گرداب- روز آفتابي زيبايي است. كودكان و نوجوانان بيرون از خانه و در پاركها مشغول بازي هستند اما با اين حال نگراني در چشمان والدين موج ميزند، آنها اغلب ترجيح ميدهند فرزندانشان در خانه بمانند و همينطور كودكان بيتحركيهاي طولاني مدت و انجام بازيهاي كامپيوتري را به گذراندن اوقات فراغت در فضاي آزاد ترجيح ميدهند.
خواسته اكثر والدين اين است كه كودك در خانه با بازيهاي كامپيوتري سرگرم باشد زيرا دردسرهاي والدين كمتر شده و خطر كمتري متوجه كودكان است اما بايد دانست كودك يا نوجواني كه بحرانيترين دوران رشد را صرف بازي كامپيوتري ميكند و ساعتها بدون فعاليت و تحرك مشغول بازي است، از يادگيري بسياري مهارتهاي جسماني بازمانده و در اثر هيجان مخرب بازيها دچار كاهش تمركز، تخيلپردازي و آسيبهاي روحي و رواني فراواني ميشود.
بازي، ارتباط با دنياي پيرامون
بازي يكي از نيازهاي اساسي رشد اجتماعي كودكان و نوجوانان است كه هنگام انجام آن چگونه زيستن را تمرين كرده و مهارتهايي ميآموزند. در اين فرآيند بخشي از رشد اجتماعي آنان، شكل گرفته، رفتارها را آموخته، از حق و حقوق خود مطلع شده و ياد ميگيرند كه چگونه عواطف را درك كرده و به آن پاسخ دهند.بازي فعاليت مفرحي است كه كودك را پس از خانواده با گروه ديگري از همسالان آشنا ميكند و از اين طريق، احساس تعلق، نحوه برقراري ارتباط، حس پرسشگري، تعامل و عفو و گذشت را ميآموزند اما در چند دهه اخير جنب و جوشهاي كودكان و نوجوانان كه عامل لازم رشد جسماني و عاطفي آنهاست تبديل به سكون و ساعتها بيتحركي پشت صفحه كامپيوتر شده كه نه تنها هيچكدام از خواستهها و نيازهاي آنان را برطرف نميكند بلكه با دور كردن آنها از واقعيت زندگي تخيلپردازيشان را تقويت ميكند.
دكتر سجاد موسوي، روانپزشك، بازيهاي كامپيوتري را مهمترين عامل قطع ارتباط فرزندان با خانواده و دنياي پيرامون ميداند و ميگويد: بازيهاي كامپيوتري، فرآيندي است كه تكراري و برگشتپذير است و هيچ گونه تأثير مثبتي بر رشد هيجاني و عاطفي كودكان ندارد.
به گفته اين عضو هيأت علمي دانشگاه كودكان هنگامي كه در محيط بيرون از خانه و با گروه همسالان مشغول بازي هستند، بارها به والدينشان مراجعه كرده و در عين حال بازسازي و ترميم عاطفي ميشوند در حالي كه وقتي مشغول بازي كامپيوتري هستند شايد نزديك به چهار الي پنج ساعت از اتاق خارج نشده و ارتباطشان با محيط بيرون و منابع انساني قطع ميشود و حتي هنگامي كه در مدرسه و در كلاس درس به سر ميبرند، بازيها را در ذهن خود مرور ميكنند.
وي در ادامه ميافزايد: نياز كودكان و نوجوانان به افزايش روابطشان با خانواده، بودن در كنار آنها و برقراري تعامل به اندازهاي است كه نبودش نوعي انزوا، گوشهگيري، دوري كردن از جمع و ناتواني در درك متقابل از اطرافيان را براي او به دنبال دارد و شايد سرآغازي براي ابتلا به ناهنجاريهاي ديگر باشد. بنابراين انجام بازيهاي فكري مانند شطرنج با استفاده از كامپيوتر توصيه نميشود زيرا در شرايطي كه كودكان و نوجوانان رودرروي ديگري قرار گيرند و با استفاده از ارتباط عميق روحي، فكر حريف خود را ميخوانند، مهارتهاي فكري بيشتري پيدا كرده و واقعيت زندگي نسبت به صفحه بيروح مانيتور درس بزرگتري به آنها ميدهد.
هيجان و تيكهاي عصبي
دنياي بازيهاي رايانهاي، سرشار از عجايب و شگفتيهاست. جايي كه كودكان و نوجوانان را در دنيايي از هيجان، اعجاب، تخيلات و حتي ترس رها كرده و آنها گاه شكست خورده و گاه پيروز ميشوند.
اگرچه هيجان نياز طبيعي كودكان و نوجوانان در سنين خاصي است تا به رشد شخصيتي و عاطفي لازم دست پيدا كنند اما روانشناسان معتقدند به حس هيجانپذيري كودكان و نوجوانان بايد از طريق طبيعي پاسخ داده شود.
به گفته دكتر موسوي، بازيهاي خشن رايانهاي كه خشونتآميز است نه تنها نياز كودكان را براي هيجان تأمين نميكند بلكه باعث افزايش هيجانپذيري به شكل نامناسبي شده و پس از مدتي آنها را با افزايش نياز به سطح محرك محيطي بالاتري براي واكنش نشان دادن، روبهرو ميكند.به عنوان مثال، بسياري از خانوادهها كه كودكشان ساعتها مشغول بازيهاي كامپيوتري است، از اين كه بايد فرزندشان را چندين مرتبه صدا بزنند تا متوجه شود، شكايت داشته و فرزندشان را بي توجه و سهلانگار ميخوانند.
در حالي كه اين قبيل كودكان به دليل استمرار به انجام بازيهاي جنجالي و پر سر و صداي رايانهاي، نقص توجه پيدا كرده و در ذهنيات خود تخيلاتي را ميپرورانند. اين كودكان به طور دائم در عالم خيال به سرميبرند و به مرور از دامنه توجه و تمركز كمتري برخوردار ميشوند.
عارضه ديگري كه هيجان مستمر بر كودكان و نوجوانان به جاي ميگذارد افزايش ميزان ترشح هورمون اپي نفرين و نور اپي نفرين از مغز است كه مانند اتومبيلي كه دائماً با يك دور موتور در حال حركت است و در نتيجه پس از مدتي پيكره آن فرو ميريزد، سيستم عصبي انسان دچار آسيب شده و به شكل پرخاشگري، بيتحملي و تنشهاي عصبي تظاهر پيدا ميكند.
علاوه بر اين هيجان زياد باعث انقباض دائم عضلات شده و كودكان و نوجوانان را دچار عوارضي مانند تيكهاي عصبي، جويدن گوشه لب و ناخن، قفل شدن دندانها، اخم و چين و چروك صورت ميكند، به همين دليل آنها به ناچار براي كنترل هيجان خود، كالري بيشتري مصرف كرده و به دنبال افزايش وزن دچار عوارض جسماني فراواني ميشوند.
دكتر سعيد قشونيزاده، روانپزشك معتقد است: تحريكپذيري و هيجان بيش از اندازه بازيهاي كامپيوتري باعث بيحالي و كاهش انرژي در كودكان شده و در نتيجه كودكان و نوجوانان شروع به بدخلقي، بهانهگيري، توقعات بيجا، اذيت و آزار ديگران و حتي پرخوري ميكنند.
اين در حالي است كه اگر خانوادهها نياز به هيجان كودك خود را با استفاده از ورزش، فرستادن او به باشگاه ورزشي، تشويق به بازيهاي دستهجمعي و ايجاد امكانات آن در فضاهايي مانند پارك را به وجود آورند، به فرزند خود فرصت داده تا با اعضاي جامعه تعامل بيشتري برقرار كرده، خوب را از بد شناخته، فرصت تجربهاندوزي داشته و علاوه بر هم كلام شدن با هم بازي خود با مفاهيم نظم و انضباط آشنا شود.
علاوه بر اين موضوع، بازيهاي كامپيوتري نظم خاصي نداشته و كودك يا نوجوان هر زمان كه اراده كند مشغول بازي شده و بينظمي را ميآموزد. در اين بازيها شكست يا پيروزي مفهومي نداشته و آنها خودمحوري را ميآموزند.
محسن ابراهيمي، روانشناس،بازيهاي كامپيوتري را به دو دسته تقسيم بندي ميكند و ميافزايد: برخي انواع بازيها جذابيت داشته و علاوه بر ايجاد هيجان باعث تمركز، دقت و خلاقيت ميشود اما برخي ديگر صرفاً هيجان داشته و اثر مخربي بر ذهن كودكان و نوجوانان ميگذارد.
بازي رايانهاي كه هيچگونه جنبه آموزشي ندارد و كودك را با صحنههاي خشن سرگرم ميكند براي كودكان بيش فعال كه كنجكاوتر هستند مخرب بوده و ميزان توجه و تمركز آنان را كاهش ميدهد. خشم، رفتارهاي غلط، افت تحصيلي و آسيبهاي رواني و تربيتي از مهمترين عوارضي است كه كودكان دچار بيش فعالي يا وسواس را به دنبال استفاده از بازيهاي كامپيوتري تهديد ميكند.به گفته دكتر موسوي، صحنههاي خوفناك بازيهاي كامپيوتري ممكن است كودكان و نوجوانان را دچار نوعي ترس خيالي كند كه در نهايت باعث گوشهگيري، كاهش تمركز و يادگيري و اختلال در خواب شود. هنگامي كه كودكان و نوجوانان به دنبال بازيهاي پرهيجان رايانهاي، با مغزي خسته ميخوابند در ساعات خواب كه زمان ترميم مغز است دچار تنش شده و آسيب ميبينند. اين كودكان اغلب عصبي هستند و توانايي كمتري براي تجزيه و تحليل آموختههايشان پيدا ميكنند.
كندي رشد جسماني
مهارتهاي حركتي و تكامل رشد جسماني از ديگر فوايد جنب و جوش و بازي در دوران كودكي است اما هنگامي كه حركات فيزيكي محدود ميشود و كودك يا نوجوان ساعتها وقت خود را روبهروي تلويزيون يا كامپيوتر ميگذارند، استخوان و مفاصلي كه در اين دوران بايد نهايت رشد خود را داشته باشد از تكامل بازمانده، آسيب ديده و رشد كودك دچار اختلال ميشود.به گفته دكتر موسوي، بسياري مهارتهاي فردي در اين قبيل كودكان، تكامل نيافته و از آنجا كه حركت دست تنها فعاليت بازي كامپيوتري شمرده ميشود، كودكان قادر نخواهند بود فعاليتهاي شخصي شان را با سرعت عمل انجام دهد.
بر اين اساس توصيه ميشود چنانچه والدين در نظر دارند فعاليت يا سرگرمي براي كودكان يا نوجوانان خود در خانه فراهم كنند به جاي بازيهاي كامپيوتري، بازيهايي مانند پازلهاي بزرگ كه همراه با فعاليت و حركت دست و پا است به آنان پيشنهاد كنند، پژوهشهاي اخير بيانگر آن است، هنگام بازي كامپيوتري، چشم حدود چهار هزار حركت در ساعت داشته و ناچار است فشار زيادي را براي مشاهده دقيق و تمركز روي صفحههايي كه پشت سر هم و با سرعت نمايش داده ميشود، تحمل كند كه در نهايت باعث تحريك پذيري سيستم عصبي شده و مشكلات چشمي گوناگوني را به دنبال دارد.به گفته دكتر قشوني زاده، ضعف قوه بينايي و خستگي چشم از عوارض تماشاي ساعتها بازيهاي كامپيوتري است كه موجب سردرد، گردن درد و كمردرد شده و به دليل وارد كردن استرس فراوان در نهايت موجب تغييرات فشار خون و تعداد ضربان قلب ميشود.وي بر اين اساس توصيه ميكند اين قبيل بازيهاي كامپيوتري تاحد امكان از دسترس كودكان و نوجوانان دور نگه داشته شود و در صورت تمايل به استفاده، نظم خاصي براي پرداختن به بازي نهاده شود.
انتخاب بازيهاي فكري و كمصدا كه بيشتر باعث تمركز شده و هوش را تقويت ميكند و تعيين وقت، استفاده از برنامههاي بازي توليد داخل كه مطابق با فرهنگ ماست و اجبار كودك يا نوجوان براي استراحت دورهاي پس از هر يك ساعت بازي از تدابيري است كه آثار مخرب اين بازيها را تا حدودي كاهش ميدهد.
منبع: روزنامه ایران/شماره 4519