1ـ کلمات گاه سخیف است. ادبیات در سطح نازل سیر می‌کند و در وادی زیر صفر قدم میزند. بازار تهمت و هتاکی داغ است. کسی، کسی را نمی‌شناسد. اصولا کسی به کسی نیست. به‌راحتی می‌توان دشنام نثار کرد و بعد هم راحت لفت داد یا بلاک کرد مثل آب خوردن. در تلگرام می‌‌توانی مرد باشی و خودت را زن معرفی کنی. می‌شود بیکار باشی و بگویی پزشکی، مهندسی، خلبانی، آدم حسابی هستی. قادری به هر که بخواهی ابراز علاقه کنی. چه باک، که نه ردی به جا می‌ماند و نه جای پایی. حرف‌های ناگفته را هم می‌شود اینجا گفت. هر حرفی، سخنی، افترایی و تهمتی را می‌توان زد و بعد هم رفت. ادبیات این روزها در فضای مجازی عموما حال خوبی ندارد و تب‌دار است.
2 ـ س، یعنی سلام. اصل، یعنی خودت را معرفی کن. فازت چیه ، یعنی چه نیتی در سر داری و هدفت چیست؟ خخخخخ هم تعبیر می‌شود به یک خنده تمسخرآمیز. بای هم یعنی خداحافظ.
3ـ شیوه نگارش و رسم‌الخط در فضای مجازی هم این روزها داستان خودش را دارد؛ میخام برم، فک کنم، خاب بودم، عجیب و قریب، اسلا، سرم شلوقه، مگه فزولی؟ و .... همه غلط غلوط. املای هر کلمه و واژه به دلخواه نگارنده‌اش است. هر چه دلش خواست و عشقش کشید می‌نویسد. نظارتی هم نیست. بعید است کسی ایراد و خدشه‌ای هم بر این ساختارشکنی وارد کند.
4ـ بخش عمده‌ای از لطایف و جوک‌هایی که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی رد و بدل می‌شود بیشتر بر محور زبان، لهجه، آداب و رسوم، ویژگی‌‌ها و شاخصه‌های قومیتی و فرهنگی یا اختلاف‌ها و تمایزهای زنان و مردان یا شوخی‌های رکیک و مشمئزکننده جنسیتی می‌چرخد و دور میزند. جوک‌هایی که همه جور خواننده و مخاطب با هر سن و سال و خاستگاهی دارد و اثرات سوء و ناگوارش بر مخاطبان به خصوص کم سن و سالش هم اظهر من الشمس و مبرهن.
ادبیات حاکم بر فضای مجازی
فضای مجازی به‌عنوان یک مقوله غیر‌قابل انکار که این روزها جای ثابتی را برای خود در زندگی دست‌کم شهرنشینی ایرانیان باز کرده، به‌رغم کارکردهای مثبت و مفیدی که دارد دارای معایب و مضراتی هم هست. ادبیات گفتاری و نوشتاری‌ای که بر این فضا حاکم است و میان کاربرانش کاربرد دارد، در پاره‌ای مواقع رو به انحطاط و نزول نهاده و سخیف و نازل می‌شود. این نزول ادبیات و در نگاه جامع‌تر، فرهنگ در فضای مجازی به فضای عمومی جامعه نیز سرایت می کند و بر فرهنگ کوچه و بازار هم تاثیر سوء می‌گذارد، بی‌تردید. از این بابت که مخاطبان و کاربران هر دو فضا یکی بوده و تمایزی میان‌شان نمی‌توان قائل شد. کاربران فضای مجازی همان مردم کوچه و بازار هستند که ساعت یا ساعت‌هایی را هم در این فضا سپری می‌کنند.
ریشه بی‌اخلاقی‌ها در فضای مجازی است
یک استاد ارتباطات اعتقاد دارد این بی‌اخلاقی‌ها و ناراستی‌ها اتفاقا ریشه در خود فضای مجازی دارد و در نهایت به ادبیات غنی کشور لطمه خواهد زد.
دکتر محمد سلطانی‌فر می‌گوید: در گذشته ادبیات حاکم بر رسانه‌های رسمی کشور عمدتا در حوزه اختیار انسان‌های فرهیخته و دست به قلم بود که حوزه رسانه را می‌شناختند؛ اما از روزی که با پیدایش فضای مجازی، تولید محتوا عمومیت یافت و به دست همه افتاد حوزه ادبیات عمومی به شدت ضربه‌پذیر شد و لطمه خورد. اما علت پایین آمدن سطح فرهنگ عمومی در جامعه فقط فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیست. در سال‌های گذشته ادبیات آمرانه و سخیفی را از سوی برخی مسئولان کشور شاهد بودیم که متاسفانه در سطح جامعه رسوخ و به فضای مجازی هم سرایت کرده است.
وی با اشاره به وجود 85 میلیون سیمکارت در کشور متذکر می‌شود: وقتی این تعداد سیمکارت در یک کشور 75 میلیونی وجود دارد و همه کاربران هم امکان تولید محتوا برایشان فراهم است، به طور طبیعی بستر و زمینه نامطلوبی به وجود میآید و شاهد بی‌اخلاقی‌هایی در حوزه ادبیات و فرهنگ عامه در فضای مجازی خواهیم بود.
نگاه تهدیدی نداشتن به فضای مجازی
مدیر گروه ارتباطات اجتماعی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد با تاکید بر این‌که دنیا به فضای مجازی به شکل یک تهدید نگاه نمی‌‌کند، اظهار می‌کند: در کشور پاکستان با وجود یک بی‌سوادی عمومی 80 درصدی، تنها 30 درصد مردم تلفن همراه ندارند؛ اما دولت از این فرصت استفاده و نرم‌افزارهایی برای فضای مجازی تولید و طراحی کرده است تا به کاربران بی‌سواد سواد بیاموزد. این نشان می‌دهد نباید به فضای مجازی نگاه تهدیدی داشت. از این فضا می‌شود به‌عنوان یک فرصت هم استفاده کرد و در آن حرف‌های مستدل، منطقی و زیبا هم زد.
دکتر سلطانی‌فر درباره راه‌‌های مقابله با رواج بی‌ادبی و بی‌اخلاقی در فضای مجازی هم تصریح می‌کند: اعتقاد دارم ما هم می‌توانیم از این فضا استفاده بهینه ببریم، به شرطی که توهم توطئه را کنار بگذاریم و با یک نگاه مثبت از تولید محتوای اصولی حمایت کنیم و در عین حال، بستر فکری، ادبی، سیاسی و تکنولوژیکی خود را نیز ارتقا دهیم. هیچ‌کس نمی‌تواند جلوی تولید محتوا در فضای مجازی را بگیرد، پس چه بهتر از تولید محتوای ادیبانه درست و صحیح حمایت شود.
آموزش به کاربران فضای مجازی
به باور یک استاد زبان و ادبیات فارسی، در کنار مضرات فضای مجازی نباید از فوایدش چشم‌پوشی کرد و اتفاقا این فضا برای رفع برخی کاستی‌های فرهنگی از جمله بسط و گسترش فرهنگ کتابخوانی هم میتواند کاربرد داشته باشد. در عین حال، افرادی که دست به قلم نبوده‌اند با نگارش در این فضا، به نوشتن تشویق می‌شوند.
دکتر حسن ذوالفقاری با تاکید بر بروز خطا و اشتباه در فضای مجازی تصریح می‌کند: این خطا در جامعه هم مصداق دارد. زمانی که جریان روزنامه‌نگاری در عصر مشروطه به ایران وارد شد نگرانی‌های البته به حقی در خصوص آسیب زبان فارسی وجود داشت. به طور طبیعی وقتی تعداد نویسنده‌ها زیاد شود احتمال خطا و بدنویسی هم بالا می‌رود. اما این نگرانی در برابر فواید روزنامه و روزنامه‌نگاری چندان بزرگ نبود و به چشم نمی‌آمد. فضای مجازی هم به همین گونه است و برای پایین آمدن احتمال خطا و اشتباه باید به کاربران آن آموزش داد.
وی می‌افزاید: از آنجا که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در دسترس همه است، به طور طبیعی هر ادبیات و فرهنگی در آن راه پیدا می‌کند. برای مقابله با کجروی‌ها باید در همین فضا و البته رسانه‌های رسمی و به خصوص صدا و سیما و مدارس و دانشگاه‌ها آموزش‌هایی به همه سنین داده شود. این آموزش هم باید بدون نفی کردن و جبهه گرفتن باشد، چرا که اثرات خود را از دست می‌دهد.
یک آسیب صددرصدی برای زبان و ادبیات فارسی
عضو هیأت علمی مجمع علمی آموزش زبان و ادبیات فارسی، غلط‌نویسی و ایجازنویسی معمول در فضای مجازی را یک آسیب صددرصدی برای زبان و ادبیات فارسی می‌داند و تاکید می‌کند: این آسیب به مرور به فضای حقیقی هم سرایت خواهد کرد. به هر حال دست به دست خواهد شد و به زبان و فرهنگ عمومی هم انتقال می‌یابد. این غلط‌نویسی‌ها شاید برای نسل ما شناخته شده باشد و مشکلی ایجاد نکند؛ اما ممکن است نسل بعدی را تحت ثاتیر سوء قرار دهد و کودکان و نوجوانان فکر کنند درست همانی است که در فضای مجازی میآید.
دکتر ذوالفقاری با اشاره به خطرناک‌بودن این رویه در طول زمان می‌گوید: برای مقابله با این اشتباهات فاحش ادبی هم می‌توان از خود فضای مجازی برای آموزش کاربران استفاده کرد، به خصوص با تشکیل گروه‌های ادبی در آن. فضای مجازی میتواند یک تهدید و خطر جدی برای زبان و ادبیات فارسی باشد اگر آموزش‌های لازم در ارتباط با آن صورت نگیرد. متاسفانه دستگا‌های متولی و مسئول آنچنان که باید و شاید در این فضا فعالیت نمی‌کنند و حاضر به هزینه در این زمینه نیستند. می‌شود نرم افزارهایی طراحی و تولید کرد و آموزش‌های لازم در جهت درست‌نویسی و بهره از ادبیات صحیح و اخلاقی به کاربران ارائه کرد.
فضای مجازی یا حقیقی؛ مساله این است
در ارتباط و تعامل فضای مجازی و جامعه باید به یک نکته اساسی و محوری هم توجه داشت و در همین خصوص، یک پرسش مهم را مطرح کرد. پرسش این است که جامعه از فضای مجازی تاثیر می‌گیرد یا بالعکس، فضای مجازی متاثر از اجتماع و مناسباتش است؟ به تعبیر بهتر، بی‌اخلاقی‌هایی که این روزها در ادبیات محاوره‌ای و نوشتاری فضای مجازی به عینه قابل مشاهده است، از جامعه نشات گرفته و ریشه از آن دارد یا حاصل آزادی‌ها و ویژگی‌های خودش است و اتفاقا از این فضا بر فرهنگ عامه نفوذ می کند و تاثیر می‌گذارد؟
منبع: تسنیم