Gerdab.IR | گرداب

گرداب- تبلیغ دینی با توجه به گستردگی ابزارهای نوین و نیز تحول در مهارت‌های تبلیغی ظرفیت‌های جدیدی را فراروی خود می‌بیند كه استفاده از آن‌ها مستلزم برنامه‌ریزی و تلاش است. دغدغه‌ای كه رهبر انقلاب، بارها این موضوع را در جمع حوزویان مطرح كرده‌اند. به مناسبت روز "تبلیغ و اطلاع‌رسانی دینی" با حجت‌الاسلام و المسلمین دكتر احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم درباره نیازها و ضرورت‌های تبلیغ دینی در اندیشه رهبر انقلاب گفت‌وگو كردیم:

- به نظر شما در چه عرصه‌هایی می‌توان به تبلیغ دینی پرداخت؟
در مقوله تبلیغ، یك عرصه سنتی تبلیغ داریم كه همان تبلیغ چهره به چهره است که بهترین و كامل‌ترین شكل آن منبر است. همه با این رسانه آشنا هستند و از گذشته‌های دور تا به امروز وجود دارد كه شاید هنوز هم جزء مؤثرترین و پردامنه‌ترین عرصه‌های تبلیغ دینی به شمار رود كه باید حفظ و روز به روز تقویت شود. رهبر انقلاب بسیار به این امر اهتمام دارند و بارها تأكید كرده‌اند كه ارتباط مستقیم و چهره به چهره از تأثیر بالایی برخوردار است و شریف‌ترین كارهاست.

نكته دیگر عرصه‌های نوینی است كه در مسئله تبلیغ دینی گشوده شده و به نظر می‌رسد در كنار روش‌های سنتی باید به این عرصه نیز توجه شود. و این عرصه جلوه‌های مختلفی دارد كه شامل رمان‌نویسی، داستان‌نویسی، شعر، خط، فیلم‌نامه‌نویسی، نمایش‌نامه‌نگاری، تولید انیمیشن، عرصه مجازی و...

- ویژگی تبلیغ در عرصه‌های نوین را چه می‌دانید؟
یكی از ویژگی‌های استفاده از شیوه‌های نوین تبلیغی، وسعت دامنه مخاطب است. شما وقتی به تبلیغ در عرصه مجازی و اینترنت توجه كنید، می‌بینید كه از این طریق می‌توانید با بخش قابل توجهی از مخاطب ارتباط برقرار كنید. به عبارت دیگر، استفاده از اینترنت، وبلاگ‌نویسی و استفاده از امكاناتی كه در فضای مجازی وجود دارد، ظرفیت‌های جدید و بزرگی را فراروی مبلغ دینی قرار می‌دهد.

به عنوان مثال، شما می‌توانید با حضور در دایرة‌المعارف‌های اینترنتی و آنلاین، اطلاعات جدیدی را كسب كنید، ضمن این‌كه جلوی بعضی از كج‌فهمی‌ها و معرفی‌های غلط را بگیرید. البته باید توجه داشت كه هر یك از عرصه‌های تبلیغی ویژگی‌ها و اقتضائات خودش را دارد و مهارت و هنر مخصوص به خودش را  می‌طلبد. شما در منبر باید از مهارت كافی برای تأثیرگذاری در جان مخاطب برخوردار باشید و باید بتوانید متناسب با فهم، ذائقه و سلیقه مخاطب صحبت كنید و بین شعور، عقلانیت و عواطف او پیوند برقرار كنید. سایر عرصه‌های تبلیغی هم، فن و مهارت و هنر خودش را می‌خواهد.

- خیلی‌ها معتقدند كه در تبلیغ سنتی و رسانه منبر هم باید تحول ایجاد كنیم. نظر شما در این‌باره چیست؟
موضوع مخاطب‌سنجی و نیازسنجی عناصر بسیار مؤثری در امر تبلیغ هستند. تبلیغ، یك فعل قائم به شخص مبلغ نیست، بلكه تبلیغ یك تعامل و دوطرفه است؛ یعنی اگر از ناحیه مبلغ، فعلی صورت می‌گیرد از ناحیه مخاطب باید واكنشی صورت پذیرد. تبلیغ موفق آن است كه بین مبلغ و مخاطب، نوعی هم‌دلی و وفاق و یك تأثیر و تأثری شكل بگیرد.

به نظر من منبر یك مونولوگ نیست بلكه دیالوگ است و در واقع آن شنونده هم مشغول تعامل با گوینده است و اگر بین مخاطب و آن‌چه كه مبلغ می‌گوید، همدلی و هم‌نوایی و ارتباط ایجاد نشود این تبلیغ ابتر است. مبلغی موفق می‌شود كه شناخت درستی از مخاطب داشته باشد و دغدغه‌ها و راه پاسخ به دغدغه‌ها را درك كند و بداند.

- چه نهادها و مراكزی باید در زمینه روش‌های نوین تبلیغی، مهارت‌های لازم را به مبلغان مستعد و علاقه‌مند انتقال دهند؟
بعد از انقلاب، حوزه علمیه از جمله دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم گام‌هایی در این زمینه برداشتند، اما به اعتقاد بنده شاید در سال‌های آغازین انقلاب، آن زیرساخت‌های لازم جهت تولید محتوای هنر دینی در حوزه‌ علمیه وجود نداشت.

در واقع با پیروزی انقلاب، حوزه علمیه از یك فضای بسته و اشتغال به دروس رسمی حوزه، ناگهان پا به عرصه وسیعی گذاشت و انتظارات وسیعی از حوزه مطرح شد اما آیا حوزه، نیروی انسانی لازم را برای آن عرصه‌ها تربیت كرده بود؟

 آیا ما در حوزه علمیه فكر تربیت پرورش كارگردان هنری، كارگردان نمایشی، فیلم‌نامه‌نویس، نمایش‌نامه‌نویس و كسی كه بتواند بر اساس محتوا و درون‌مایه‌های دینی و اخلاقی به تولید آثار هنری بپردازد، بودیم؟ پاسخ، منفی است. البته ممكن است كه افرادی به صورت جسته و گریخته و بر اساس ذوق فردی قابلیت‌هایی در این زمینه داشته‌اند اما در حقیقت هیچ‌گونه نظام سیستماتیك و آموزشی و به صورت فنی برای ورود به این عرصه وجود نداشت.

در عرصه هنر، مهم‌ترین عامل، نیروی انسانی خلاق و هنرمند و صاحب فن است و اگر شما بهترین تجهیزات فیلم‌برداری و بهترین امكانات استودیو را فراهم كنیم اما از نیروی توانمند برخوردار نباشید، كار ناقص می‌ماند. در طی این سه دهه بعد از انقلاب شرایط فرق كرده است یعنی در طی این چند دهه نهادهایی در حوزه به وجود آمدند كه این‌ها اقدام به پرورش نیروی انسانی هنرمند در عرصه‌ها مختلف كردند.

- به نظر شما موفق بوده‌اند یا نه؟
تا حدی موفق بودند؛ به‌طوری كه هم‌اكنون تا حد قابل قبولی نیروی انسانی كه بتواند در عرصه‌های مختلف هنری، آفرینش هنری داشته باشد وجود دارد. از همین رو ما در دوره جدید دفتر تبلیغات اسلامی به دنبال تقویت تولید محتوای هنری هستیم نه فقط آموزش. كار آموزش از گذشته در دفتر تبلیغات اسلامی وجود داشته و آموزش‌های لازم در بخش‌هایی چون هنرهای تجسمی، فیلم‌نامه‌نویسی، نمایشنامه‌نویسی، وبلاگ‌نویسی و دیگر عرصه‌ها را داشتیم، اما در این دوره می‌خواهیم به آفرینش هنری برسیم و از طلابی كه می‌توانند داستان كوتاه خوب بنویسند، شعر خوب بگویند، رمان خوب بنویسند، انیمیشن خوب تهیه كنند و... حمایت كنیم.

 نمی‌خواهم بگویم كه از نظر تربیت نیروی انسانی در شرایط خوبی قرار داریم اما تا حدی زیرساخت‌های لازم را فراهم كرده‌ایم و اگر الآن بخواهیم وارد این عرصه‌ها شویم، با فقر نیروی انسانی مواجه نیستیم و وضعیت مثل گذشته نیست. الآن در همین دفتر تبلیغات طلاب و روحانیونی را داریم كه در برخی عرصه‌ها رتبه‌های كشوری كسب كرده‌اند.

- ما هم‌اكنون در عرصه تبلیغ سنتی هم با كمبود نیروی انسانی مواجه هستیم و حتی بسیاری از مساجد ما فاقد روحانی است.
این به كاركردهای حوزه علمیه برمی‌گردد و اگر بخواهیم به صورت كلان نگاه كنیم، باید اعتراف كرد كه هنوز نیروی انسانی متناسب با نیازهای كشور در عرصه‌های گوناگون دینی را پرورش نداده‌ایم. ما در خیلی از عرصه‌های فكری و مدیریتی نیازمند طلاب و روحانیون توانمند هستیم. آیا حوزه علمیه توانسته نیروهایی را پرورش دهد كه مثلاً دستگاه عظیم صدا و سیما را به لحاظ هنر دینی تغذیه كنند؟ همین مطلب در عرصه‌های فكری و عرصه‌های مدیریتی مطرح است.
   
شما به عرصه بین‌المللی نگاه كنید. الآن ما در حوزه چند نفر تربیت كرده‌ایم كه متخصص در جریانات فكری آسیای میانه باشند؟ چند نفر تربیت كرده‌ایم كه بتوانند متناسب با ذائقه انسان غربی و دغدغه‌های فكری او، اسلام را معرفی كنند و قلم بزنند و بیان داشته باشند و ارتباط‌گیری كنند؟ ما در دنیای امروز و در مقابل رسالتی كه بر عهده داریم، باید كارهای زیادی در معرفی اسلام و دفاع از اسلام و دعوت توده‌های مختلف انسان‌ها به سوی حقانیت اسلام انجام دهیم و هیچ‌وقت نباید احساس رضایت‌مندی داشته باشیم. می‌خواهم بگویم كه نیازها و خلأهای تبلیغی منحصر به مثلاً مسجد نمی‌شود.

ضمن این‌كه در دنیای امروز كه دنیای جنگ نرم و دنیای اطلاعات و دنیای فضای مجازی و رسانه و دنیای مهندسی جوامع و جهت‌دهی اذهان و افكار و بازی با اذهان و افكار است، ما باید ترفندهای تبلیغاتی دشمن را بشناسیم. باید قابلیت‌ها و توانایی‌ها و مجاری ورود دشمنِ فرهنگی خودمان را بشناسیم. اگر می‌خواهیم در فرهنگ جهانی مضمحل نشویم و در این جهانی‌سازی فرهنگی، سالم از میدان به در برویم و بتوانیم ارزش‌های درونی فرهنگی خودمان را حفظ كنیم، قطعاً باید بدانیم كه این ترفندها چیست. زیرا جهانی‌سازی و جهانی‌شدن اختصاص به بعد اقتصاد ندارد و عنصر اصلی و جاده صاف‌كن آن مسئله جهانی‌سازی فرهنگی است.

- رهبر انقلاب چه مطالباتی در عرصه تبلیغ دینی دارند؟
من فكر می‌كنم مطالبات ایشان در عرصه تبلیغ دینی را باید به دو دسته اصلی تقسیم كرد؛ یكی مطالبات تبلیغ در عرصه بین‌الملل و دیگری در عرصه داخلی. حوزه باید از لاك خودش بیرون بیاید و نسبت به عرصه‌های بین‌المللی احساس مسئولیت كند. حوزه‌های علمیه ما فقط رسالت تبلیغ دین را برای ایران و ایرانی ندارند. زیرا اسلام، دینی برای تمام بشریت است و آن روحانیت و حوزه‌‌ای كه مدعی است قدم در جای پای انبیاء و اهل بیت علیهم‌السلام می‌گذارد، رسالتش باید همسو با رسالت اسلام عزیز باشد و در عرصه بین‌المللی نیز تلاش كند.

یكی از رسالت‌های ما در عرصه بین‌الملل، شناساندن منطق سیاسی و دینی نظام جمهوری اسلامی است. منطقِ این الگو باید به دنیا معرفی شود و مبانی، مزایا و كاركردهایش را بیان كنیم. رهبری تأكید دارند كه صدور انقلاب به معنای صدور فرهنگ انسان‌ساز اسلامی است و ما باید آن روح انقلاب اسلامی و ارزش‌هایی را كه شهدا برای این ارزش‌ها جان دادند به دنیا معرفی كنیم و این رسالت حوزه است.

یكی دیگر از نكاتی كه رهبر انقلاب در بحث تبلیغ بین‌المللی تأكید دارند، كاهش احساس حقارت ملت‌های دیگر است؛ یعنی این عزتی كه ملت ایران در سایه انقلاب پیدا كرده، این روح عزت دمیده شود و دیگر جوامع اسلامی از آن احساس حقارت بیرون بیایند و احساس شخصیت كنند. یكی از كارهای بزرگ این انقلاب برگرداندن اعتماد به نفس به جوامع دیگر است.

- مطالبات ایشان در عرصه تبلیغ داخلی چیست؟
ایشان در سفر اخیر به قم بر مسئله اصلاح و تهذیب نفس و همچنین استحكام مایه‌ علمی مبلغ تأكید كردند كه مبلغ حرف بی‌پایه نزند و بی‌مطالعه منبر نرود. ایشان همچنین بر زمان‌شناس بودن مبلغ و استفاده از شیوه‌های نوین تبلیغ تأكید دارند. درست است كه تبلیغ چهره به چهره و منبر خیلی مهم است اما دیگر عرصه‌های نوین تبلیغ نباید فراموش شود و حوزه باید در این زمینه‌ها اهتمام بورزد.

ایشان معتقدند كه حوزه در این زمینه كوتاهی كرده و آنچنان كه باید و شاید در این قصه وارد نشده است. رهبری گاهی وقت‌ها كه در بعضی از جلسات از صدا و سیما انتقاد می‌شود، مخصوصاً از ناحیه روحانیون، بخش زیادی از این را به خود روحانیت و حوزه‌ها برمی‌گردانند و می‌گویند كه آیا حوزه‌ها آن‌طور كه بایسته است، به میدان آمده‌اند كه منعی از سوی صدا وسیما باشد؟ چون ایشان معتقدند كه حضور روحانیت و حضور حوزه‌ها در رسانه به این خلاصه نمی‌شود كه یك شخص روحانی بیاید در برنامه و با او مصاحبه شود یا یك منبری را در صدا و سیما پخش كنند. یعنی باید در برنامه‌سازی و تولید محتوا وارد شوند و دست كارگردان‌های ما پر از فیلم‌نامه‌های غنی باشد و كارگردان تئاتر باید احساس كند كه به وفور نمایشنامه خوب و دارای بار اخلاقی و معنوی وجود دارد و او می‌تواند با سلیقه و زاویه دید خودش قدرت انتخاب داشته باشد.

یكی از دیگر از تأكید‌های ایشان در این عرصه، انقلابی بودن است. واژه انقلابی خیلی بار معنایی دارد؛ یعنی تعهد به ارزش‌هایی كه این انقلاب و این نظام بر پایه این ارزش‌ها استوار شده است، ارزش‌هایی كه ریشه در فرهنگ دینی ما دارد، ارزش‌هایی كه امام راحل منادی آن بودند و به خاطر این ارزش‌ها توده‌ها را به حركت درآوردند. وقتی صحبت استقلال حوزه‌ها می‌شود، رهبر معظم انقلاب، استقلال حوزه را در كنار تعهد حوزوی نسبت به انقلاب عنوان می‌كنند.

 به نظر بنده، از نگاه ایشان، یك روحانی مطلوب، روحانی است كه در هر درجه‌ای از درجات علم و فقاهت و وزن حوزوی كه قرار می‌گیرد در عین حفظ استقلال خودش و در عین حفظ حرمت و كرامت حوزه، خودش را سرباز نظام و انقلاب بداند، خودش را پاسدار حفظ ارزش‌های این انقلاب بداند. چون ارزش‌های انقلاب را ارزش‌های حوزه می‌بینند و آن حلقه وصل دقیقاً همین نكته است. ارزش‌های انقلاب از متن دین آمده و بیگانه‌ای نیست كه می‌خواهد به حوزه ضمیمه شود. در واقع با گفتن واژه انقلابی می‌خواهیم به برخی از وجوه مغفول دین و فرهنگ دینی اشاره كنیم كه حوزوی بودن به معنی انزوای فردی از مباحث اجتماعی و سیاسی نیست.

- شما قاعدتاً دیدارهایی را طی سال‌های گذشته با رهبر انقلاب داشته‌اید؛ به خصوص در جریان منصوب شدن به عنوان ریاست دفتر تبلیغات اسلامی. نكات و تأكیدات ایشان چه بود؟
در تاریخ 20 بهمن ماه و چند روز قبل از این‌كه حكم داده شود و بنده معرفی شوم، در جلسه‌ای خدمت ایشان بودم. از جمله نكاتی كه ایشان تأكید داشتند یكی، عدم اكتفا به تبلیغ سنتی و ضرورت ورود در عرصه‌های نوین تبلیغی بود. بر همین اساس بنده عرض كردم كه می‌خواهیم تولید محتوای هنری را تقویت كنیم.

بحث تخصصی كردن تبلیغ هم مورد تأكید ایشان بود كه برای مخاطبین ویژه و مخاطبین خاص لایه‌های مختلف اجتماعی، ما افراد خاص را تربیت كنیم و مبلغینی كه با مهارت و بینش لازم در آن عرصه‌ها وارد شوند.

بحث بین‌المللی از جمله تأكیدات ایشان بود كه بنده عرض كردم كه می‌خواهیم حركت‌های نرم‌افزاری در حوزه بین‌الملل انجام دهیم. مقصودم از حركت‌های نرم‌افزاری یكی پرورش نیروی انسانی برای تبلیغ حضوری و تبلیغ در عرصه مجازی و دوم تولید محتوا برای مخاطبین خارج از مرزهای ایران در عرصه‌های مختلف بود كه تولید محتوا باید بر اساس ذائقه فرهنگی و نیازهای منطقه‌ای مخاطب انجام گیرد. ایشان خیلی از این پیشنهاد استقبال كردند و تأكید كردند كه این كار بسیار درستی است.

من از ایشان پرسیدم كه شما در این مدت 5 ساله چه انتظاری از بنده دارید كه ایشان فرمودند اگر بخواهیم به آن حوزه مطلوب برسیم یكی از موتورهای اصلی حركت به سوی آن حوزه مطلوب، دفتر تبلیغات اسلامی است كه اگر این موتور خوب حركت كند می‌تواند در رسیدن حوزه به نقطه مطلوب موثر باشد. نكته‌ دیگر این‌كه فرمودند این دفتر تبلیغات باید نقطه امید طلاب انقلابی و روشن‌بین شود؛ یعنی ایشان روشن‌فكری، روشن‌بینی و انقلابی بودن را با هم جمع كردند.

منبع: دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای