شبهات از اتاق فکرهای غرب به جامعه پرتاب می‏شوند

گرداب- ارتباط با دنیای ناشناخته‌ها، گشت‌زنی در سرزمین اطلاعات، آشنا شدن با افراد مختلف در سراسر دنیا و مطلع شدن از اخبار جهان در عرض چند ثانیه، با صرف کم‌ترین هزینه‌ی ممکن، هر انسان کنجکاوی را حداقل یک‌بار وسوسه می‌کند تا با فشردن چند دکمه‌ رایانه و با کم‌ترین امکانات (یک خط تلفن) سرکی در فضای سایبر بکشد. «وا حیرتا» از این همه اطلاعات!
 
کاربر در تجربه‌ اول چنان مسخ می‌شود که گویی باید جمیع مطالب را به یک‌باره هضم کند، ولی این معضل در ارتباطات بعدی کم‌رنگ شده و نرم نرمک جای خود را در فضای مجازی پیدا می‌کند، یا به عبارت بهتر این دست‌های نامریی است که او را از سرزمین ناکجا آباد  به سمت خود می‌خواند؛ فراخوانی که اجابتش دو چشم باز می‌خواهد و عقل سلیم ...
 
هجمه‌ انبوه اطلاعات، سردرگمی در فضای وب، القای باطل به جای حق و... بهانه‌ای شد تا با آقای "علیزاده"، عضو هیئت علمی مرکز مطالعات سایبری، در خصوص القای شبهات در فضای مجازی به گفت‌وگو بنشینیم. متن این گفت‌وگو به شرح زیر است:
 
شبهه چیست؟
اساساً دلیل نام‌گذاری شبهه، شباهت آن به حق و حقیقت است. این‌گونه نیست که شبهه را مطلبی خلاف واقع در نظر بگیریم، زیرا در اصل، شبهه پلی است برای رسیدن به یقین؛ پس نتیجه می‌گیریم که اساس طرح و بروز شبهه برای انسان، امر ناپسندی نیست. از شبهات، دسته بندی‌های متفاوتی ارائه شده که رایج‌ترین آن‌ها به این شرح است:
 
1 ـ اعتقادی               
2 ـ عرفانی
3 ـ فلسفی
4 ـ حقوق و احکام
5 ـ  قرآنی
6 ـ سیاسی
7 ـ اقتصادی
8 ـ اجتماعی 
9 ـ شبهات رایج در افکار عمومی
 
بستر تولید و توزیع شبهات در فضای مجازی  چیست؟
شبکه‌ تولید شبهه در فعالیت‌های سازمان‌ یافته‌ غرب بسیار گسترده است و شبکه‌های شبهه‌افکن، تولید را بالا می‌برند تا دست‌یابی به هدف که همانا انحراف افکار عمومی است، هموارتر شود. سرفصل‌های ایجاد شبهات در اتاق فکرهای سازمان ‌یافته‌ غرب تولید شده و طبق فرمایش رهبری به سوی جامعه پرتاب می‌شوند که مخاطب آن‌ها میلیون‌ها نفر هستند. افراد جامعه نیز با مطالبی مواجه می‌شوند که شبهه‌ آنها نیست و از اساس پاسخی نیز برای آن وجود ندارد، هم‌چنین احصای تمامی آن‌ها ملزم به ایجاد یک سازمان عریض و طویل است. گاهی نیز این شبهات خود باعث تولید شبهات جدید می‌شوند و افزایش حجم شبهات این فرض را در افراد ایجاد می‌کند که حق، دیگر حق نیست!
 
به طور کلی چرخه‌ هدایت افکار عمومی در فعالیت‌های سازمان ‌یافته‌ غرب دارای ارکانی از جمله شبکه‌ بررسی و طرح ریزی (که همان اتاق‌های فکر هستند)، شبکه‌ تولید، شبکه‌ انتشار و باز نشر است. به این صورت که در مرحله‌ نخست در اتاق‌های فکر عناوین هدف‌گذاری می‌شوند، سپس شبهه یا شایعه تولید شده و در مرحله‌ بعد سوژه‌ مورد نظر از راه ماهواره و اینترنت (بسته به مخاطب هر یک) در بین عوام مردم، منتشر می‌شود.
 
در شبکه‌ باز نشر نیز افرادی که شبهه را دریافت کرده‌اند؛ یعنی عموم مردم شامل افراد عادی و تحصیل کرده، مطلب مورد نظر را به بیان‌ها، زبان‌ها و راه‌های مختلف باز نشر و دوباره‌گویی می‌کنند. تولید و منتشرکنندگان شبهات، نتیجه‌ عملکرد خود را در شبکه بررسی و طرح‌ریزی مورد ارزیابی قرار می‌دهند و در صورتی‌که نتیجه‌ مورد نظرشان حاصل نشده باشد، شبهه‌ای جدید در اتاق‌های فکر طراحی و چرخه‌ مورد نظر دوباره تکرار می‌شود.
 
چرخه‌ هدایت افکار عمومی بسیار برنامه‌ریزی شده و دقیق است و به گونه‌ای طرح‌ریزی شده که کل جامعه‌ هدف را پوشش می‌دهد، به این صورت که مخاطبین ماهواره (که خود به عنوان عامل شبکه‌ توزیع عمل می‌کنند)، با اهداف و نیّت‌های گوناگون شبهه‌ ایجاد شده را منتشر می‌کنند. از سوی دیگر مخاطبان اینترنت بیش‌تر افراد تحصیل‌کرده‌ای هستند که به جز انتشار شبهه‌ القا شده در فضای مجازی، از راه‌های گوناگون نظیر وبلاگ‌ها، شبکه‌های اجتماعی، میکروبلاگ‌ها و ...، به باز نشر پرداخته و می‌توانند بر افکار عمومی تأثیر بگذارند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که درصد قابل توجهی از افراد جامعه تحت تأثیر عملکرد این چرخه قرار می‌گیرند.
 
البته نتیجه‌ این سخن آن نیست که تمامی مخاطبان شبهه از شبهه بودن آن مطلع بوده و آگاهانه دست به انتشار و باز نشر آن می‌زنند؛ بسیاری از افراد به علت نداشتن آشنایی عمیق با مفاهیم دینی مرتکب این عمل می‌شوند.
 
درخصوص نقش شبکه‌های اجتماعی در تکثیر شبهات توضیح دهید.
شبکه‌های اجتماعی یکی از ارکان فضای اطلاعاتی ـ محتوایی "وب 2" ¹ هستند، هم‌چنان‌که وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها، میکروبلاگ‌ها، مسنجرها، آپلودسنترها و... هم به موازات این شبکه‌ها به تکثیر شبهات با سرعت بسیار بالا در فضای مجازی، می‌پردازند.
 
در این شبکه‌ها اتاق‌های فکر الزاماً در فضای مجازی قرار ندارند. در واقع کار اصلی این شبکه‌ها از توزیع شبهات آغاز می‌شود و شبهات بر اساس ویژگی‌هایی که شبکه‌های اجتماعی بر بستر "وب ‌2" دارند‌، با سرعت بسیار بالا منتشر و باز نشر می‌شوند.
 
در شبکه‌های اجتماعی هریک از اعضا با (ID) خود، شبهه‌ دریافت شده را از راه گروه‌ها و دوستان‌شان تکثیر می‌کنند و به همین ترتیب هر یک از (ID)‌های دریافت‌کننده‌ شبهه نیز به عنوان تکثیرکننده، مطلب مورد نظر را بارها و بارها به تعداد غیر قابل محاسبه، منتشر می‌سازند. از سوی دیگر افرادی که عضو این شبکه‌ها نیستند ولی در فضای اینترنت به سر می‌برند، به وسیله‌ زیرمجموعه‌های دیگر بستر "وب 2" و به طور مثال با عضویت در خبرنامه‌ یک وبلاگ، قادر به دریافت و انتشار دیگر بار شبهات در مقیاس وسیع و غیرقابل محاسبه خواهند بود.
 
بسترهای موجود درپاسخ‌گویی به شبهات در فضای مجازی چه هستند؟
اگر به شبهه پاسخ داده نشود، در دراز مدت به اعتقاد تبدیل شده و به عنوان یک مطلب بدیهی فرض می‌شود. در طول تاریخ اسلام، هیچ‌گاه علمای دین از پاسخ دادن به شبهات اجتناب نکرده‌اند. این موضوع از زمان پیامبر^{صلوات‌الله‌علیه} و معصومین^{‌علیهم‌السلام} مرسوم بوده و ایشان همواره باهدایت مردم و اصلاح نوع نگرش به مسئله، به شبهات پاسخ می‌دادند.
 
نکته‌ دیگر آن‌که به علت ابتنای اندیشه‌ فلسفه محور غرب به "پرسش" و ابتنای اندیشه‌ حکمت محور شرق به "پاسخ"، از این رهگذر همواره مسلمانان در مقام پاسخ‌دهنده به سؤالات مطرح شده از سوی غرب قرار گرفته‌اند، از این منظر پاسخ‌گویی به شبهات اهمیت بالایی دارد.
 
نکته‌ی حائز اهمیت در فرآیند پاسخ‌گویی این است که به جز دنبال کردن راه‌کارهای سنتی باید در پی شیوه‌های مدرن هم بود. در حال حاضر به صورت سنتی به شبهات پاسخ داده می‌شود و این امر به این معناست که در زمینه‌ تولید پاسخ، کمبودی وجود ندارد. مشکل اصلی در شبکه تولید و باز نشر است، زیرا در شرایطی که شبهه‌ای در فضای مجازی به میزان غیرقابل محاسبه انتشار یافت و در اختیار عموم مردم قرار گرفت، دیگر نمی‌توان به روش سنتی صرف جهت  پاسخ‌دهی به شبهات بسنده کرد. به طور مثال در شرایطی که افراد به راحتی و بدون صرف هزینه و در کوتاه‌ترین زمان، شبهات را از فضای مجازی دریافت می‌کنند، انتشار کتاب در پاسخ‌گویی به شبهه اقدام کارآمدی نیست و ابزارهای سنتی قابلیّت پوشش‌دهی جامعه‌ هدف (آسیب دیده از شبهات) را نخواهند داشت.
 
نکته‌ قابل اهمیت در اقدام متقارن جهت پاسخ‌دهی به شبهات این است که وقتی شبهه‌ای در فضای مجازی منتشر شد، در طولانی‌ مدت قابلیّت ماندگاری دارد و به دنبال آن باز نشر نیز از سوی عموم مردم انجام گرفته و دیگر قابل حذف نیست، در نتیجه اقدام مشابه و ایجاد شبکه‌ مؤثر انتشار و باز نشر در این رویه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
 
نکته‌ پایانی آن‌که تلاش‌هایی که تاکنون در این زمینه صورت گرفته، از جمله راه‌اندازی وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها و... پاسخ‌گوی شبهات موجود در فضای مجازی نیست. در حقیقت انتشار و باز نشر پاسخ شبهه‌ای که در فضای مجازی، میلیون‌ها بیننده و منتشرکننده دارد،نیازمند ایجاد فضایی نظیر شبکه‌های اجتماعی، میکروبلاگ‌ها و... است که نسبتی با حجم شبکه‌ انتشار و باز نشر داشته باشد و در صورت تحقق این امر، فرآیند پیروزی شبکه‌ انتشار پاسخ بر شبکه‌ انتشار شبهه صورت می‌گیرد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- در وب2 یا "سامانه‌های کاربرمحور" هم‌چون اورکات، یوتیوب و ویکی‌پدیا تمامی کاربران می‌توانند در تولید محتوا مشارکت کنند و با دیگر کاربران در یک شبکه‌ی مجازی به تعامل بپردازند. در وب2 کاربران قادرند مطالب را به رایگان ساماندهی و تنظیم کنند، دیگران را در اطلاعات و داشته‌های خود شریک و سهیم سازند و یا به انتقاد و تغییر مطالب موجود بپردازند.