بخش بزرگی از نیاز ژاپنی‌ها به سرویس‌های اینترنتی توسط سکوهای بومی تأمین می‌شود.
به گزارش گرداب، به رغم سلطه‌ی به شرکت‌های فناوری آمریکایی بر بخش عمده‌ی بازار پلتفرم‌ها و سرویس‌های اینترنتی جهان، در کشور‌های مختلف جهان تلاش‌های متعددی برای طراحی و راه‌اندازی پلتفرم‌ها و سرویس‌های بومی صورت گرفته است. پیام‌رسان‌ها، موتور‌های جستجو و شبکه‌های اجتماعی جزء مهم‌ترین این سرویس‌ها هستند.
اِعمال راحت‌تر حکمرانی مجازی، ارزش افزوده‌ی اقتصادی، امکان رشد پلتفرم‌ها بر اساس ظرفیت‌سنجی‌ها و برنامه‌ریزی‌های ملی و همچنین کمک به چرخه‌ی تولید محتوای بومی از جمله مهم‌ترین دلایل تمایل کشور‌ها به رشد سرویس‌های اینترنتی بومی است. بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد پلتفرم‌های بومی می‌توانند به توسعه‌ی اینترنت در کشور سرعت ببخشند.
نتایج یک تحقیق که توسط استاد دانشگاه ایلینوی جنوبی انجام شده نشان می‌دهد حدود ۱۰۰ کشور در جهان از جمله چین، کره جنوبی، ژاپن، روسیه و جمهوری چک پروژه‌های موتور جستجوی داخلی خود را در دستور کار داشته‌اند. همچنین این تحقیق نشان می‌دهد که توسعه‌ی موتور‌های جستجوی بومی می‌تواند به توسعه‌ی اینترنت در کشور‌ها منجر شود. طبق نتایج این پژوهش در کشور‌های با موتور جستجوی بومی، ضریب نفوذ اینترنت بالاتر و تعداد کاربران اینترنت بیشتر است.[۱]
وضعیت رواج و نفوذ اینترنت در ژاپن
کشور ژاپن با حدود ۱۲۵ میلیون نفر جمعیت، چیزی حدود ۱۱۸ میلیون کاربر اینترنت دارد. مطابق آمار بانک جهانی ضریب نفوذ اینترنت در این کشور در سال ۲۰۲۱ به عدد ۸۳ درصد می‌رسد.[۲]
ژاپن در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۰۲ میلیون کاربر شبکه‌های اجتماعی داشته است.[۳]
این اعداد و ارقام نشان‌دهنده‌ی ظرفیت بالای بازار این کشور برای سرویس‌ها و پلتفرم‌های اینترنتی است.
درصد کاربران اینترنت از کل جمعیت ژاپن (بر اساس اطلاعات بانک جهانی)
وضعیت بازار موتور‌های جستجو در ژاپن
بر اساس اطلاعاتی که از سوی شرکت similarweb درباره‌ی میزان استفاده‌ی ژاپنی‌ها از موتور‌های جستجوی مختلف منتشر شده است، به رغم وجود برخی پروژه‌های بومی برای ساخت موتور‌های جستجو، امروزه گوگل، یاهو و بینگ به ترتیب پراستفاده‌ترین موتور‌های جستجو در کشور ژاپن هستند.[۴]
در این میان بعضی شرکت‌های بزرگ شرقی که توانسته بودند سهم خوبی از بازار موتور‌های جستجوی کشور‌های خود را تصاحب کنند، تلاش‌هایی برای ورود به بازار ژاپن انجام دادند.
در سال ۲۰۰۷ شرکت چینی بایدو (Baidu) یک موتور جستجوی ژاپنی را با آدرس baidu.jp برای رقابت با گوگل و یاهو عرضه کرد. بایدو در ژاپن نتوانست به موفقیتی که در چین دست یافت نزدیک شود و در نهایت در سال ۲۰۱۵ بایدوی ژاپنی بسته شد.[۵] شرکت کره‌ای نیور (Naver) نیز در سه مرحله اقدام به راه‌اندازی موتور جستجو برای زبان ژاپنی کرده است که اقدام اول در سال ۲۰۰۵ و اقدام دوم در سال ۲۰۱۳ با شکست روبه‌رو شد.[۶] مدیران نیور در سال ۲۰۲۱ نیز بیان کردند که قصد ورود به بازار ژاپن را دارند که آمار‌ها نشان می‌دهد اقدام اخیر این شرکت نیز چندان با موفقیت روبه‌رو نشده است.
لاین، یکه‌تاز بازار پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی در ژاپن
بر خلاف موتور‌های جستجو، یک برنامه‌ی ژاپنی توانسته به یکی از محبوب‌ترین برنامه‌های کاربردی موبایل در کشور ژاپن تبدیل شود. لاین (LINE) هم‌اکنون با داشتن حدود ۹۴ میلیون کاربر فعال ماهانه در کشور ژاپن پرکاربردترین پیام‌رسان و شبکه اجتماعی این کشور است؛ بالاتر از رقبای قدرتمندی مانند توئیتر، فیسبوک، اینستاگرام، iMessage و تیک‌تاک. هرچند کاربرد اصلی لاین پیام‌رسانی است، اما وجود برخی قابلیت‌های مختص شبکه‌های اجتماعی در لاین که برای ارتباطات فراگیر طراحی شده است، کمک می‌کند که بتوان از آن به عنوان یک شبکه‌ی اجتماعی نیز نام برد.
تناسب امکانات و طراحی لاین با ذائقه و نیاز ژاپنی‌ها و امکانات گسترده‌ی این سوپر اپلیکیشن از مهم‌ترین عوامل استقبال از این برنامه در ژاپن است. سرویس‌های جانبی لاین علاوه بر پیام‌رسانی و ارتباطات اجتماعی، طیف بزرگی از نیاز‌های ژاپنی‌ها را پوشش می‌دهد. همچنین اهتمام تیم توسعه‌ی لاین به تولید محتوای بصری و طراحی اقلام گرافیکی موجب جذاب‌تر شدن این برنامه برای جوانان شده است.[۷]
محبوب‌ترین برنامه‌های کاربردی اجتماعی در ژاپن در سال ۲۰۲۰
نتایج نظرسنجی درباره‌ی جنسیت، سن و شغل کاربران ژاپنی لاین (در جولای ۲۰۱۹)
لاین چگونه متولد شد؟
در ۲۳ ژوئن سال ۲۰۱۱ شرکت NHN Japan که شعبه‌ی شرکت بزرگ کره‌ای نیور (Naver) در ژاپن بود، اولین نسخه از پیام‌رسان لاین را منتشر کرد. شرکت Naver از مدت‌ها قبل قصد ارائه‌ی سرویس‌های ارتباطی موبایلی را در ژاپن داشت، اما جرقه‌ای که باعث شد توسعه‌ی این پیام‌رسان از آوریل همان سال آغاز شود، زلزله بزرگ شرق ژاپن در مارس ۲۰۱۱ بود.[۸] این زلزله ۹ ریشتری که به دنبال خود سونامی بزرگی نیز ایجاد کرد، آسیب جدی به خطوط برق و تلفن ثابت وارد کرد. همچنین شبکه‌ی تلفن همراه نیز توان پاسخگویی به حجم بسیار زیاد پیامک‌ها (SMS) را نداشت، اما شبکه‌ی همراه نسل سوم (3G) و شبکه‌های وای‌فای توانستند به حفظ ارتباطات کمک کنند. این زلزله نشان داد که نیاز جدی به یک راه ارتباطی جایگزین بر بستر اینترنت برای مردم وجود دارد.
شرکت نیور پیش از ژاپن، بخت خود را با عرضه‌ی پیام‌رسانی با نام Naver Talk در کره جنوبی آزموده بود، اما این برنامه در رقابت با پیام‌رسان KakaoTalk شکست خورد. پس از لغو پروژه Naver Talk مدیران نیور پروژه‌ی پیام‌رسان لاین را با حضور ۱۲ نفر توسعه‌دهنده آغاز کردند؛ پروژه‌ای که توانست در بازار ژاپن با اختلاف قابل توجهی KakaoTalk را شکست دهد. در نهایت نیور پس از کسب محبوبیت در بازار ژاپن پروژه‌ی Naver Talk را در لاین ادغام کرد.
رشد سریع لاین
نسخه‌ی اولیه‌ی این پیام‌رسان تنها یک سرویس گفتگو (chat) ساده بود، اما در غیاب رقبای جدی در بازار ژاپن، به سرعت مورد استقبال مردم این کشور قرار گرفت. تا دسامبر ۲۰۱۱ یعنی تنها ۶ ماه پس از عرضه‌ی لاین، تعداد دانلود‌های این برنامه از عدد ۱۰ میلیون عبور کرد. تا سه ماه بعد یعنی مارس ۲۰۱۲ مجموع دانلود‌ها از ۲۰ میلیون هم فراتر رفت.
این استقبال بالا توجه مقامات ژاپنی را نیز به خود جلب کرد. در اکتبر ۲۰۱۳ بود که دفتر نخست‌وزیر ژاپن حساب رسمی خود را در لاین افتتاح کرد. این نخستین حساب رسمی یک مرجع حکومتی در ژاپن بود. رفته رفته استقبال بخش‌های سیاسی از لاین بالا رفت. در آوریل ۲۰۱۳ و پس از اینکه تغییرات ایجاد شده در قانون انتخابات ژاپن اجازه داد که تبلیغات سیاسی بر بستر اینترنت انجام بگیرد، حزب سیاسی «کومیتو» حساب رسمی خود را در لاین گشود.
عرضه‌ی قابلیت‌های جدید در این برنامه نظیر چسبانک‌ها (Sticker) و تماس صوتی رایگان در جهش تعداد کاربران مؤثر بود. تا سال ۲۰۱۳ لاین به یکی از محبوب‌ترین برنامه‌های کاربردی موبایل در ژاپن مبدل شده و توانسته بود کاربران زیادی از تایوان و تایلند نیز جذب کند. امکان تماس تصویری نیز تا سال بعد به لاین افزوده شد.
قابلیت‌های جدید لاین نظیر افزوده شدن Home و Timeline کمک کرد که لاین شباهت‌هایی به شبکه‌های اجتماعی نیز پیدا کند. تا پایان سال ۲۰۱۳ لاین محبوب‌ترین شبکه‌ی اجتماعی ژاپن شده بود، با ۳۰۰ میلیون کاربر ثبت‌شده که بیش از ۵۰ میلیون کاربر آن در ژاپن بودند. در اکتبر ۲۰۱۴ لاین اعلام کرد که تعداد کل کاربرانش به عدد ۵۶۰ میلیون نفر رسیده که ۱۷۰ میلیون نفر از آن‌ها فعال بودند.
میزان استفاده ژاپنی‌ها از پلتفرم‌های مختلف در تلفن‌های هوشمند (در جولای ۲۰۱۹)
بازار‌های خارجی لاین
طبق آمار Statista، در اکتبر ۲۰۱۴ بزرگترین بازار‌های لاین در بیرون از ژاپن به ترتیب این کشور‌ها بودند: تایلند، اندونزی، اسپانیا، هند، تایوان، مکزیک و کره جنوبی.
تا فوریه ۲۰۱۵ تعداد کل کاربران لاین از ۶۰۰ میلیون عبور کرد.
شرکت لاین و عملکرد مالی آن
در ابتدای راه‌اندازی برنامه‌ی لاین، شرکتی با نام NHN Japan به عنوان شاخه‌ی کمپانی کره‌ای Naver در این ژاپن عهده‌دار توسعه این پیام‌رسان بود. در آوریل ۲۰۱۳ این شرکت نام خود را به LINE Corporation تغییر داد. در جولای ۲۰۱۶ سهام شرکت لاین در بازار‌های بورس نیویورک و توکیو به صورت عمومی عرضه شد. در اواخر سال ۲۰۲۰ نماد این شرکت از هردوی این بازار‌های بورس حذف شد، زیرا قرار بود عمده سهام لاین را یک هلدینگ به نام Z Holdings خریداری کند.
در مارس ۲۰۲۱ هلدینگ Z به صورت رسمی لاین را با شرکت Yahoo! Japan ادغام کرد. این هلدینگ زیرمجموعه‌ی سافت‌بانک (SoftBank) است. سافت‌بانک یک هلدینگ سرمایه‌گذاری چندملیتی است که بیشتر فعالیت‌های آن بر سرمایه‌گذاری در شرکت‌های فناوری تمرکز دارد. مجموع دارایی‌های این بانک در سال ۲۰۲۰، مبلغی معادل ۳۴۲ میلیارد دلار گزارش شده است.[۹]
آخرین آمار‌های موجود از عملکرد مالی لاین پیش از خروج از بورس نشان می‌دهد این شرکت در سال ۲۰۱۹ چیزی در حدود ۲۲۷ میلیارد ین (معادل بیش از ۲ میلیارد دلار) فروش ثبت کرده است.[۱۰]
طرح‌های درآمدزایی
درآمدزایی شرکت لاین در قالب تبلیغات، ارائه خدمات جدید در داخل پیام‌رسان به صورت پولی و همچنین ارائه‌ی سرویس‌ها و خدمات دیگر است. این سرویس‌های ثانویه گاه به صورت یکپارچه داخل پیام‌رسان این شرکت قرار می‌گیرند و گاه به صورت برنامه‌های جداگانه‌ای ارائه می‌شوند که باید برای ثبت‌نام در آن‌ها از حساب کاربری لاین استفاده کرد.
درآمدزایی از همان سال اول عرضه لاین آغاز شد. مدتی پس از عرضه‌ی چسبانک‌ها، بخشی برای فروش چسبانک‌های جدید در لاین راه‌اندازی شد که توانست درآمد خوبی را برای شرکت ایجاد کند. پس از ایجاد قابلیت تغییر قالب ظاهری لاین (theme) برخی قالب‌ها نیز به صورت پولی عرضه شدند.
اقدامات لاین برای درآمدزایی به این‌ها محدود نماند. در اواخر سال ۲۰۱۴ سرویس پرداخت LINE Pay به این پیام‌رسان افزوده شد. کاربران در سراسر جهان می‌توانند برای انتقال پول، انجام خرید‌ها و سپرده‌گذاری از LINE Pay استفاده کنند. دو ماه بعد سرویس درخواست تاکسی اینترنتی با نام LINE Taxi نیز به لاین اضافه شد. سرویس سفارش غذای LINE WOW، سرویس خبری LINE Today، سرویس تلویزیون اینترنتی LINE TV سرویس خرید آنلاین LINE Shopping، سرویس خرید هدیه با نام LINE Gift و سرویس LINE Doctor برای ارتباط برخط با پزشکان، جمله دیگر خدمات جانبی این پیام‌رسان هستند.
سرویس LINE Manga نیز به صورت اختصاصی برای خواندن مانگا و کمیک‌های ژاپنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سرویس که تا مارس ۲۰۲۰ از مرز ۲۷ میلیون بار دانلود عبور کرده بود هم‌اکنون پراستفاده‌ترین برنامه‌ی کتاب‌خوان الکترونیک در ژاپن است.
شرکت NHN Japan در سال ۲۰۱۱ سرویس سرگرمی و بازی خود را با نام LINE Games راه‌اندازی کرد. کاربران برای ورود به این برنامه باید از حساب کاربری خود در لاین استفاده می‌کردند. این سرویس که در ابتدا بازی‌های ساده‌ای را عرضه می‌کرد، در ادامه با گسترش خود از طریق خرید شرکت‌های بازی‌سازی کوچک‌تر، توانست به یکی از عرضه‌کنندگان بزرگ بازار بازی‌های موبایلی تبدیل شود.
همچنین شرکت لاین درآمد‌هایی از محل فروش حق استفاده از شخصیت‌های کارتونی LINE Friends دارد. این شخصیت‌های کارتونی که در ابتدا در قالب چسبانک‌های این شرکت طراحی شده بودند، بعد‌ها تبدیل به شخصیت‌های انیمه‌ای نیز شدند. تعدادی فروشگاه زنجیره‌ای با نام و عنوان این شخصیت‌ها در شهر‌های مختلف جهان نظیر کره، تایلند، آمریکا و چین راه‌اندازی شده‌اند که به فروش محصولات مرتبط با آن‌ها مشغول هستند.
رشد پلتفرم‌های بومی در هر کشور می‌تواند علاوه بر ایجاد ارزش افزوده‌ی اقتصادی زمینه را برای رشد سریع‌تر اینترنت نیز فراهم کند.
تجربه‌ی لاین در ژاپن نشان می‌دهد نگاه ویژه‌ی توسعه‌دهندگان به نیاز‌های جامعه و خلأ‌های بازار پلتفرم‌های هر کشور می‌تواند به عاملی برای موفقیت‌شان تبدیل شود. توسعه‌دهندگان لاین پس از تجربه‌ی زلزله‌ی ۲۰۱۱ به سرعت متوجه خلأ موجود در حوزه‌ی ارتباطات اینترنت بر بستر گوشی‌های همراه شدند و به بهترین شکل این خلأ را پر کردند.
یکی از درس‌های دیگر تجربه‌ی موفق لاین نیز تولید محصول بر اساس ذائقه‌سنجی کاربران است. توسعه‌دهندگان در طراحی لاین مطابق سلیقه‌ی ژاپنی‌ها عمل کرده‌اند و نه بر اساس تقلید از الگو‌های خارجی. این امر اهمیت رشد بومی پلتفرم‌ها را نشان می‌دهد.
پی‌نوشت‌ها:
[1] Ji, Sung Wook, The Impact of Domestic Search Engines on the Development of the Internet (March 31, 2016). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2757481
[2] https://data.worldbank.org/indicator/IT.NET.USER.ZS?locations=JP
[3] https://datareportal.com/reports/digital-2022-japan
[4] https://www.similarweb.com/engines/japan/
[5] https://www.techinasia.com/baidu-shuts-japan-search-engine
[6] https://www.koreaherald.com/view.php?ud=20201125000780
[7] https://www.digitalmarketingforasia.com/why-line-is-the-most-popular-social-media-app-in-japan/
[8] https://type.jp/et/feature/6520/
[9] https://en.wikipedia.org/wiki/SoftBank_Group
[10] https://strainer.jp/companies/1053/
