بررسی پیشران‌ها یا نیرو‌های شکل دهنده آینده حکمرانی نشان می‌دهد حکمرانی آینده «فناورمحور»، «زنانه تر»، «مشارکتی»، «تاب آور»، «هوشمند» و «داده محور» می‌شود.
به گزارش گرداب مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی رویکرد‌ها و پیشران‌های اثرگذار بر آینده حکمرانی را بررسی کرده است. رویکرد‌های جدیدی در حکمرانی مانند «حکمرانی هوشمند»، «حکمرانی شبکه ای»، «حکمرانی الکترونیکی» و «حکمرانی مشارکتی» از جمله این رویکرد‌ها هستند.
نتیجه بررسی پیشران‌ها یا نیرو‌های شکل دهنده آینده حکمرانی نشان می‌دهد حکمرانی آینده «فناورمحور»، «زنانه تر»، «مشارکتی»، «تاب آور»، «هوشمند»، «داده محور»، «چابک تر»، «مبتنی بر ابزار‌های رفتاری»، «توانمندساز»، «شخصی سازی شده» و «بازتر» است.
بر این اساس ابزار‌هایی مانند «آزمایشگاه حکمرانی»، «آزمایشگاه خط‌مشی گذاری»، «محیط آزمون تنظیمگری»، «بازی وارسازی» و «بودجه بندی شهروندی» در حکمرانی مطرح می‌شود. با توجه به پیشران‌های شناسایی شده پیشنهاد می‌شود پژوهشگران در آینده به تصویر و سناریو‌های آینده حکمرانی ایران در نسبت با حکمرانی نوین جهانی بپردازند.
مهمترین رویکرد‌های معطوف به آینده حکمرانی شامل «شبکه‌ای شدن حکمرانی»، «مشارکتی شدن حکمرانی»، «ظهور رویکردهایرفتاری در حکمرانی»، «توسعه رویکردد یجیتالدر حکمرانی»، «رویکرد‌های داده محور در حکمرانی»، «رویکردهایباز و پلتفرم به حکمرانی»، «نوآوری‌های عمومی در حکمرانی»، «هوشمندسازی حکمرانی»، «چند سطحی شدن حکمرانی»، «ظهور مفهوم فراحکمرانی» و «جهانی شدن حکمرانی» است.
همچنین مهمترین پیشران‌های آینده حکمرانی شامل «توسعه نقش و جایگاه زنان»، «بیماریکووید ۱۹»، «برابری و شمول»، «پیری جمعیت»، «شفافیت»، «ظهور شهروند جهانی»، «تغییر مرجعیت از نخبگان سیاسی به کنشگران اجتماعی»، «فناوری‌های حکمرانی و شهروندی»، «مراکز نوآوری حکمرانی»، «گسترش شبکه‌های اجتماعی»، «دیجیتالی شدن»، «هوشمصنوعی»، «توسعه رویکرد‌های مبتنی بر اقتصاد نوآوری»، «جابجایی در قدرت هایاقتصادی جهانی»، «تغییرات اقلیمی»، «کاهش قدرت و کوچکشدن دولتها»، «کاهش اعتماد به نهاد‌های سیاسی»، «رشد بازیگران سیاسی» و «تمرکززدایی در ساختار‌های اداری سیاسی» است.
پیشران‌های فناورانه مؤثر بر آینده حکمرانی
از جمله مهمترین مصادیق شناسایی شده در پیشران‌های فناورانه مؤثر بر آینده حکمرانی به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- فناوری‌های حکمرانی و شهروندی
فناوری‌های حکمرانی در سال‌های آتی به عنوان محور اثرگذار در نظام حکمرانی به شمار می‌آید. فناوری‌های حکمرانی یک رویکرد کلی دولت برای نوسازی بخش عمومی است که بر سه جنبه مدرنسازی بخش عمومی شامل شهروندمحور، خدمات عمومی قابل دسترسی جهانی و رویکرد کل دولت به تحول دولت دیجیتال تأکید می‌کند.
همچنین فناوری‌های تنظیمگری نقش مهمی در آینده در زمینه قاعده گذاری و ریلگذاری سازمان‌ها و نهاد‌های بازیگر در حوزه اجرای خط‌مشی‌ها خواهند داشت.
- مراکز نوآوری حکمرانی
مراکز نوآوری حکمرانی به عنوان زیرساخت‌هایی در اداره امور عمومی می‌توان در نظر گرفت که بر بستر فناوری‌های نوین حکمرانی نقش آفرینی می‌کند. برای مثال آزمایشگاه‌های خط‌مشی، ساختار‌های نوظهوری هستند که خط‌مشی‌های عمومی را به شیوه‌ای نوآورانه و مبتنی بر طراحی، به ویژه با درگیر کردن شهروندان و شرکت‌هایی که در بخش دولتی کار می‌کنند، ایجاد می‌کنند.
در حال حاضر، تعدادی آزمایشگاه خط‌مشی گذاری در تعداد محدودی از کشور‌ها وجود دارد. آزمایشگاه خط‌مشی گذاری اتحادیه اروپا در مرکز تحقیقات مشترک کمیسیون اروپا، مایل است چنین همکاری‌هایی را امکانپذیر کند و دستور ایجاد نقشه‌ای از آزمایشگاه‌های خط‌مشی در اتحادیه اروپا را صادر کرد.
این نقشه و گزارش با شناسایی «چه کسی روی چه چیزی کار می‌کند؟» اولین مرحله از آن فرایند را فعال می‌کند. در سطوح محلی، منطقه‌ای و ملی در نظر گرفته شده است تا الگویی باشد که می‌تواند تکامل و با زمان گسترش یابد تا پیشرفت، تنوع و تکامل آزمایشگاه‌های خط‌مشی در اروپا را منعکس کند.
- گسترش شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی اشکال جدیدی از اطلاعات و ارتباطات گسترده را موجب خواهد شد و درنتیجه پایگاه‌های اطلاعاتی گسترده تری در مورد خط‌مشی گذاری و همچنین روابط جدید و راه‌های جدید برای تأثیرگذاری بر قدرت ایجاد می‌کنند.
با گسترش ارتباطات بیش از حد، ارزش‌ها و هویت افراد و درنتیجه نقش آنها در جامعه تغییر می‌کند و حتی می‌توانند تأثیرات جدی بر جنبش‌های اجتماعی داشته باشند.
- دیجیتالی شدن
فناوری اطلاعات و دیجیتالی شدن یکی از پیشران‌های آینده حکمرانی است. حکمرانی الکترونیک یکی از مدل‌های حکمرانی برآمده از این پیشران است. حکمرانی الکترونیکی به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای بهبود کارایی، اثربخشی، شفافیت و پاسخگویی دولت اشاره دارد.
جهان در حال ورود به دنیای جدیدی با نام «اتصال دائم» است. هوش مصنوعی، کلان داده، اینترنت اشیا، نسل پنجم شبکه تلفن همراه، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، وب سه از فناوری‌های تقویت کننده این پیشران هستند.
- هوش مصنوعی
هوش مصنوعی که گاهی هوش ماشینی نیز نامیده شده است، به هوشمندی نمایشی ماشین‌ها در شرایط گوناگون اطلاق می‌شود که در مقابل هوش طبیعی در انسان‌ها قرار دارد. به عبارت دیگر، هوش مصنوعی به سامانه‌هایی گفته می‌شود که واکنش‌هایی مشابه رفتار‌های هوشمند انسانی، ازجمله درک شرایط پیچیده، شبیه سازی فرایند‌های تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسائل دارند.
بیشتر پژوهش‌ها در حوزه هوش مصنوعی، آن را به عنوان دانش شناخت و طراحی عامل‌های هوشمند تعریف کرده اند. هوش مصنوعی را باید گستره پهناور تلاقی و ملاقات بسیاری از دانشها، علوم و فنون قدیم و جدید دانست و ریشه‌ها و ایده‌های اصلی آن را در فلسفه، زبانشناسی، ریاضیات، روانشناسی، عصب شناسی، فیزیولوژی، نظریه کنترل، احتمالات و بهینه سازی جستجو کرد و کاربرد‌های گوناگون و فراوانی در علوم رایانه، علوم مهندسی، علوم زیست شناسی و پزشکی، علوم اجتماعی و بسیاری از علوم دیگر دارد.
رهنمود‌هایی برای جهت گیری‌های کلان حکمرانی ایران با توجه به رویکرد‌های نوین حکمرانی و پیشران‌های آینده
۱) توسعه مطالعات بنیادین و نظری در حوزه حکمرانی با رویکرد آینده نگر
۲) طراحی و کاربست چارچوب پیوست آینده در فرایند قانونگذاری
۳) راه اندازی آزمایشگاه آینده برایشناسایی مسائل نوظهور
۴) توسعه زیست بوم آینده پژوهی مبتنی بر توسعه اندیشکده‌های حکمرانی استانی
۵) ارتقای سازوکار‌های هم‌آفرینی مشارکتی قوانین در جهت حرکت به سوی مردمی سازی و مشارکتی کردن نظام حکمرانی
۶) طراحی سازوکار‌ها و الگو‌های حمایتی نوین به منظور توسعه اقتصاد مشارکتی و مردم پایه
۷) طراحی و ارزیابی شاخص تاب آوری حکمرانی به صورت سالیانه
۸) توجه به ملاحظات شناختی و رفتاری در تدوین قوانین و آیین نامه‌های عملیاتی مجلس شورای اسلامی
۹) توسعه سامانه‌ها و فرایند هوشمند در راستای کشف کلان روند‌ها و تحولات آینده و کارآمدسازی فرایند‌های قانونگذاری و حکمرانیپارلمانی باتأکید بر ظرفیت‌های هوش مصنوعی
۱۰) ایجاد رویکرد‌های خلاق مبتنی بر مفهوم نوآوری بخشعمومی و زیست بوم دانش بنیان در خدمت نظام حکمرانی با تأکید بر ظرفیت‌های خانه خلاق قوه مقننه
