شورای حقوق بشر می‌تواند در شکل‌گیری اجماعی علیه یک کشور مثمرثمر باشد اگر چه به نظر میرسد برخورد شورا هم گزینشی و سیاسی است.
گرداب- پس از آنکه شورای حقوق بشر سازمان ملل تصویب کرد تا گزارشگر ویژه‌ای را برای بررسی وضعیت حقوق بشر به ایران اعزام کند؛ این سؤال در اذهان عمومی مطرح است که آیا ایران در پذیرفتن و یا نپذیرفتن این گزارشگر مجهول‌الهویه اختیاری دارد؟از زمانی که شورای حقوق بشر در مجمع عمومی خود تصویب کرد تا گزارشگر ویژه‌ای برای بررسی وضعیت حقوق بشر به ایران اعزام کند؛ اظهارات متناقضی از سوی برخی مقامات مسئول و رسانه‌های خارجی مطرح شده است که عملکرد نظام جمهوری اسلامی در این زمینه چه خواهد بود؟ با حمید قنبرینژاد، کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل، ابعاد حقوقی و اختیارات ایران در برابر این مصوبه را به بحث و گفت‌وگو نشستیم.
- آیا مصوبه شورای حقوق بشر برای اعزام گزارشگر ویژه به ایران، دارای ضمانت اجرائی است؟
به طور کلی، زمانی که ارکان اصلی و یا حتی فرعی سازمان ملل متحد تصمیم به صدور قطعنامه دارند؛ طبق ساز و کار بین‌المللی نیاز است تا کارشناسان فنی و حقوقی آن را مطالعه و مورد ارزیابی قرار دهند؛ اما متأسفانه امروزه بسیاری از قطعنامه هایی که تصویب می‌شوند، از لحاظ فنی و حقوقی چندان قوی نیست.
از سوی دیگر، قطعنامه‌هایی که از سوی شورای حقوق بشر تصویب می‌شوند صرفاً توصیهای هستند؛ یعنی به طرفین و مخاطبین خود پیشنهاد و توصیه می‌دهند و فاقد هر گونه ضمانت اجرائی هستند. نکته حائز اهمیت این است که این نوع قطعنامه‌ها می‌تواند اذهان جامعه جهانی را به سمت خود معطوف کرده و در نتیجه موضوع مورد نظر به مجامعی (مثل نهادهای شورای امنیت یا دیوان دادگستری بین المللی «ICJ») که تصمیمات لازم الاجرا اتخاذ می‌کنند، ارجاع داده شود. یعنی شورای حقوق بشر تنها می‌تواند برای اجرائی شدن مصوبات خود از سایر نهادهای بین‌المللی کمک بگیرد.
در عین حال اگر کشوری با قطعنامه‌های مصوب شورای حقوق بشر همراهی نکند؛ گرچه در وهله اول مسئولیت بین‌المللی متوجه آن نیست؛ اما افزایش تعداد این مصوبات و عدم همکاری کشور مذکور حساسیت جامعه جهانی را بر می‌انگیزد و اجماعی علیه آن کشور صورت خواهد گرفت، تا فضا به سمت امنیتی شدن پیش رفته و شورای امنیت وارد مکانیزمی شود که "الزام" داشته باشد.
- یعنی این مصوبه در قبال ایران نیز، فاقد ضمانت اجرائی است؟
در این مرحله، هیچ‌گونه ضمانت اجرایی ندارد و حتی اگر ایران از ورود گزارشگر ویژه سازمان ملل جلوگیری بکند -کما این‌که از ورود کاپیتورن ممانعت به عمل آمد- از منظر حقوق بین‌الملل اتهامی متوجه ایران نیست. گرچه از دید اغلب کارشناسان بین‌المللی بیشتر اقداماتی که در سازمان حقوق بشر صورت می‌گیرد سیاسی و تلاش برای اعمال فشار به کشورها ا‌رسد برخورد شورا هم گزینشی و سیاسی است.
- یعنی معیار و یا سازوکار مشخصی برای چگونگی انجام این مسئولیت‌ها مشخص نشده است؟
اتفاقاً همه بحث ما همین است؛ در چند سال اخیر هرگاه ایران در جلسات مجمع عمومی و اجلاس سران شرکت کرده است، بر این نکته پافشاری می‌کند که ساختار نهادهای بین‌المللی و به ویژه سازمان ملل متحد بسیار ناکارآمد است و ما خواستار این هستیم که مجمع عمومی به حدی مقتدر شود که از تسلط کشورهای خاص مثلاً ژاپن، آلمان، و هند رها شود. در این صورت است که قطعنامه‌ها نیز قالب الزامآور پیدا خواهد کرد.
از نظر شما پیامدهای پذیرفتن یا نپذیرفتن حضور گزارشگر ویژه برای ایران چه خواهد بود؟
به نظرم بهتر است ایران با یک رویکرد رو به جلو داشته باشد و از حالت انفعالی در زمینه حقوق بشر بیرون بیاید، اکنون میتوانیم از ظرفیتی که برای ما ایجاد شده استفاده کنیم تا ظرفیت‌های حقوق بشری ایران و ایدههای بشر دوستی اسلامی را در جهان مطرح کنیم.
ما همواره تحت بمباران تبلیغاتی رسانه‌های بیگانه قرار داشتهایم و برای مقابله با این جو مسموم بهترین روش اتخاذ، رویکرد حمله است. مگر وقتی شورای حقوق بشر، انتخابات دارد از ایران نماینده قبول می‌کند؟ یا چرا خبرنگار ایران در نیویورک از 25 کیلومتر آن طرفتر از مقر سازمان ملل متحد نمیتواند فراتر برود؟ و یا در حالی که خود کشورهای مؤثر شورا، راضی نمیشوند از تأسیساتشان بازدید بشود، چطور ما اجازه دهیم گزارشگری در ایران حضور یابد؟ گرچه سیاست خارجی ایران همواره در در راستای اعتماد سازی گامهای بزرگی را برداشته است، اما امروز که آنها مدعی هستند باید ادعای خود را اثبات کنند.
منبع: برهان