حضور افراطی در شبکه های اجتماعی آسیب های بسیاری دارد که در این زمینه می توان به دورشدن از نهاد خانواده و مشغول بودن به تفریحات کاذب در زمان اوقات فراغت اشاره کرد.
این روزها حضور در شبکه های موبایلی مورد اقبال قشرهای مختلفی از مردم واقع شده اند. شبکه های موبایلی دامنه و ابعاد گسترده ای پیدا کرده به طوری که اگر فرد یا افرادی در چنین شبکه هایی عضو نباشند، انگار به طور کلی در جامعه وجود خارجی ندارند. سوالات متعددی در رابطه با این علاقه مندی بیش از اندازه برای حضور در دنیای مجازی وجود دارد، برای پاسخ به این سوالات با پروفسور حسین باهر که از جامعه شناسان برجسته کشور است به بحث و گفتگو نشسته ایم. در ادامه این گفتگو را می خوانید:
*به اعتقاد شما چرا استفاده از شبکه های اجتماعی موبایلی تا این حد در کشور ما گسترش پیدا کرده است؟
شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل در میان مردم جایگاه خاصی پیدا کرده اند زیرا در این فضاها آنان می توانند تفریح کرده و دوست پیدا کنند. حتی مطالب جالب و پرجاذبه ای را می بینند و می توانند با نظرات مخالفان و موافقان زیادی پیرامون یک موضوع خاص آشنا شوند و خود نیز به راحتی به اظهار نظر و طرح دیدگاه بپردازند. در این فضاها افراد محبوب شده و دیده می شوند، می توانند از تنش های روزمره فرار کنند، اطلاعات جدید کسب کرده و احساس شور و هیجان داشته باشند و مهمتر از همه این ها حس شهرت است، فردی که در گذشته هرگز دیده نشده امروز می تواند در چنین فضاهایی ورود پیدا کرده و نظرات خود را ابراز کند و حس اعتماد به نفس و مهم بودن را به این واسطه در خود تقویت کند. فردی که تا دیروز بود و نبودش برای کسی چندان اهمیت نداشته، امروز در این شبکه ها دوستان زیادی پیدا کرده و احساس می کند هویت و وجودش برای عده زیادی از دوستان مجازی دارای اهمیت است.
البته اینجا یک پارادوکس و تناقض آشکار هم وجود دارد که همین مسئله در گسترش حضور افراطی در این شبکه های اجتماعی نقش داشته است. منظورم این است که ما اکنون از یک سو با فقدان امکانات تفریحی و اطلاع رسانی روبرو هستیم و از سوی دیگر شبکه های مجازی در دسترس است، به همین علت جوانان ما از چنین شبکه هایی استفاده کرده و آنها را جایگزین کمبودهای خود می کنند. ما شاهد هستیم طیف های مختلف جامعه به ویژه جوانان به علت بیکاری و نداشتن هدف خاص در زندگی به سمت شبکه های موبایلی گرایش پیدا کرده اند. به طور کلی باید گفت اگر فرد در چنین فضاهایی حضور داشته باشد به خودی خود بد نیست اما طبعا تا جایی که به ساختار جامعه آسیب وارد نکند.
*حضور بی برنامه و افسارگسیخته جوان ها در این شبکه های اجتماعی چه تبعاتی در پی خواهد داشت؟
تقریبا این اتفاق موجب شده است والدین در خانواده ها به ناچار و به تبعیت از فرزندان خود به فضاهای مجازی ورود پیدا کنند. امروزه افرادی که در یک خانواده زندگی می کنند، از افرادی که در کوچه و خیابان هستند، با هم بیگانه ترند و این خسارت بار است. پدر و مادر هر روز در دنیای مجازی به سر می برند و فرزندان نیز در این فضاها ورود پیدا کرده و ساعت ها همدیگر را فراموش می کنند حتی دیگر دور یک میز نیز غذا نمی خورند. در جمع هستند در حالی که نگاهشان به موبایل است و فکر و روحشان در دل دنیای مجازی غرق شده و متاسفانه این شکاف و جدایی روز به روز بین اعضای خانواده عمیق تر می شود و این معضل را نباید دست کم گرفت.
شما در قسمتی از صحبت هایتان فرمودید نبود تفریحات سالم جوانان را مجاب می کند تا در اوقات فراغت به شبکه های اجتماعی رو بیاورند. بیشتر در این باره توضیح دهید و چه راهکارهایی برای آن داریم؟
درصد بالایی از علت استقبال از شبکه های مجازی را همین عامل به خود اختصاص داده است. بی تردید نداشتن تفریحات سالم و ارزان، کمبود کار مولد، وجود تنوعات فرهنگی و تحت فشار قرار دادن جوانان در جامعه موجب تجمع تقاضا برای ورود به این شبکه ها شده و همه این مسائل در کنار هم بازار ورود به فضاهای موبایلی را داغ تر کرده است.
جوانان ما نیازمند تفریح، داشتن شغل مناسب و زندگی خوب و سالم هستند، اکنون بهترین تفریح برای آنان چرخیدن در همین فضاهاست، اما اگر گاهی به واسطه استفاده از این شبکه ها اتفاقات خوبی رخ نمی دهد، یعنی اینکه درست فرهنگسازی نکرده ایم و اگر هم خیلی ها مخالف وجود چنین شبکه هایی هستند، سرگرمی و تفریحات دیگری برای جوانان درست کنند تا آنها بیش از اندازه به این سمت گرایش پیدا نکنند. هرچند که به اعتقاد من نباید جلوی علایق جوان ها را گرفت و باید به آنها فرصت داد تا از این فضاها استفاده کنند ولی در مقابل باید استفاده درست از این فضاها توسط مسئولان بالا دستی و مسئولان فرهنگی آموزش داده شود. روزی که استفاده از اینترنت هم در کشور ما باب شد خیلی ها گفتند این شبکه آسیب زاست در حالی که هر وسیله و تکنولوژی اگر به درستی استفاده نشود، می تواند آسیب هایی را به دنبال داشته باشد.
*به نظر شما این شبکه ها برای مردم ما دستاوردی هم داشته است؟
قطعا همین طور است. این شبکه ها بدون دستاورد مثبت نبوده اند، به عنوان مثال ارائه و بیان مطالبی خلاصه از برخی رخدادها، کاریکاتورهای مفهومانه، خبردهی های دوستانه و امکان بیان ایده ها به شکل کاملا آزادانه و آشنایی با ایده ها، طرز تفکر و نظرات دیگران از اهم این دستاوردهاست. همچنین از طریق این فضاها فرهنگ حاکم بر جامعه در معرض نمایش عموم قرار می گیرد و به اشتراک گذاشته می شود، این امر قطعا دستاوردی بزرگ است اما در اینجا باید بگویم مشکل کار و مسائلی که در این رابطه مطرح شده در داستانی از گلستان سعدی برای ما تداعی می شود: همان داستانی که در آن گفته شده شخصی در زمستان از روستایی می گذشت، سنگ های خیابان در اثر سرما یخ بسته و سگ های آن جا نیز رها بودند، سگ ها رفتند به غریبه حمله کنند و او خم شد تا سنگی بردارد و نشد و چنین گفت: اینجا سرزمین پریان است، سنگ را بسته و سگ ها را رها کرده اند.