به تبلیغ‌افزار خیلی زود آن را شناسایی و حذف کرد.
