مدل نوینی از استفاده والدین از فرزندان به نام «کودک بلاگری» در جامعه امروز بوجود آمده که در ظاهر به نمایش گذاشتن عکس‌ها، تفریحات و انواع فعالیت‌های جذاب کودکانه است، اما در باطن این کودکان نوع دیگری از کودکان کار هستند که پدر و مادر‌ها فارغ از آسیب‌های روحی و روانی وارده فرزندان به بهره‌کشی از آن‌ها می‌پردازند. ایرنا در این گزارش به بررسی پدیده نوظهور کودک بلاگری میپردازد.
به گزارش گرداب، اینفلوئنسر‌های کودک، کودکانی هستند که زندگی و تجربیات خود را با مخاطبان خود به اشتراک می‌گذارند؛ این کودکان یا مهارت خاصی در یک زمینه مانند ورزش و یا موسیقی داشته و یا روزمرگی‌ها و زندگی معمولشان از سوی والدین به تصویر کشیده می‌شود. البته باید توجه داشت که صفحه اینفلوئنسر‌های کودک معمولا توسط والدین و یا یکی از اعضای خانواده آن‌ها اداره می‌شود.
گاهی در این راستا شرایطی پیش می‌آید که مطابق آن والدین از شخصی‌ترین و پنهانی‌ترین مسائل فرزندشان عکس و فیلم تهیه کرده و بدون در نظر گرفتن حقوق طبیعی یا نارضایتی کودک آن را به اشتراک گذاشته و تنها به جذب فالور بیشتر یا درآمدی که از این راه به دست می‌آید، فکر می‌کنند. حتی مواردی مشاهده شده است که پدر و مادر فقط به دلیل جذب دنبال کننده (فالور) بیشتر تصمیم به فرزندآوری کرده و از ابتدا به نسبت مقدس مادر شدن به چشم ابزاری برای درآمد بیشتر نگاه می‌کنند.
نکته مهمی که در این رابطه وجود دارد، این است که استفاده ابزاری از کودکان در فضای مجازی با عنوان بلاگری به شخصیت کودکان آسیب‌های فراوانی وارد می‌کند و مسیر رشد طبیعی کودکان را دچار اختلال جبران ناپذیری می‌کند.
به عقیده کارشناسان حوزه کودک، انتشار و اشتراک عکس‌ها و ویدئو‌های کودکان در فضای مجازی نه تنها مانع از شکل گیری هویت کودکان می‌شود، بلکه آنان را از نظر شخصیتی و عزت نفس دچار مشکل کرده و حریم خصوصی آنان را نیز در معرض تهدید قرار می‌دهد ضمن آنکه نباید این نکته را دور از ذهن داشت که با چنین اقداماتی کودک در معرض سوءاستفاده بیماران پدوفیل و تکنولوژی روز از جمله هوش مصنوعی قرار می‌دهد و ممکن است ده‌ها آسیب دیگر را متوجه روح و جسم کودک کند.
تبدیل کودک به یک نمایش دهنده کالا
پدر و مادر‌های بلاگر با این باور را به کودک می‌دهند که ارزشمندی و عزت او در عوامل ظاهری، چون لباس‌ها و عکس‌های زیبا است
دکتر حسین روزبهانی پژوهشگر و روانشناس کودک با برشمردن آسیب‌های روانی ناشی از کودک بلاگری گفت: اصلی‌ترین باور‌های هر کودک در سنین ۱تا ۷ سالگی و توسط خانواده ساخته می‌شود. در واقع پدر و مادر‌های بلاگر با قراردادن فرزند خود به عنوان یک نمایش دهنده به کودکان خود این باور را می‌دهند که حس ارزشمندی اش را در عوامل ظاهری، چون لباس‌ها و عکس‌های زیبا دنبال کنند و این کودکان در آینده و با ورود به جامعه متوجه می‌شوند که این مسائل ارزش‌های واقعی نیست و در نتیجه دچار تناقض در ارزشمندی شده و به شدت آسیب می‌بینند.
روزبهانی در ادامه با توجه به زیاده روی والدین در خرید لباس، ایجاد امکانات و رسیدگی به مسائل بی اهمیت، به مصرف گرا بار آمدن کودک اشاره کرد و افزود: شکل گیری روحیه مصرف گرایی می‌تواند برای آینده کودک بسیار آسیب‌زا باشد.
کودک بلاگر‌ها تفکر انتقادی ندارند
این پژوهشگر حوزه کودک با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین تاثیرات روند بلاگری کودکان نداشتن تفکر انتقادی است، گفت: نداشتن تفکر انتقادی یعنی ممکن است کودک در سنین بزرگسالی از پخش شدن یکسری از محتوا‌های خیلی شخصی خود احساس حقارت و پشیمانی بسیار داشته باشد و حتی بابت آن تا سال‌ها مسخره شود، اما حق اعتراضی ندارد و حتی اگر حقی داشته باشد، محتوا پخش شده و توانایی پاک کردن آن را ندارد.
روزبهانی ادامه داد: این کودکان یاد می‌گیرند که دیگران در هر شرایطی آنان را تایید و تحسین کنند و این باور را دارند که در همه چیز بهترین هستند بر همین اساس بسیار خودشیفته بوده و ظرفیت هیچ انتقادی را ندارند.
کودک بلاگر‌ها این باور را دارند که در همه چیز بهترین هستند بر همین اساس بسیار خودشیفته بوده و ظرفیت هیچ انتقادی را ندارند
این روانشناس کودک از جدی‌ترین آسیبی که ممکن است متوجه کودک شود، سخن گفت و افزود: پدر و مادر‌ها با انتشار مطالب حجم زیادی از اطلاعات فرزند را در اختیار کاربران فضای مجازی قرار می‌دهند و با این کار به افراد مختلف این امکان را می‌دهند که حتی ساعت رفت و آمد و آدرس و محل سکونت کودک را پیدا کرده و حتی کودکان را در معرض خطر و سوءاستفاده قرار دهند.
وی این نکته را گوشزد کرد که در حوزه فضای مجازی ممکن است مبتلایان به اختلالات و ناهنجاری‌های جنسی همچون پدوفیل‌ها هم وجود داشته باشند که معمولا در میان صفحه‌های مجازی دنبال صفحه‌هایی با محتوای عکس و فیلم کودکان می‌گردند.
روزبهانی تاکیدکرد: فاش کردن مشخصات کودک می‌تواند او را در معرض انواع خطر‌ها همچون زورگیری و آدم ربایی جهت اخاذی قرار دهد که بستر مجازی را فضایی برای ابراز گرایش و پیشنهاد خود قرار داده و با مطرح کردن این موضوع با کودک آسیب‌های جبران ناپذیری را به روح و روان آن‌ها وارد می‌کند.
حقوق مرتبط با کودکان کار اینستاگرامی
استفاده از کودکان در فضای مجازی برای کسب درآمد است؛ به نوعی که این کودکان نیز کودک کار در شیوه‌ای مدرن‌تر محسوب می‌شوند و البته ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودکان که ایران نیز جزو امضاکنندگان آن است، از دولت‌ها خواسته تا از استثمار اقتصادی کودک و هرگونه کاری که برایش زیان‌بار بوده یا موجب توقف در تحصیل او شده یا برای بهداشت جسمی، روحی، اخلاقی و اجتماعی او مضر باشد، جلوگیری کنند.
بر این اساس کودک وقتی در ساعاتی از شبانه روز به جای آن که مشغول تحصیل و اموری همچون بازی و سرگرمی باشد، برای کسب درآمد به بازی در کلیپ‌های اینستاگرامی وادار می‌شود و در واقع از حقوق خود محروم شده است.
موضوع دیگری که درباره کودکان کار مجازی اهمیت دارد، نقض حقوق کودک با تجاوز به حریم خصوصی اوست. حریم خصوصی افراد در واقع همان حریمی است که در عرف و قانون باید به آن احترام گذاشته شود و در برابر ورود و تعرض سایر افراد مصون بماند. ماده ۱۶ کنوانسیون حقوق کودک دو گروه از افراد شامل والدین و اشخاص بیگانه را از دخالت خودسرانه یا غیر قانونی در حریم خصوصی کودک منع کرده است.
در چنین رویکردی ورود به فضای خصوصی کودک و انتشار تصاویر او نقض حریم خصوصی او محسوب می‌شود و می‌تواند مورد پیگرد قانونی نیز قرار گیرد. حتی اگر قصد والدین درآمدزایی نباشد نیز انتشار تصاویر کودکان در شبکه‌های اجتماعی مجاز نیست و مصداق نقض حریم خصوصی به شمار می‌آید.
در کشور‌هایی نظیر اتریش، فرانسه و دانمارک کودکان با رسیدن به ۱۸ سالگی می‌توانند به‌دلیل نقض حریم خصوصی خود، از والدین شکایت کنند. در ایران البته هنوز قوانین روشنی در این باره وجود ندارد، اما بر اساس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب ۱۳۸۱، هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره بیاندازد، ممنوع است و مجازات حبس و جزای نقدی برای آن در نظر گرفته شده است.
همچنین بر اساس قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹ سوء رفتار یعنی هرگونه فعل یا ترک فعل عمدی که سلامت جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی طفل و نوجوان را در معرض خطر و آسیب قراردهد از قبیل ضرب و جرح، محبوس کردن، سو استفاده جنسی، توهین یا تهدید نسبت به طفل یا نوجوان در صورتی که جنبه تأدیبی نداشته باشد یا قرار دادن او در شرایط سخت و غیر متعارف یا خودداری از کمک به او مجازات دارد و جزای حبس درجه ۵، ۶، ۷ و ۸ برای آن در نظر گرفته شده است.
قانونی تحت حمایت از کودکان کار مجازی وجود دارد؟
پژوهشگر و روانشناس کودک در رابطه با قوانین حمایتی از کودکان کار مجازی بویژه در شبکه اجتماعی اینستاگرام معتقد است: در بیشتر کشور‌ها قوانین مشخصی با شناسایی آسیب‌های موجود وضع شده، اما در ایران، چون این سکوی اینترنتی از سوی حاکمیت به رسمیت شناخته نشده و قابل قبول نیست، قوانین مشخصی نیز وضع نشده است.
امروزه پدرومادر‌های ایرانی جای خود را با فرزندانشان عوض کرده و به جای اینکه آن‌ها مسئولیت خرج فرزند را به عهده بگیرند، فرزندان خرجی زندگی را به دست می‌آورند.
روزبهانی افزود: در ایران حق کودکان بلاگر به بدترین شکل ضایع می‌شود، زیرا برخلاف قوانین سایر کشور‌ها که حداقل نصف درآمد حاصل شده به خود کودک می‌رسد، همه درآمد به والدین رسیده و هیچ مقداری از آن عاید کودک نمی‌شود.
به عقیده این کارشناس حوزه کودک، امروزه پدرومادر‌های ایرانی جای خود را با فرزندانشان عوض کرده و به جای اینکه آن‌ها مسئولیت خرج فرزند را به عهده بگیرند، فرزندان خرجی زندگی را به دست می‌آورند.
راهکاری برای حمایت از کودک بلاگر‌ها
دکتر پریسا یاسمی نژاد، روانشناس تخصصی کودک و نوجوان درباره راهکار‌های حمایت از کودک بلاگر‌ها به موضوع اطلاع‌رسانی و آموزش صحیح به خانواده‌ها با هدف پیشگیری از آسیب‌های فعالیت در فضای مجازی پرداخت و گفت: بسیاری از خانواده‌ها از ناآگاهی رنج می‌برند؛ آن‌ها حتی متوجه این موضوع نیستند که با روان کودک خود چه می‌کنند.
وی دومین راهبرد پیشگیرانه برای کمک به متوقف کردن خسارت‌های روانی فعالیت در فضای مجازی برای کودکان کار را، نظارت دقیق‌تر دستگاه‌های قانونی و نهاد‌های قانون‌گذار عنوان کرد و افزود: دولت باید برای کاهش فعالیت کودکان در فضای مجازی، قوانین مدنی همراه با ضمانت‌های اجرایی وضع کنند.
روانشناس تخصصی کودک و نوجوان خطاب به افرادی که به عنوان دنبال کننده صفحات کودکان را در فضای مجازی پیگیری می‌کنند، اظهار داشت: زمانی که تعداد زیادی از افراد جامعه صفحات این کودکان را دنبال می‌کنند، درواقع به نوعی والدین و خانواده‌های ناآگاه را تشویق به سوء استفاده از کودک می‌کنند.
وی به مردم توصیه کرد این صفحات را دنبال نکنند تا بیش از این کودکان قربانی منفعت طلبی نشوند.
