با توجه به اینکه پدیده‌ی سیستم‌های هوشمند مساله‌ای نوظهور است بسیاری از مسائل مطرح در این میدان در واقع از جنس مطالعات آینده‌پژوهانه هستند.
به گزارش گرداب، آینده‌پژوهی به حوزه‌ی مطالعاتی گفته می‌شود که در آن براساس بررسی وضعیت کنونی و جستجو در منابع، الگو‌های تاریخی و عوامل کلیدی ثبات و تغییر که در شاخه‌های مختلف علوم انسانی مورد تحقیقند، آینده‌ای بالقوه ترسیم و تبیین می‌شود. تلاش در آینده‌پژوهی بازنمایی امکان و نحوه‌ی رخ دادن واقعیت پیش رو بر اساس وضعیت کنونی و تغییرات موجود است.
وقتی آینده‌پژوهی در دل تاریخ جوامع و جهان مطرح شود، می‌بایست مباحث کلی مربوط به تمدن بشری را مورد مطالعه قرار دهد. برخی از این جنبه‌های کلی تمدن از این شمارند:
در این نوشتار وضعیت هوش مصنوعی از دیدگاه آینده‌پژوهی مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به اینکه پدیده‌ی سیستم‌های هوشمند مساله‌ای نوظهور است بسیاری از مسائل مطرح در این میدان در واقع از جنس مطالعات آینده‌پژوهانه هستند.
یکی از مباحث مطرح در میدان آینده‌پژوهی در ارتباط با هوش مصنوعی بحث چارچوب‌های حقوقی و اخلاقی و تنظیمات قانونی هوش مصنوعی است. همچنان که توسعه‌ی سیستم‌های هوشمند در شاخه‌های مختلف آن با سرعت ادامه دارد و به درستی توجه زیادی را به خود جلب کرده است، دغدغه‌مندان مسائل حقوقی و قانونی مدام در حال واکاوی آینده‌ی پیشرفت آن‌ها در لایه‌های مختلف حاکمیتی و مدنی هستند. به نظر می‌رسد در آینده نه چندان دور قوانین دقیقی برای شاخه‌ها و جنبه‌های مختلف هوش مصنوعی وضع شود.
با توجه به ثروت بالقوه‌ای که در بازار سامانه‌های سایبرفیزیکی (Cyber-Physical Systems) وجود دارد آینده‌ای پر رونق برای این سیستم‌ها می‌توان تصور کرد. در تعریف کلی یک سیستم سایبرفیزیکی سامانه‌ای رایانه‌ای است که در آن ساز و کار مدیریت و تصمیم‌گیری نه توسط انسان بلکه به واسطه‌ی الگوریتم‌ها انجام می‌شود.
شبکه‌های برقی هوشمند، گوشی‌های تلفن همراه مبتنی بر اینترنت اشیاء، خانه‌های هوشمند، ربات‌های صنعتی، سیستم‌های کنترلی پیشرفته‌ی کارخانه‌ها و حمل و نقل هوشمند از جمله سامانه‌های سایبرفیزیکی هستند. وضعیت امنیت سایبری این سامانه‌ها چالش بزرگ پیش روی آن‌هاست که به نظر می‌رسد به کمک الگوریتم‌های هوش مصنوعی چاره‌هایی برای آن می‌توان اندیشید.
یکی دیگر از مباحث مطرح درباره هوش مصنوعی در میدان آینده‌پژوهی، وضعیت کار و حقوق مدنی در سایه‌ی اختراع ربات‌های کارگر و سیستم‌های هوشمند اداری برای خدمات عمومی است. اندیشمندان زیادی هستند که با اختراع و توسعه‌ی ربات‌ها و ماشین‌ها برای انجام کار‌های سخت و خطرناک موافق بوده، اما همزمان مخالف جدی توسعه‌ی این دستگاه‌ها به عنوان نیروی کار ارزان در خدمت صنایع ثروتمند هستند.
در این رابطه مدل‌های پیشنهادی زیادی وجود دارد تا دغدغه‌ها را رفع کند. یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین این مدل‌ها آن است که شرکت‌ها و کارخانجات تولیدی و خدماتی که می‌خواهند از هوش مصنوعی به جای کارگران بهره ببرند می‌بایست آنان را در واحد تجاری یا صنعتی خود شریک کنند. ایرادات بسیاری به این مدل وارد است، اما به نظر می‌رسد کلیت طرح آن جوابگوی خواست فعالان کارگری باشد.
به نظر می‌رسد هوش مصنوعی در آینده تاثیر به سزایی در بحث آموزش و پرورش خواهد داشت. دیدگاه‌های خوشبینانه فرصت آموزش و مطالعه‌ی برابر و مادام‌العمر را به عنوان دستاورد سیستم‌های هوشمند در میدان تحصیلات معرفی می‌کنند. انگار در آینده‌ی نه چندان دور سیستم‌های آموزشی کاملا تحت تاثیر ابزار هوشمند قرار می‌گیرند. بحث آموزش از راه دور که در دوران همه‌گیری ویروس کرونا در جهان تجربه شد می‌تواند به کمک هوش مصنوعی ایرادات خودش را به حداقل رسانده و انقلابی در این حوزه رخ خواهد داد.
بحث دیگری که در سایه‌ی هوش مصنوعی در آینده‌ی جهان مطرح هست موضوع یاری این سیستم‌ها در بهداشت عمومی و مباحث سلامتی است که در اینجا نیز آینده‌پژوهان موضوعات تحقیقاتی جذابی می‌یابند. هوش مصنوعی می‌تواند در کشف و تولید دارو‌های موثر به کار گرفته شود و در ضمن در عمل‌های جراحی ابزار دست پزشکان باشد. ربات کمک‌های اولیه، سیستم‌های خانگی پایش سلامتی، ابزار رباتیک در خدمت ناتوانی جسمی، سامانه‌های نگهداری از سالمندان و سیستم‌های هوشمند کنترل همه‌گیری‌ها، از جمله ایده‌های مورد توجه در این میدان هستند که آینده‌ی انسان دربردارنده‌ی آن‌ها تصور می‌شود.
از سمت دیگر ایده‌های حوزه‌ی سلامتی و بهداشت به همراه موضوعات مشابه مانند تلاش برای دستیابی به دارو‌های موثرتر و نیز واکسن‌ها، بسیار حساسیت برانگیز بوده و دغدغه‌مندان همواره نسبت به تلاش‌های تحقیقاتی در این زمینه‌ها هشدار می‌دهند. ریشه‌ی این دغدغه‌ها در امکان تبدیل سلامتی به تجارت، احتمال سوءاستفاده از هوش مصنوعی برای شبیه‌سازی گونه‌ها از جمله انسان، امکان ایجاد ویروس‌های تکامل‌یافته بر اساس دستکاری ژنتیکی و مواردی از این دست است.
بحث دیگری که در آینده پژوهی و هوش مصنوعی وجود دارد نقش سیستم‌های هوشمند در کنترل و مهار تغییرات اقلیمی است. این سیستم‌ها می‌توانند نقشی کلیدی در مدل‌سازی‌های اقلیمی بازی کنند و برای بهینه‌سازی مصرف منابع مفید باشند. برای مثال به نظر می‌رسد در آینده از هوش مصنوعی برای بهینگی آبیاری و کودرسانی، بهره‌گیری از محیط‌های محدود به منظور تولید حداکثری مواد غذایی، مدیریت سیستم‌های تولید انرژی تجدیدپذیر، ایجاد سیستم‌های پیمایش محیط زیست و نیز کم‌مصرف شدن ماشین‌ها و صنایع استفاده شود.
هوش مصنوعی می‌رود تا در آینده‌ی کشاورزی جهان نقش انقلابی و شگرفی داشته باشد. ظرافت و بهینه‌سازی کشت، سیستم‌های پیمایش دانه، مدیریت آبیاری، مبارزه‌ی هوشمند با آفات و برداشت اتوماتیک و بی‌زحمت محصولات روندی است که در آینده‌ی کشت و کار رقم خواهد خورد. دورنمای مشابهی برای دامداری نیز تصور می‌شود.
یکی دیگر از امیدواری‌های همراه با نگرانی در آینده‌ی هوش مصنوعی استفاده از آن برای کمک به ارتقای سیستم‌های دولتی و حکومتی است. به نظر می‌رسد در آینده سامانه‌های هوشمند نقش کلیدی در ایجاد بایگانی‌ها و کمینه کردن بروکراسی، اصلاح نظام‌های انتخاباتی و ثبت و ضبط آرا، رسیدگی اداری و دولتی به کار‌های ارباب رجوع، سیستم‌های بازرسی، ثبت شکایات و اطلاع رسانی مشکلات بازی خواهند کرد.
بحث سیستم‌های حمل و نقل و ترابری از جمله خودرو‌های بدون سرنشین، سامانه‌های کنترل ترافیک، نظام‌های بهینه‌سازی جرائم رانندگی و پهپاد‌های کنترل جاده‌ها، یکی دیگر از حوزه‌هایی است که هوش مصنوعی نقشی پررنگ در آن بازی خواهد کرد. در این میدان سامانه‌های هوشمند ناوبری و مسیریابی توسعه خواهند یافت و نظام پستی تحت تاثیر این سامانه‌ها قرار خواهد گرفت.
به نظر می‌رسد هوش مصنوعی به صورت مستقیم و غیر مستقیم اقتصاد آینده‌ی جهان را تحت تاثیر قرار خواهد داد. سیستم‌های هوشمند که اطلاعات کافی برای تجارت و کمینه کردن ریسک و خطر را در اختیار شرکت‌ها و افراد قرار خواهند داد و سامانه‌های مدیریت پول در واحد‌های تجاری و صنعتی در کنار واحد‌های بازرسی، حسابداری و حسابرسی هوشمند به افراد برای تثبیت و رشد وضعیت اقتصادی خود یا صنایعشان کمک می‌کنند. به جز این در بازار بزرگ فن‌آوری انقلاب هوش مصنوعی رقم خواهد خورد و شرکت‌هایی که بازار سیستم‌های هوشمند را در دست داشته باشند به درآمد‌های افسانه‌ای خواهند رسید.
چنین انگاشته می‌شود که در آینده هوش مصنوعی به عنوان دستیار و منشی شخصی افراد در زندگی روزمره‌ی بشر حضور خواهد داشت. دستیار شخصی در کل به عنوان پل ارتباطی فرد با موتور‌های جستجو و پایگاه‌های داده‌ای تعریف می‌شود و در حالت هوشمند و پیشرفته کارکرد آن در ارتباطات اجتماعی، دسترسی و یا ارائه‌ی خدمات اجتماعی، برنامه‌ریزی شغلی، مدیریت پروژه‌ها و سایر موارد از این دست خواهد بود.
وجه دیگری از حضور هوش مصنوعی در زندگی آینده‌ی بشر در پیوند آن با واقعیت مجازی (Virtual Reality) یا واقعیت افزوده (Augmented Reality) است. به عنوان مثالی در این زمینه می‌توان عینکی را تصور کرد که در کلاس هندسه مفاهیم ریاضیاتی را به شکل سه‌بُعدی مدل‌سازی می‌کند یا به معماران و هنرمندان در طراحی بنا‌ها و مجسمه‌ها کمک می‌رسانن.
این جنبه‌ی حضور هوش مصنوعی در جهان فردا اهداف نظامی را نیز در بر دارد. مانند آنچه در فیلم‌ها و داستان‌های علمی-تخیلی و فضایی هالیوودی شاهد هستیم، سربازان مجهز به تکنولوژی‌های واقعیت مجازی هوشمند در قالب کلاه‌خود، ماسک یا عینک‌های ویژه قادر خواهند بود در نبرد‌ها نقاط متعددی را با دقت بالا و بیشترین سرعت هدف قرار دهند.
اگرچه شعار معروف «هیچ امنیتی در شبکه و جهان سایبری وجود ندارد» برای آینده‌ای که هوش مصنوعی نقش بسیار موثرتری در زندگی انسان دارد نیز همچنان قابل قبول تلقی می‌شود، اما ابزار دفاعی در برابر حملات هکری و دزدی‌های سایبری می‌توانند با هوش مصنوعی تکامل یافته و بهتر شوند. یکی از دلایل اصلی نگاه خوشبینانه در این حوزه قانون‌گذاری‌های پیش روست که از نظر حفظ حریم خصوصی و آزادی بیان، محافظت از داده‌ها و حق نشر، ایستادگی در برابر تبعیض و مواردی از این دست توسعه‌ی اخلاقی هوش مصنوعی و امنیت آن را تضمین می‌کند.
یک بحث دیگر که در مباحث آینده‌پژوهانه مورد پذیرش است امکان به وجود آمدن ابرهوش‌مصنوعی است که با گذر از مرز‌های توانایی انسان در تفکر و خلاقیت، می‌تواند خودش را تکامل داده و وجوه مختلف زندگی بشر را تحت تاثیر قرار دهد. چنین ماهیتی می‌تواند در جامعه‌ی فردا اقتصاد، نظام حقوقی، سیستم‌های دفاعی و امنیتی، حاکمیت مردم و جنبه‌های ذاتی زندگی انسان را به سمت تعالی و یا فساد و نابودی دستکاری کند.
تصور می‌شود در آینده‌ی جهان پیوندی ناگسستنی بین هوش مصنوعی و اکتشافات فضایی ایجاد خواهد شد. برای نمونه می‌توان به استفاده از کشتی‌های فضایی بی سرنشین، کاوش به وسیله‌ی ربات‌ها، تحلیل و بررسی داده‌های جمع‌آوری شده توسط تلسکوپ‌ها و نیز شبیه‌سازی مدل‌های کیهانی اشاره کرد. با کمک ربات‌ها که حساسیت‌های انسان برای بقا در فضا را ندارند آینده‌ی ماموریت‌های کیهانی متحول شده و پیشرفت خواهد کرد.
مطالعات آینده‌پژوهی در حوزه‌ی هوش مصنوعی به مواردی که در این نوشتار آمد ختم نمی‌شود و سیستم‌های هوشمند در مسائل کلان و جزئیات زندگی مردم در آینده وارد خواهند بود. نظام‌های حکومتی، نیرو‌های رزمی، نهاد‌های قانون‌گذاری و انتخاباتی و قضاوت، ورزش و اقتصاد و سیستم‌های آموزشی، شبکه‌های اجتماعی و فضای سایبری، مسائل امنیتی و اطلاعاتی و موارد بیشمار دیگر میدان تحول هوش مصنوعی خواهند بود.
