گروه سبک زندگی گرداب- بهداشت سایبری واژه ایست که کمتر در حوزه اخبار و مقالات فضای مجازی با آن مواجه می شویم و البته همین نکته نیز در جای خود محل بسی تاسف است! گرداب در روزهای گذشته طی مطلبی به معرفی اجمالی این مفهوم پرداخته و اشاراتی به ابعاد مختلف آن در ایران و جهان داشت که نشان دهنده ضرورت توجه به بهداشت سایبری در حوزه خصوصی و دولتی بود و از اقدامات برخی تشکل های غیر دولتی در ایران و سایر نقاط جهان در راستای تلاش برای تامین بهداشت سایبری خبر می داد.
در این مطلب در تلاشیم تا صرف نطر از پرداختن به مقدمات گفته شده، بهداشت سایبری را به طور کلی تعریف کنیم.
بهداشت سایبری دقیقا چیست؟
چنانچه از واژه بهداشت فهمیده می شود به معنای نگاهداری سالم و بهینه است و واژه بهداشت در مفهوم حفاظت چیزی یا فردی از آلودگی یا آلوده شدن بکار می رود.
طبیعتا در واژه ترکیبی بهداشت سایبری نیز همین معنا مستفاد می گردد یعنی تلاش برای عاری نگاهداشتن فضای سایبری از آلودگی!
اکنون سوال بعدی بوجود می آید: چه مواردی آلاینده ها یا آلودگی های فضای مجازی به حساب می آیند؟
در پاسخ باید گفت از آنجا که فضای مجازی محیطی برای حضور جسمی انسان نیست تنها آلاینده های روانی در این فضا مطرح می شوند و هر ادبیات یا محتوایی که سبب بروز رفتار ناهنجار، توهین و یا تشویق به اعمالی شود که آسیبی را متوجه دیگران سازد، یکی از مصادیق آلودگی در فضای مجازی و برهم زننده بهداشت سایبری محسوب می گردد.
شاید بتوان اهم موارد آلودگی یا از بین برنده بهداشت سایبری را در دسته های زیر دسته بندی نمود:
نخست ادبیات سخیف و توهین آمیز:
نخستین عامل آلاینده فضای مجازی را ادبیات سخیف بر می شمرند. برخی افراد با تصور اینکه در فضای مجازی هویتی غیر از هویت حقیقی خود برگزیده اند و دیگر قابل شناسایی نمی باشند؛ چندان خود را ملزم به رعایت چارچوبهای اخلاقی نمی دانند و در چت، کامنت و هر مجال دیگری برای ابراز وجود، ادبیات سخیف و زننده ای را از خود نمایان می سازند.
تداوم این رفتارها خرده فرهنگی ناسالم را در حوزه وب تشکیل می دهد که کاربرد واژگان غیر اخلاقی را رایج و عادی می بینند و این افراد کم کم یا در زندگی حقیقی از زندگی مجازی خود متاثر می شوند و یا به دلیل بروز دو شخصیت بسیار متفاوت در دوفضای مختلف مجازی و حقیقی اندک اندک دچار اختلال روانی می گردند.
دوم محتواهای غیر اخلاقی مستهجن(پورنوگرافی):
انتشار چنین محتواهایی اعم از متنی یا تصویری برهم زننده امنیت رروانی و بهداشت سایبری مخاطبان است و وب را برای حضور جوانان و نوجوانان نا امن می کند. البته لازم به ذکر است که حتی افرادی در سنین بالاتر نیز در جوامع غربی که این نوع محتوا را جرم نمی دانند بعضا در اثر اعتیاد به استفاده از چنین محتواهایی سلامت روانی خود را تاحدودی از دست داده و امکان برقراری روابط سالم درون خانواده را از دست داده اند.
سوم محتواهای خشونت بار:
این گونه محتواها نیز صرف نظر از متنی یا تصویری با در نظر گرفتن محدوده های متفاوتی از خطوط قرمز تقریبا در تمام کشورهای جهان ممنوع است. هرچند برخی از کشورها محدوده های بسیار بازتری را برای انتشار تصاویر خشونت در نظر می گیرند. نیازی به توضیح نیست که انتشار تصاویر و ویدیوهای خشونت چه آثار زیانباری بر نسل نوجوان داشته و تا چه میزان می تواند در از بین رفتن ترس و قبح ارتکاب چنین اعمالی موثر باشد. در نتیجه انتشار محتوای خشونت بار یکی از اهم موارد آلاینده در فضای سایبری محسوب می شود.
چیزی که این روزها جامعه ایرانی چندان به آن توجه نمی کند و تصویر برداری از نزاع های خیابانی یا آسیب دیدگی منجر به جرح یا مرگ مردم در خیابان به یکی از سوژه های اصلی تصویر برداری با گوشی های هوشمند و سپس بارگذاری در شبکه های اجتمااعی تبدیل شده که جای بسی تاسف است و هوشمندی مردم و مسئولان را در پیشگیری از ادامه این روند مخرب می طلبد. روندی که تداوم آن آثار روحی نامناسبی را برای نسل نوجوان این کشور به ارمغان خواهد داشت.
چهارم به سخره گرفتن‌های بی‌حد و مرز و توهین به شخصیت هایی حقیقی و حقوقی:
از دیگر موارد نقض بهداشت سایبری توهین یا تمسخر خارج از حالت طنز عادی و پذیرفته شده بین مردم است تمسخری که توسط عموم مردم توهین تلقی می گردد. این رفتار متاسفانه در فضای مجازی به دلیل استفاده کاربران از هویت مجازی رواج فراوانی یافته که مانند مورد نخست آسیبهای فراوانی را برای خود فرد منتشرکننده محتوا در پی دارد و البته در صورت نشر گسترده می تواند آسیب بسیار جدی نیز به فرد مورد توهین و تمسخر وارد سازد که منجر به پیگیری حقوقی و قضایی نیز می گردد.
پنجم توهین به قومیتها و ملیتها:
این مورد تنها از لحاظ سوژه مورد اهانت و تمسخر با مورد چهارم تفاوت می کند اما همین مساله ماهیت داستان را به کلی تغییر می دهد. زیرا توهین به فرد اعم از شخص حقیقی یا حقوقی پی گیری های وی را به دنبال خواهد داشت و حتی ممکن است به پی گرد قانونی منجر شود اما توهین به جمع هایی همچون قومیتها و ملیتها معمولا با واکنش سریع از سوی مرجع خاصی مواجه نمی شود. لذاست که بصورت خاموش و خزنده ادامه می یابد و ریشه می دواند واندک اندک بستر بروز اختلافات گسترده و شکل گیری بیماری های روحی همچون کینه و عقده و اختلالاتی همچون شرم از هویت قومی و ... می گردد که سببب بروز بسیاری از رفتارهای ناهنجار در دنیای حقیقی است و می تواند به درگیری های فیزیکی منجر شود!
ششم تجاوز به حریم خصوصی افراد :
این مساله نیز همانند مورد چهارم یک جرم علنی در برابر یک فررد خاص محسوب شده و پی گرد قانونی دارد ولی متاسفانه به دللیل بهره گیری افراد ناسالم از هویت مجازی این روزها به کرات مشاهده می گردد. البته لازم به ذکر است این هویت مجازی چندان هم امن نیست و همیشه ببا پی گیری های پلیس نهایتا قابل کشف است.
تجاوز به حریم خصوصی افراد شامل انتشار بدون اجازه تصاویر یا اطلاعاتی از زندگی خصوصی افراد است که مایل به نشر عمومی آن نیستند. این رفتار متاسفانه شایع در فضای مجازی همه روزه آسیبهای جدی روحی و روانی و از هم پاشیدگی خانواده هایی را در سطح جهان سبب می گردد. نظیر انتشار ویدوهایی که برخی را در ادامه زندگی اجتماعی دچار مشکل می‌سازد و ...
هفتم توهین و تمسخر اعتقادات ادیان:
مورد هفتم نیز مانند مورد پنجم از رفتارهایی است که به صورت خزنده و رفته رفته سببب بروز مشکلات و معضلات در سطح جوامع می گردد. با این تفاوت که علاوه بر مواردی همچون بروز اختلافات گسترده بین طرفداران اعتقادات مختلف و شکل گیری بیماری های روحی همچون کینه و عقده و اختلالاتی همچون شرم از هویت دینی و ... که سبب شکل گیری نزاع های فیزیکی نیز می شود؛ اسیب بزرگتری را نیز در پی دارد که رشد بی اعتقادی بشر به طور عمومی است. بدین معنا که در اثر افزایش نشر شبهات علیه ادیان در فضای مجازی رفته رفته شاهد کاهش اعتقادات پیروان همه ادیان به طور نسبی خواهیم بود که با توجه به نقش بسیار موثر دین در کاهش ارتکاب جرایم و افزایش سلامت روانی افراد می توان پیش بینی کرد این روند به سمت چه سرانجام درد ناکی در حرکت است.
گفتنی است این شبهات اغلب به صورت غیر منطقی و مستدل و صرفا با بیانی زیبا مطرح می شوند اما به دلیل عدم وجود فرصت تحقی برای مخاطبان عجول و کم حوصله فضای مجازی در نسبت قابل توجهی از مخاطبان کارگر می افتد.
تشویق به رفتارهای ناسالم در فضای حقیقی:
از دیگر موارد نقض بهداشت سایبری انتشار مطالبی است که افراد را به ارتکاب رفتارهایی ناهنجار در فضای حقیقی تشویق و دعوت می کند این دعوت الزاما مستقیم نیست و می توان صرفا شامل یک فرآیند ایجاد انگیزه به صورت پنهان در بطن یک متن باشد. به عنوان مثال درج هر محتوایی که مصرف مواد مخدر را برای نوجوانان و جوانان نشانه رشد و بلوغ یا قدرت وانمود سازد و ...
موارد ذکر شده در بالا را می توان اهم موارد آلاینده فضای مجازی دانست که به دلیل تاثیر و تاثر متقابل فضای مجازی و فضای حقیقی سبب بروز تاثیرات منفی فراوان در سطح اجتماع می گردند. متاسفانه از آن رو که بهداشت سایبری پدیده ای نو بوده و کمتر بدان پرداخته شده، چندان مورد توجه مسئولین قرار نگرفته و قوانین لازم برای پیشگری از نقض آن تدوین نشده است و جز موارد معدود ی همچون نقض حریم خصوصی و ... باقی موارد فاقد پی گرد قانونی بوده و همچون آتشی زیر خاکستر در بستر وب جامعه را مستعد از دست دادن سلامت روانی و رفتاری می سازد.