فناوری ارتباطی و کشاندن گفت‌وگوهای خانوادگی به وقت اضافه!

10 سال پیش، در یکی از کلاس های جامعه شناسی دانشگاه بحث به پیشرفت های ارتباطی در دنیای مجازی رسید. استاد در بین صحبت هایش با لحنی که ترکیبی ازحسرت، هشدار و تاسف بود گفت که در آینده ای نه چندان دور حتی اعضای یک خانواده که در یک خانه ساکن اند به جای ارتباط چهره به چهره و مستقیم، بیشتر با ابزارهایی مثل «ایمیل» و «اس ام اس» با هم صحبت می کنند.

یاد ایامی که...
در آن ایام(سال های ابتدای دهه ۸۰) موبایل و اینترنت آرام آرام از پیله قبلی خود به عنوان کالاهایی لوکس و غیرضروری خارج می شدند. این تغییر ماهیت با نفوذ تدریجی در میان خانواده ها همراه شده بود.

گوشی های هوشمندبا قابلیت های فراوان هنوز در ابتدای راه تولید بودند و «اس ام اس» (که هنوز معادل فارسی اش یعنی پیامک رایج نشده بود) پیشرفته ترین و در عین حال آسان ترین فناوری ارتباطی میان شهروندان محسوب می شد.

اگرچه استفاده از پست الکترونیک و حضور در چت روم ها برای بسیاری از جوانان و نوجوانان شناخته شده بود امّا این وضعیت با  عمق و گستره نفوذ امروزین شبکه های اجتماعی قابل مقایسه نیست.

مهم ترین پدیده اجتماعی حوزه فناوری های نوین ارتباطی، موج های گاه و بیگاه پیامکی بود که به مناسبت های مختلف اجتماعی، ورزشی، فرهنگی و سیاسی اوج  می گرفت و به فاصله کوتاهی فروکش می کرد. پدیده ای که حالا به  برکت حضور نرم افزارهایی ارتباطی  نوین و گوشی های هوشمند در حال تبدیل شدن به خاطره ای دیر و دور است.

این هم از شگفتی های قابل تامل و تا حدی ترسناک شبکه های اجتماعی مجازی است که در آن پدیده های نوین و تازه شناخته شده، خیلی زود به نوستالژی جمعی بدل شده و به موزه اذهان عمومی می روند.

شاید پیش بینی آن روزهای استاد جامعه شناسی کمی اغراق آمیز به نظر می رسید. اما  پیشرفت پرسرعت فناوری های نوین ارتباطی و نفوذ روزافزون آن دربین مردم در کنار دسترسی آسان باعث شد تا شاهد تغییر ملموسی در سبک زندگی خانواده ها باشیم.

اگر روزگاری در هر خانواده یک یا دو دستگاه موبایل وجود داشت که گرفتن عکس و فیلم با کیفیت پایین و ارسال پیامک بالاترین قابلیت آن محسوب می شد و اگر سیستم دیال آپ وخطوط کم سرعت تلفنی، راه اتصال به دنیای اینترنت بود، ظهور گوشی های هوشمند و نرم افزارهای ارتباطی و شبکه های اجتماعی این  مناسبات را به کلی دگرگون کرد.

این دگرگونی منجر به تغییر در روابط خانوادگی و سبک زندگی اعضای خانواده شده است. امروزه اینترنت و فناوری های ارتباطی وابسته به آن تاحد زیادی جایگزین روابط خانوادگی و فامیلی شده است.

این روزها در جمع های فامیلی دیدن افراد با سنین و مختصات گوناگون که سر در گوشی ها و تبلت ها دارند و هرازگاهی تنها برای نشان دادن کلیپ یا معرفی افزونه ای جدید به اطرافیان سربلند می کنند اتفاقی عادی است. سالیان پیش اعضای خانواده و فامیل حول رسانه ای به نام تلویزیون دور هم جمع می شدند و نگاهشان به یک موضوع یک نقطه خاص متمرکز بود.

این روزها اما هر یک از اعضای خانواده یک رسانه مستقل و گسترده در اختیار دارد. این وضعیت به  اتمیزه شدن اعضای خانواده و انزوای آنان می انجامد. شاید کاربران اینترنت هیچ گاه از افسردگی و انزوای اجتماعی خود آگاه نباشند و در صورت آگاهی آن را تایید نکنند اما ماهیت کار با اینترنت چنان است که فرد را در خود غرق می کند.

دنیای اجتماعی در آینده دنیای انزوای افراد در خانواده ها خواهد بود چرا که اینترنت و شبکه های ارتباطی مجازی جایگزین ارتباطات عاطفی درون خانوادگی شده است. این حقیقتی است که وزیر ورزش و جوانان نیز به آن اعتراف کرد.

یک کاهش هشدار آمیز!
محمود گودرزی روز گذشته در مراسم اختتامیه «جشنواره ازدواج و خانواده» گفت: طبق تحقیقات کارشناسان، زمانی را که افراد خانواده برای گفت وگو با هم اختصاص می دهند روزانه ۳۰ دقیقه است و انزوا از دیگر تاثیرات فناوری در خانواده است، یعنی حتی اگر افراد خانواده کنار هم باشند، از نظر گفتاری و رفتاری از یکدیگر فاصله گرفته اند اینجا تفاوت در نوع نگاه‌هاست و طبیعی است که این نگاه‌ها بر نهاد خانواده تاثیر می‌گذارد.

وی افزود: انتقال هنجار از نسل قبلی به نسل کنونی به کندی انجام می گیرد اما هنجارها با سرعت بسیار بالایی تغییر می کند. باید توجه داشته باشیم که پدر و مادران، رسانه ها و فضای مجازی در شکل گیری شخصیت جوانان نقش زیادی دارند.

هشدار گودرزی مبنی بر کاهش قابل توجه زمان گفتگوهای خانوادگی یک زنگ خطر است. این وضعیت می تواند خلاء های عاطفی جدی برای نسل آینده ایجاد کند. خشونت طلبی، عدم تفاهم و سازگاری زوجین، شکاف روز افزون نسلی بین فرزندان والدین و پرورش نسلی با آستانه تحمل پایین که فرایند جامعه پذیری را نه در نهاد خانواده که در  وایبر و فیس بوک طی کرده است از پیامدهای نامطلوب این وضعیت است.

همان گونه که تحلیلگر «جام جم» نیز در یادداشت خود آورده است، این روزها شبکه‌های اینترنتی مثل فیس بوک و شبکه‌های مبتنی بر موبایل مثل وایبر و لاین و واتس اپ چنان فراگیر شده که اگر کسی از آنها استفاده نکند، با دیده تعجب به او نگاه می‌کنند.

مقصر اصلی انزوای افراد در خانواده، فقط ترویج شبکه‌های اجتماعی و نابلدی ما در استفاده از آنها نیست، بلکه این روزها در بسیاری از خانواده‌ها شاهد هستیم که هنر ارتباط موثر کلامی در خانه وجود ندارد و در خیلی از خانواده‌ها طلاق عاطفی رایج است. چراکه برخی از همین افرادی که در محیط خانه به طور میانگین ۳۰ دقیقه حرف می‌زنند، الزاما آدم‌های کم حرفی نبوده و اتفاقا خیلی از آنها در محیط بیرون خانه، آدم‌های پرحرفی هستند.

همچنین با تغییر نسل و عوض شدن هنجارهای رایج، نیاز به خدمات مشاوره در خانواده‌ها امری جدی است، اما متاسفانه این نیاز نه از سوی خانواده‌ها و نه از سوی رسانه‌ها جدی گرفته نمی‌شود.