ماهواره «خیام» آغازگر همکاری‌های بین‌المللی ایران در حوزه فضایی است و در ادامه بخش خصوصی وارد این همکاری‌های بین‌المللی شده است.
به گزارش گرداب، در حال حاضر حدود ۶۰۰۰ ماهواره در مدار سیاره کوچک ما می‌گردند که حدود ۶۰ درصد آنها ماهواره‌های از کار افتاده و زباله‌های فضایی هستند و تقریبا ۴۰ درصد از آنها ماهواره‌های فعال هستند.
بر طبق اعلام سازمان The Union of Concerned Scientists در آوریل سال ۲۰۲۰، تعداد ۲ هزار و ۶۶۶ ماهواره فعال در مدار زمین می‌چرخند که ۱۰۰۷ مورد برای مصارف ارتباطی هستند، ۴۴۶ مورد برای مشاهده زمین و ۹۷ مورد برای اهداف ناوبری و موقعیت‌یابی استفاده می‌شوند.
این آمارها از ارتباط نزدیک زمینیان با فضا حکایت دارد؛ ما با داده‌های ماهواره‌ای از اکتشافات معدنی و نفت و گاز و کشاورزی تا مدیریت و پایش سواحل، آلودگی‌های زیست محیطی، جنگلداری و مرتع، خاک‌شناسی و فرسایش خاک، اقیانوس‌شناسی، حیات وحش و پایش بلایای طبیعی همچون سیل، زلزله، آتش‌سوزی، خشکسالی، زمین لغزش و طوفان شن بهره می‌بریم.
امروزه پیش‌بینی آب و هوا، نقشه‌برداری، بررسی لایه‌های مختلف جوی و خصوصیات ابرها بدون در اختیار داشتن ماهواره تقریبا غیرممکن است.
ایران با ساخت ماهواره «امید» و ورود به باشگاه جهانی تولیدکننده زنجیره صنعت فضایی، گام در راه کاربردی کردن داده‌های فضایی برای شهروندان برداشته است. کارنامه دو ساله دولت در حوزه صنعت فضایی از این قرار است:
ماهواره خیام و کاربردهایش
در ساعت ۱۰ و ۲۹ دقیقه صبح روز ۱۸ مرداد ماه سال گذشته ماهواره خیام با وزن ۶۰۰ کیلوگرم توسط ماهواره‌بر سایوز از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین پرتاب شد. «خیام» حدود ۹۰ دقیقه بعد از پرتاب، با ایستگاه‌های زمینی این ماهواره در کشور ارتباط برقرار کرد و داده‌های دریافتی در مرکز کنترل ماموریت ماهواره «خیام» در پایگاه فضایی ماهدشت تجمیع شد.
ماهواره «خیام» هر ۲۴ ساعت ۴ گذر از فراز ایران دارد که در این گذرها ارسال فرمان به ماهواره و دریافت داده تله‌متری ماهواره انجام خواهد شد.
داده‌های ماهواره «خیام» در حوزه‌هایی همچون کشاورزی، محیط زیست، بلایای طبیعی، تغییرات شهری، اکتشافات معدنی و منابع آبی کاربرد دارد که جزئیات این کاربردها به شرح زیر است:
* کاربردهای خیام در حوزه کشاورزی
رطوبت خاک و گیاه
مدیریت مصرف بهینه آب در مزارع کشاورزی
پایش محدوده و سطح زیر کشت در مناطق مختلف
تخمین میزان محصول پیش از برداشت
تشخیص و تعیین گونه‌های مورد کشت
بررسی سلامت محصول و تشخیص آفات
پایش تغییرات دوره‌ای رشد گیاه
* حوزه محیط زیست:
پایش و بررسی تغییرات دوره‌ای سطح زمین
پایش و بررسی روند حرکت و جابجایی آلودگی‌ها در آب، خاک و هوا
بررسی تغییرات پوشش گیاهی و جنگل‌ها
شناسایی کانون‌های گرد و غبار
ارزیابی و تخریب زمین و بیابان‌زایی
پایش میزان فرسایش خاک و وضعیت کویر و بیابان
* حوزه بلایای طبیعی:
مدل‌سازی ریسک و تهیه نقشه خطر
پایش مناطق خسارت‌دیده
شناسایی مناطق اسکان مجدد
ارزیابی خسارت
* پایش تغییرات شهری:
پایش و بررسی پراکندگی شهرها و مناطق جمعیتی
تغییرات کاربری اراضی
تهیه نقشه‌های توسعه شهری و روستایی
پایش ساخت و سازهای غیر مجاز
* اکتشافات معدنی:
پایش و بررسی پراکندگی صنایع و معادن
* پایش منابع آبی:
پایش تغییرات مرز ساحلی
پایش مساحت سطح آب دریاچه‌ها، تالاب‌ها و ذخایر آب سدها.
استفاده عملیاتی از داده‌های «خیام»
ماهواره خیام با همه حواشی که در ابتدای پرتاب در زمینه مالکیت آن وجود داشت، در حال حاضر در مدار ۵۰۰ کیلومتری داده‌ها را به ایستگاه‌های زمینی در ایران ارسال می‌کند و بر اساس اعلام دکتر حسن سالاریه، رییس سازمان فضایی داده‌های این ماهواره آماده ارائه به کاربران خواهد بود.
«خیام» از نوع ماهواره‌های سنجشی و دارای دقت بالای تصویربرداری با وضوح یک متر است.
اولین مشتری این تصاویر سازمان نقشه‌برداری کشور است که به گفته دکتر علی جاویدانه، رییس سازمان نقشه‌برداری با هماهنگی‌های صورت گرفته میان این دو سازمان، با امضای توافق‌نامه‌ای، نمونه‌هایی از تصاویر ماهواره «خیام» در اختیار سازمان نقشه‌برداری قرار می‌گیرد تا با بررسی‌های لازم، از این تصاویر در تهیه نقشه‌ها و اطلاعات مکانی بهره برده شود.
ادامه همکاری‌های بین‌المللی ایران در پرتاب ماهواره
«خیام» آغازگر همکاری‌های بین‌المللی ایران در حوزه فضایی است و در ادامه بخش خصوصی وارد این همکاری‌های بین‌المللی شده است.
دکتر حسین شهرابی، مدیرعامل کنسرسیوم فضایی اعلام کرد: دو ماهواره «کوثر» و «هدهد» که از سوی محققان این کنسرسیوم فضایی طراحی و پیاده‌سازی شده‌اند، قرار است در دسامبر سال ۲۰۲۳ با همکاری کشور روسیه با پرتابگر خارجی به مدار ۵۰۰ کیلومتری تزریق شوند.
ماهواره «کوثر» یک ماهواره سنجشی با وضوح ۳.۵ متر است که قرار است به ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری پرتاب شود. تصاویر دریافت شده از این ماهواره برای کاربردهای کشاورزی، نقشه‌برداری و حدنگاری مناسب است.
عمر مداری این ماهواره، دو ساله خواهد بود.
ماهواره «هدهد»، یک ماهواره با کاربری IOT است که در ابعاد استاندارد کیوب ست و ابعاد 3U طراحی و ساخته شده است. کاربردهای خدمات این ماهواره برای حوزه‌های کشاورزی، حمل‌ونقل و مدیریت بحران است.
