مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در امور بانوان گفت: در نگاهی واقع‌گرایانه ترتیبات فنی-حقوقی، لازمه و مقدمه دیپلماسی سایبر قدرتمند در راستای اثرگذاری در حکمرانی فضای مجازی است که در حال حاضر در کشور ما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و بایستی در کنار توجه به مجامعی همچون مجمع حکمرانی اینترنت از ظرفیت سازمان‌هایی همچون اکو، بریکس و... نیز بهره برد.
به گزارش گرداب، به همت آزمایشگاه داده و حکمرانی و با مشارکت جمعی از اندیشکده‌های کشور، رویداد «مجمع حکمرانی اینترنت (IGF)؛ نمایشی بی‌حاصل یا بستری فرصت‌آفرین» با حضور جمعی از مسئولان، کارشناسان و پژوهشگران حوزه دیپلماسی سایبر در دو پنل برگزار شد.
ارزیابی سازمان‌ها و اجلاس منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه فضای مجازی، تاریخچه مجمع حکمرانی اینترنت و جایگاه آن در حکمرانی جهانی فضای مجازی، چشم‌انداز پیش‌روی مجمع حکمرانی اینترنت؛ ادامه روند فعلی یا اصلا ساختاری، تجربه‌نگاری شرکت‌کنندگان ایرانی در اجلاس IGF و الزامات و بایسته‌های نقش‌آفرینی فعال ایران و ائتلاف‌سازی مؤثر در IGF۲۰۲۳ پنج محور اصلی این رویداد بود.
پنل اول رویداد «مجمع حکمرانی اینترنت (IGF)؛ نمایشی بی‌حاصل یا بستری فرصت‌آفرین» در روز سه‌شنبه مورخ هفتم شهریورماه در محل خانه اندیشه‌ورزان با حضور احسان امینی (دبیر رویداد و کارشناس دیپلماسی سایبر از آزمایشگاه داده و حکمرانی)، محمدامین قاسمی (دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات از دانشگاه امام صادق (ع))، امیر محمدی‌دوست (پژوهشگر حوزه حکمرانی فضای مجازی)، امین زاده‌حسین (مدیر مجموعه پژوهشی زاویه)، محمدمهدی حبیبی (عضو هیئت مدیره جمعیت توسعه‌گران فضای مجازی پاک) و خانم دکتر موسوی (مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در امور بانوان) برگزار گردید.
در ابتدای پنل اول، احسان امینی به‌عنوان دبیر رویداد و مدیر پنل با اشاره به چیستی دیپلماسی سایبر به بیان اهمیت این موضوع در اسناد بالادستی کشور پرداخت.
او بیان کرد: استفاده از ابزار‌ها و ذهنیت دیپلماتیک در راستای ارتقای حکمرانی فضای مجازی کشور‌ها دیپلماسی سایبر است. همانگونه که فضای مجازی همه عرصه‌های زندگی بشری را تحت تأثیر خود قرار داده است، روابط بین‌الملل نیز یکی از مهم‌ترین زمینه‌های تحول‌یافته است. کشور‌های مختلف به بکارگیری راهبرد‌های دیپلماسی سایبر روی آورده و آن را هم در وجه سلبی و کنترل تهدیدات فضای مجازی و هم در وجه ایجابی و توسعه و صادرات خدمات و محتوای فضای مجازی خود استفاده می‌کنند. کشور ایران نیز با توجه به موقعیت خاص خود مانند درگیری با مسائلی همچون تحریم‌ها یا چالش تعامل با غول‌های فناوری و یا نگاه تمدنی کشور در صادرات خدمات و محتوای فضای مجازی بایستی نگاه ویژه‌ای به دیپلماسی سایبر داشته باشد.
دبیر رویداد افزود: در اسناد بالادستی از اولین سال‌های ورود اینترنت به ایران تا به امروز به دیپلماسی سایبر اشاره شده است. برای نمونه در بند هفتم سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای در سال ۱۳۷۷ آمده است: «اقدام مناسب برای دستیابی به میثاق‌ها و مقررات بین‌المللی و ایجاد اتحادیه‌های اطلاع‌رسانی با سایر کشور‌ها به‌ویژه کشور‌های اسلامی به‌منظور ایجاد توازن در عرصه اطلاع‌رسانی بین‌المللی و حفظ و صیانت از هویت و فرهنگ ملی و مقابله با سلطه جهانی» همچنین در بند‌های ۳، ۴، ۱۹ و ۲۲ اهداف کلان سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران مصوب شورای عالی فضای مجازی در سال ۱۴۰۱ بر «دستیابی به قدرت فضای مجازی کشور در تراز جهانی و جایگاه نخست در بین کشور‌های منطقه»، «تأمین حقوق، امنیت و منافع ملی در فضای مجازی و تحقق چندجانبه‌گرایی در حکمرانی اینترنت»، «دستیابی به جایگاه برتر در زنجیره ارزش خدمات و محتوا در کشور‌های منطقه و جهان اسلام» و «تبدیل فضای مجازی کشور به کانون منطقه‌ای تبادل داده و ارائه خدمات زیرساختی ارتباطی و اطلاعاتی و تجاری و بازرگانی به کشور‌های منطقه» تأکید شده است.
پژوهشگر دیپلماسی سایبر از آزمایشگاه داده و حکمرانی ادامه داد: حضور ایران در هریک از مجامع و سازمان‌های منطقه‌ای و جهانی را به‌عنوان یکی از ابزار‌های دیپلماسی سایبر کشور مهم دانسته و بیان کرد: استفاده از ظرفیت مجامع و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیازمند پیوست‌نگاری دقیق و احصاء پیامد‌های مثبت و منفی آن است. مجمع حکمرانی اینترنت (IGF) یک رویداد و محفلی برای گفتگو و ارائه ایده‌ها پیرامون حکمرانی اینترنت و مسائل و چالش‌های آن است. مجامعی همچون IGF، WSIS و برخی دیگر از این رویداد‌ها پاسخی به یکجانبه‌گرایی آمریکایی در حکمرانی اینترنت بوده‌اند. همچنین این مجمع به دلیل ماهیت گفتگویی آن رسمیت کمتری نسبت به سایر سازمان‌ها همچون ITU یا ICANN است و تاحدودی می‌توان گفت تعهدات الزام‌آوری ندارد. از این روی به نظر می‌آید محل مناسبی برای نقطه آغاز دیپلماسی سایبر در کنار برخی نقاط مزیتی دیگر مانند سازمان اکو، همکاری شانگهای، بریکس باشد. در این رویداد باتوجه به نزدیکی برگزاری IGF۲۰۲۳ به تاریخچه، چشم‌انداز پیش‌روی این مجمع و الزامات و بایسته‌های نقش‌آفرینی ایران در این رویداد پرداخته شده است.
در ادامه خانم دکتر موسوی با اشاره به تاریخچه شکل‌گیری مجمع حکمرانی اینترنت بیان کردند: در حوزه حکمرانی فضای مجازی با خودتنظیم‌گری و انحصارگرایی اینترنت توسط شرکت آیکن در جهت تأمین منافع آمریکا روبرو هستیم. در سال‌های اخیر بکارگیری اصطلاحات چندذینفعی و ایجاد محافلی مانند اجلاس جامعه اطلاعاتی یا مجمع حکمرانی اینترنت در حکم سوپاپ اطمینان برای تعدیل فضای انحصارگرایی اینترنت به وجود آمده‌اند. البته باید بگوییم که استفاده از واژه بی‌حاصل شاید کمی اغراق‌آمیز بوده و عبارت نمایشی کم حاصل بیشتر به واقعیت نزدیک باشد.
مشاور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در امور بانوان افزود: در نگاهی واقع‌گرایانه ترتیبات فنی – حقوقی لازمه و مقدمه دیپلماسی سایبر قدرتمند در راستای اثرگذاری در حکمرانی فضای مجازی است که در حال حاضر در کشور ما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. بایستی در کنار توجه به مجامعی همچون مجمع حکمرانی اینترنت از ظرفیت سازمان‌هایی همچون اکو، بریکس و ... نیز بهره برد. همچنین استفاده از مؤسسات غیردولتی و اندیشکده‌ها در جهت تولید گفتمان بدیل و نوآورانه در این مسیر از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است.
امین زاده‌حسین در ابتدا مقدماتی در زمینه دیپلماسی سایبر و تجربیات موجود در جهان را بیان کرده و ادامه دادند: امروزه کشور‌های مختلف در راستای بکارگیری دیپلماسی سایبر اقدامات زیادی را انجام می‌دهند. مشارکت در کنوانسیون جرائم سایبری، سمپوزیوم تنظیم‌گران اتحادیه جهانی مخابرات و دیدار رؤسای جمهور کشور‌ها با مدیران عامل شرکت‌های بزرگ حوزه فناوری از جمله مثال‌های موجود در این زمینه است. در این موضوع همچنین شاهد تقابل گفتمانی دو کشور ایالات متحده و چین هستیم. به‌گونه‌ای که کشور آمریکا با بکارگیری ادبیات تکه‌تکه‌شدن اینترنت به دنبال ائتلاف‌سازی است و در مقابل آن کشور چین با برگزاری اجلاس جهانی حکمرانی اینترنت چین با شعار اینترنت یکپارچه و احترام به قوانین ملی گفتمانی در مقابل آمریکا ایجاد کرده است.
مدیر مجموعه پژوهشی زاویه با تأکید بر ضرورت نقش‌آفرینی در مجامع بین‌المللی حتی بدون وجود مقدمات فنی و حقوقی، ادامه داد: بایستی در ایران نسبت به مشارکت در استانداردگذاری و هنجارسازی در حوزه اینترنت اهتمام بورزد. در لزوم نقش‌آفرینی فعال در مجامع بین‌المللی هیچ شکی وجود ندارد، آنچه مهم است میزان ارزش هرکدام از این مجامع می‌باشد. چنین مجامعی در حداقلی‌ترین حالت به عرضه ایده‌ها منجر شده که اتفاق مثبتی است و در این زمینه بایستی ظرفیت‌های دانشگاهی، مردم‌نهاد و بخش خصوصی کشور فعال گردد. موضوعاتی مانند حمایت از حقوق کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی، امنیت سایبری و ظرفیت‌های توسعه و صادرات خدمات بومی فضای مجازی از جمله مواردی هستند که در این مجامع می‌تواند توسط شرکت‌کنندگان ایرانی مطرح گردد.
امیر محمدی‌دوست در ابتدا به بیان روایتی تاریخی از حکمرانی اینترنت پرداخت و توضیح داد: امروزه ترتیبات حکمرانی با تغییر روبرو شده است. در نگاه اول به مدل مطرح‌شده توسط این مجامع با ادبیات چندذینفعی، مدلی مطلوب به نظر می‌رسد. در این مدل بازتوزیع اقتدار رخ می‌دهد و دولت‌ها سهم بیشتری از اقتدار را با سایر بازیگران تسهیم می‌کنند. برندگان چنین مدلی شرکتی مانند آیکن است که سهم بیشتری از اقتدار را با مسئولیت کمتری در اختیار دارد.
پژوهشگر حکمرانی فضای مجازی ادامه داد: در چنین شرایطی حقوق بین‌الملل در حال تحول است. ما سه سناریوی اصلی در این عرصه پیش‌روی خود داریم. اول آنکه خود را به دست سرنوشت بسپاریم و در حکمرانی جهانی موجود حل شویم. دوم آنکه با انحصار در قلعه خودمان یک حکمرانی ملی بدون توجه به حکمرانی جهانی ایجاد کنیم و سوم آنکه در نقاط مزیتی موجود به ائتلاف‌سازی با دیگر کشور‌ها بپردازیم. مشکل حال حاضر کشور ما عدم مشارکت در مجامع بین‌المللی است. شکی در مشارکت در مجمع حکمرانی اینترنت وجود ندارد، اما بایستی با تمرکز بر برخی حوزه‌ها به ائتلاف‌سازی مؤثر و هدفمند بپردازیم. کشور‌های بریکس که به تازگی نیز به آن پیوسته‌ایم می‌تواند فرصت خوبی در این زمینه ایجاد کند.
محمدامین قاسمی با اشاره به ارتباط برندسازی ملی و مشارکت در مجامع بین‌المللی بیان کرد: مشارکت در مجامع بین‌المللی می‌تواند راهبردی در راستای برندسازی ملی و بهبود تصویر کشور‌ها در زمینه حکمرانی فضای مجازی باشد. در حال حاضر تصویر خوبی از حکمرانی فضای مجازی ایران در جهان وجود ندارد.
دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) افزود: در دهه اخیر آرایش جدیدی در حکمرانی جهانی فضای مجازی وجود دارد. کشور ایران نیز بایستی با ائتلاف‌سازی با کشور‌های نوظهور این عرصه در این آرایش جدید جایگاه خود را تثبیت کند. لازمه به جریان انداختن این قدرت جدید، ارائه یک نمایش اثرگذار است. ایران در زمینه‌های مختلف فضای مجازی دارای حرف‌های نویی است که باید این گفتار را با مشارکت در مجامع بین‌المللی به عرصه گفتگو وارد کند. چنین فضایی منجر به شکل‌گیری گفتمان جدید و در نهایت ایجاد قدرت برای کشور خواهد شد. اگر در قلمروی خوانش نمایشی بی‌حاصل پرسه‌زنی کنیم صرفا به تقویت حکمرانی تک قطبی آمریکایی در حوزه فضای مجازی کمک کرده‌ایم. مجمع حکمرانی اینترنت می‌تواند نقطه شروع خوبی جهت گفتارآزمایی کشور برای حضور در مجامع بین‌المللی حوزه فضای مجازی باشد. ارائه یک نمایش هوشمندانه و غنیمت شمردن فرصت گفتگو باید در دستورکار سیاستی کشور قرار بگیرد.
محمدمهدی حبیبی با اشاره به ارتباط حکمرانی و قدرت بیان کرد: دو نوع قدرت وجود دارد. قدرت نرم به تصویرسازی می‌پردازد و قدرت سخت با درگیر کردن منافع و نیازها، حکمرانی را پیش می‌برد. دیپلماسی سایبر بسیار وابسته به قدرت شماست. اینترنت یکی از ابزار‌هایی است که نیازها را برطرف می‌کند، اما سؤال اینجاست که چه کسی بر اینترنت مسلط است. مجمع حکمرانی اینترنت از جهت قدرت سخت نتیجه‌ای برای ما نخواهد داشت و صرفا می‌توانیم برای پیشبرد قدرت نرم خود از آن استفاده کنیم.
عضو هیئت مدیره جمعیت توسعه‌گران فضای مجازی پاک ادامه داد: امروزه در دیپلماسی سایبر، شرکت‌های فناوری نقش به‌سزایی را ایفا می‌کنند. از این روی در راستای اتخاذ یک دیپلماسی سایبر قوی و ایجاد گفتمان خود باید به سوی جهانی کردن پلتفرم‌های کشور حرکت کنیم. ایجاد شرکت‌های فناوری بزرگ در جهت به چالش کشیدن وضعیت فعلی حکمرانی جهانی اینترنت و افزایش عمق استراتژیک کشور باتوجه به ظرفیت کشور‌های فارسی‌زبان و کشور‌های همسایه باید در دستورکار کشور قرار بگیرد. همچنین با بکارگیری ظرفیت دانشگاهی و پژوهشی کشور باید به تولید و ترویج یک گفتمان جدید بپردازیم.
