آیا هدف دیپلماسی عمومی تنها بازسازی وجهه مثبت کشوری در میان مخاطبان است یا اهداف سیاسی - امنیتی هم دارد؟
گرداب- در بخش قبلی اشاره شد که در جهان امروز دیپلماسی عمومی و توجه به مردم و نخبگان دیگر کشورها، جایگاه بسیار ممتازی را در راهبردهای سیاسی- امنیتی کشورها پیدا کرده و بخشی از دیپلماسی عمومی در جنگ نرم، از راه ارتباطات آموزشی- فرهنگی و با هدف شناسایی، نخبه پروری و در نهایت ایجاد و استقرار شبکه‌ای کاملاً وابسته در کشور هدف پی‌گیری می‌شود.
پس از تبیین چیستی جنگ نرم، در این بخش به مفهوم و چیستی "دیپلماسی عمومی" می پردازیم، این امر در فهمِ به کارگیری این تاکتیک علیه ایران (موضوع بخش های بعدی) راهگشا خواهد بود.
چیستی دیپلماسی عمومی
بسیاری از محققان و صاحب‌نظران عرصه سیاست بین‌الملل، دولت آمریکا و آژانس اطلاعاتی ایالات متحده[1] را بنیان‌گذار دیپلماسی عمومی در جهان می‌دانند. اصطلاح دیپلماسی عمومی نخستین بار در سال 1965 در آمریکا از سوی "ادموند گولیون"[2]، رئیس مدرسه حقوق و دیپلماسی فلچر[3] در دانشگاه تافتز[4] به کار گرفته شد و عبارت است از ارتباطات معطوف به منافع ملی یک کشور از راه ارتباط با مردم خارج از مرزهای جغرافیایی.[5]
در دهه 80، مدیران کاخ سفید به منظور مقابله با دولت ساندانیست‌ها در نیکاراگوئه، دفتری را به نام اداره دیپلماسی عمومی[6] برای آمریکای لاتین و جزایر کارائیب راه اندازی کردند که از آن زمان، اصطلاح دیپلماسی عمومی نزد افکار جهانیان معمول شده است.[7]
در فرهنگ واژگان روابط بین‌الملل سال 1987وزارت امور خارجه ایالات متحده، دیپلماسی عمومی این چنین تعریف شده است:
«دیپلماسی عمومی به برنامه‌های تحت تکفل دولتی بر می‌گردد که هدف آن‌ها مطلع کردن یا تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی در کشورهای دیگر است و وسایل اصلی آن عبارت‌اند از: انتشارات، سینما، مبادلات فرهنگی، رادیو و تلویزیون.»[8]
از این تعریف چنین بر می‌آید که دیپلماسی عمومی یک ارتباط دولت- ملتی به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم است که هدف از اجرای آن، تأمین حداکثری منافع ملی[9] در محدوده‌ای فراتر از مرزهای رسمی یک کشور است.
در همین راستا آژانس اطلاعاتی ایالات متحده نیز که در حدود بیش از 40 سال به کار دیپلماسی عمومی پرداخته، هدف از آن را این گونه بیان می‌کند:
«دیپلماسی عمومی به دنبال تعالی بخشیدن به منافع ملی و امنیت ملی آمریکا از راه ایجاد تفاهم، اطلاع رسانی و تأثیرگذاردن بر مردم کشورهای خارجی به وسیله پخش مناظرات میان شهروندان آمریکایی، سازمان‌ها و شرکای آن‌ها در خارج است.»[10]
مفهوم کلی دیپلماسی عمومی برقراری روابط حسنه دولت‌ها با ملت‌ها به جای روابط بین دولت‌ها و در جهت فتح قلوب و افکار عمومی همه مردم یا بخش‌های انتخاب شده‌ای از مردم کشورهای هدف، از راه سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی است که در جهت تحکیم منافع ملی آن کشور به کار برده می‌شود. از آن‌جا که این نوع از دیپلماسی، یک راهبرد بلندمدت[11] جهت نیل به اهداف حکومتی است، یک کارشناس انگلیسی به نام "مارک لئونارد"[12] می‌گوید:
«دیپلماسی عمومی شامل برقراری روابط طولانی مدتی است که محیط سازنده‌ای را برای سیاست‌های حکومت فراهم می‌کنند.» [13]
هسته اصلی نظریه دیپلماسی عمومی، ارتباط هدایت شده با افراد خارجی، به منظور تأثیرگذاشتن بر افکار آن‌ها و سرانجام، تأثیر گذاشتن بر دولت‌های آن‌هاست. در همین چارچوب، دیپلماسی عمومی فعالیت‌هایی را در زمینه‌های تبادل اطلاعات، آموزش و فرهنگ، با هدف تأثیرگذاری بر دولتی خارجی، از راه تأثیرگذاردن بر شهروندان آن است.[14]
"مارتین منینگ"[15]، کارشناس ارشد اسناد دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه آمریکا، تصریح می‌کند که از نظر سازمانی، دیپلماسی عمومی شامل برنامه‌های مرتبط با انتشار کتاب و تشکیل کتاب‌خانه‌ها، پخش رادیویی و تلویزیونی بین المللی، برنامه‌های تبادلات آموزشی و فرهنگی، آموزش زبان، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های هنری و اعزام هنرمندان نمایشی و اجرایی به خارج از کشور است.[16]
پانزده سال پیش، در اثر "هانس تاچ"، دیپلماسی عمومی به مثابه فرآیند دولتی برای ایجاد ارتباط با مردمان خارجی؛ تلاش برای به وجود آمدن درکی مطلوب از ایده‌آل‌ها و آرمان‌ها، فرهنگ و نهادهای آن و همین طور سیاست‌ها و اهداف ملی برای آن مردم تعریف می‌شود.[17]
دیپلماسی عمومی کارکردهای مهمی در جهان سیاست امروز بازی می‌کند. به این معنا که تنها هدف بازسازی وجهه مثبت کشوری در میان مخاطبان نیست بلکه در برخی از موارد می‌توان حتی با دیپلماسی عمومی و مردمی، ملتی را بر ضد نظام حاکم و دولت خود شورانید و آنان را همراه سیاست‌های کلان و حتی خرد خود کرد. این گونه است که ملتی تحت تأثیر دیپلماسی عمومی، خواهان هماهنگی دولت با دولت دیگری می‌شود که این گونه در میان مردم و ملت محبوبیت یافته است.
روش دیپلماسی عمومی به معنای کاربرد ابزارهای بین فرهنگی و ارتباطات بین الملل در سیاست خارجی است و به گونه‌ای فراگیر شامل دیپلماسی فرهنگی و ارتباطی می‌شود. در همین چارچوب تأثیرگذاری بر نگرش‌های عمومی برای شکل‌دهی و اجرای سیاست خارجی از اهداف دیپلماسی عمومی است.
در چارچوب اعمال تهدید نرم و یا روش اقدام غیرخشونت آمیز، دیپلماسی عمومی بیش‌تر بر هدف تلطیف افکار و نگرش نخبگان و آحاد مردم یک جامعه نسبت به دولت و کشور به‌کار گیرنده دیپلماسی عمومی متمرکز است.[18]
برای دست یابی به این مهم، دادن بورسیه‌های دانش‌جویی به نخبگان کشورها، ایجاد انجمن‌های فعال دانش‌جویی برای مدیریت دانشگاه‌ها، راه اندازی رسانه‌هایی برای کشورهای هدف و مخاطب با نشان دادن جنبه‌های مثبت کشور و مانند آن، می‌توان یک دیپلماسی عمومی فعالی را پدید آورد.
فاطمه مرسلی
1. USIA-United State Intelligence Agency
Admond Gulion .2
Fletcher School of Law and Diplomacy .3
Tufts University .4
.5 هادیان، ناصر؛ احدی، افسانه (1388)، "جایگاه مفهومی دیپلماسی عمومی"، فصلنامه بین المللی روابط خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، سال اول، شماره سوم، ص90
6. Office of Public Diplomacy for Latin America and the Caribbean
7. درویش، رضاداد (1381)، کتاب آمریکا (6): ویژه دیپلماسی عمومی در آمریکا، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران،ص63
8. Public Diplomacy Alumni Association, 2008
National Interest .9
Public Diplomacy Alumni Association2008 .10
Long-term .11
Mark Leonard .12
.13 نای، جوزف (1387)، قدرت نرم: ابزارهای موفقیت در سیاست بین الملل، ترجمه سید محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ دوم،ص194
14. گیلبوآ، ایتان (1388)، ارتباطات جهانی و سیاست خارجی. ترجمه حسام الدین آشنا و محمدصادق اسماعیلی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، ص81-80
15. Martin Manning
.16 درویش، پیشین، ص 16
17. میلسن، ژان (1388)، دیپلماسی عمومی نوین: کاربرد قدرت نرم در روابط بین الملل، ترجمه رضا کلهر و سید محسن روحانی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع) و دبیرخانه همایش عملیات روانی، چاپ دوم،ص54-53
18. گروه مطالعاتی امنیت ملی (1388)، تهدید نرم و راهبردهای مقابله، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی،ص117-115
منبع: برهان
پس از تبیین چیستی جنگ نرم، در این بخش به مفهوم و چیستی "دیپلماسی عمومی" می پردازیم، این امر در فهمِ به کارگیری این تاکتیک علیه ایران (موضوع بخش های بعدی) راهگشا خواهد بود.
چیستی دیپلماسی عمومی
بسیاری از محققان و صاحب‌نظران عرصه سیاست بین‌الملل، دولت آمریکا و آژانس اطلاعاتی ایالات متحده[1] را بنیان‌گذار دیپلماسی عمومی در جهان می‌دانند. اصطلاح دیپلماسی عمومی نخستین بار در سال 1965 در آمریکا از سوی "ادموند گولیون"[2]، رئیس مدرسه حقوق و دیپلماسی فلچر[3] در دانشگاه تافتز[4] به کار گرفته شد و عبارت است از ارتباطات معطوف به منافع ملی یک کشور از راه ارتباط با مردم خارج از مرزهای جغرافیایی.[5]
در دهه 80، مدیران کاخ سفید به منظور مقابله با دولت ساندانیست‌ها در نیکاراگوئه، دفتری را به نام اداره دیپلماسی عمومی[6] برای آمریکای لاتین و جزایر کارائیب راه اندازی کردند که از آن زمان، اصطلاح دیپلماسی عمومی نزد افکار جهانیان معمول شده است.[7]
در فرهنگ واژگان روابط بین‌الملل سال 1987وزارت امور خارجه ایالات متحده، دیپلماسی عمومی این چنین تعریف شده است:
«دیپلماسی عمومی به برنامه‌های تحت تکفل دولتی بر می‌گردد که هدف آن‌ها مطلع کردن یا تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی در کشورهای دیگر است و وسایل اصلی آن عبارت‌اند از: انتشارات، سینما، مبادلات فرهنگی، رادیو و تلویزیون.»[8]
از این تعریف چنین بر می‌آید که دیپلماسی عمومی یک ارتباط دولت- ملتی به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم است که هدف از اجرای آن، تأمین حداکثری منافع ملی[9] در محدوده‌ای فراتر از مرزهای رسمی یک کشور است.
در همین راستا آژانس اطلاعاتی ایالات متحده نیز که در حدود بیش از 40 سال به کار دیپلماسی عمومی پرداخته، هدف از آن را این گونه بیان می‌کند:
«دیپلماسی عمومی به دنبال تعالی بخشیدن به منافع ملی و امنیت ملی آمریکا از راه ایجاد تفاهم، اطلاع رسانی و تأثیرگذاردن بر مردم کشورهای خارجی به وسیله پخش مناظرات میان شهروندان آمریکایی، سازمان‌ها و شرکای آن‌ها در خارج است.»[10]
مفهوم کلی دیپلماسی عمومی برقراری روابط حسنه دولت‌ها با ملت‌ها به جای روابط بین دولت‌ها و در جهت فتح قلوب و افکار عمومی همه مردم یا بخش‌های انتخاب شده‌ای از مردم کشورهای هدف، از راه سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی است که در جهت تحکیم منافع ملی آن کشور به کار برده می‌شود. از آن‌جا که این نوع از دیپلماسی، یک راهبرد بلندمدت[11] جهت نیل به اهداف حکومتی است، یک کارشناس انگلیسی به نام "مارک لئونارد"[12] می‌گوید:
«دیپلماسی عمومی شامل برقراری روابط طولانی مدتی است که محیط سازنده‌ای را برای سیاست‌های حکومت فراهم می‌کنند.» [13]
هسته اصلی نظریه دیپلماسی عمومی، ارتباط هدایت شده با افراد خارجی، به منظور تأثیرگذاشتن بر افکار آن‌ها و سرانجام، تأثیر گذاشتن بر دولت‌های آن‌هاست. در همین چارچوب، دیپلماسی عمومی فعالیت‌هایی را در زمینه‌های تبادل اطلاعات، آموزش و فرهنگ، با هدف تأثیرگذاری بر دولتی خارجی، از راه تأثیرگذاردن بر شهروندان آن است.[14]
"مارتین منینگ"[15]، کارشناس ارشد اسناد دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه آمریکا، تصریح می‌کند که از نظر سازمانی، دیپلماسی عمومی شامل برنامه‌های مرتبط با انتشار کتاب و تشکیل کتاب‌خانه‌ها، پخش رادیویی و تلویزیونی بین المللی، برنامه‌های تبادلات آموزشی و فرهنگی، آموزش زبان، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های هنری و اعزام هنرمندان نمایشی و اجرایی به خارج از کشور است.[16]
پانزده سال پیش، در اثر "هانس تاچ"، دیپلماسی عمومی به مثابه فرآیند دولتی برای ایجاد ارتباط با مردمان خارجی؛ تلاش برای به وجود آمدن درکی مطلوب از ایده‌آل‌ها و آرمان‌ها، فرهنگ و نهادهای آن و همین طور سیاست‌ها و اهداف ملی برای آن مردم تعریف می‌شود.[17]
دیپلماسی عمومی کارکردهای مهمی در جهان سیاست امروز بازی می‌کند. به این معنا که تنها هدف بازسازی وجهه مثبت کشوری در میان مخاطبان نیست بلکه در برخی از موارد می‌توان حتی با دیپلماسی عمومی و مردمی، ملتی را بر ضد نظام حاکم و دولت خود شورانید و آنان را همراه سیاست‌های کلان و حتی خرد خود کرد. این گونه است که ملتی تحت تأثیر دیپلماسی عمومی، خواهان هماهنگی دولت با دولت دیگری می‌شود که این گونه در میان مردم و ملت محبوبیت یافته است.
روش دیپلماسی عمومی به معنای کاربرد ابزارهای بین فرهنگی و ارتباطات بین الملل در سیاست خارجی است و به گونه‌ای فراگیر شامل دیپلماسی فرهنگی و ارتباطی می‌شود. در همین چارچوب تأثیرگذاری بر نگرش‌های عمومی برای شکل‌دهی و اجرای سیاست خارجی از اهداف دیپلماسی عمومی است.
در چارچوب اعمال تهدید نرم و یا روش اقدام غیرخشونت آمیز، دیپلماسی عمومی بیش‌تر بر هدف تلطیف افکار و نگرش نخبگان و آحاد مردم یک جامعه نسبت به دولت و کشور به‌کار گیرنده دیپلماسی عمومی متمرکز است.[18]
برای دست یابی به این مهم، دادن بورسیه‌های دانش‌جویی به نخبگان کشورها، ایجاد انجمن‌های فعال دانش‌جویی برای مدیریت دانشگاه‌ها، راه اندازی رسانه‌هایی برای کشورهای هدف و مخاطب با نشان دادن جنبه‌های مثبت کشور و مانند آن، می‌توان یک دیپلماسی عمومی فعالی را پدید آورد.
فاطمه مرسلی
1. USIA-United State Intelligence Agency
Admond Gulion .2
Fletcher School of Law and Diplomacy .3
Tufts University .4
.5 هادیان، ناصر؛ احدی، افسانه (1388)، "جایگاه مفهومی دیپلماسی عمومی"، فصلنامه بین المللی روابط خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، سال اول، شماره سوم، ص90
6. Office of Public Diplomacy for Latin America and the Caribbean
7. درویش، رضاداد (1381)، کتاب آمریکا (6): ویژه دیپلماسی عمومی در آمریکا، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران،ص63
8. Public Diplomacy Alumni Association, 2008
National Interest .9
Public Diplomacy Alumni Association2008 .10
Long-term .11
Mark Leonard .12
.13 نای، جوزف (1387)، قدرت نرم: ابزارهای موفقیت در سیاست بین الملل، ترجمه سید محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ دوم،ص194
14. گیلبوآ، ایتان (1388)، ارتباطات جهانی و سیاست خارجی. ترجمه حسام الدین آشنا و محمدصادق اسماعیلی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، ص81-80
15. Martin Manning
.16 درویش، پیشین، ص 16
17. میلسن، ژان (1388)، دیپلماسی عمومی نوین: کاربرد قدرت نرم در روابط بین الملل، ترجمه رضا کلهر و سید محسن روحانی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع) و دبیرخانه همایش عملیات روانی، چاپ دوم،ص54-53
18. گروه مطالعاتی امنیت ملی (1388)، تهدید نرم و راهبردهای مقابله، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی،ص117-115
منبع: برهان