در بسیاری از مواقع آسیب های اعتیاد به فضای مجازی از سایر اشکال پذیرفته شده سنتی اعتیاد بیشتر و سهمگین تر است. ایجاد فاصله بین اعضای خانواده، بازتعریف نوع ارتباطات بین مردم و تغییر آن از نوع دیداری به مجازی، از جمله مواردی است که می توان آن ها را از آسیب های اعتیاد به فضای مجازی دانست.
گروه فرهنگ و جامعه گرداب؛ بین عموم، هر کاری که در انجام آن افراط و زیاده روی شود به طوری که ترک آن عمل برای فرد غیرممکن یا سخت شود و برایش خطر آفرین باشد اعتیاد نام دارد.
با این تعریف می توان به زندگی روزمره ورود کرد و دید که آیا مردم در رفتارهای روزانه خود دچار اعتیاد هستند یا خیر؟ در بسیاری از مواقع زمانی که بحث اعتیاد مطرح می شود، عموما مواردی نظیر اعتیاد به مواد مخدر، سیگار، الکل و اصولاً مواد مسکرآور و داروهایی با آثار مشابه به ذهن خطور می کند. با این وجود کارشناسان حوزه جامعه شناسی، ارتباطات و روان شناسی امروزه مواردی قبیل تماشای زیاد تلویزیون، استفاده بیش از حد از بازی های رایانه ای و حضور بیش از اندازه در فضای مجازی را نیز از انواع دیگر اعتیاد می دانند.
یک کاربر چرا و چگونه به فضای مجازی معتاد می شود؟
اعتیاد به فضا مجازی و محصولات آن، یکی از جدیدترین انواع اعتیاد به شمار می آید. اعتیاد به فضای مجازی یک رفتار غلط و افراطی است که کاربران را مجاب می کند مدت زمان زیادی را در فضای نت سپری کنند. با وجود آنکه در بیشتر مواقع افراد متوجه اعتیادشان به این فضا نمی شوند ولی استفاده از اینترنت و شبکه های اجتماعی نیز مانند سایر انواع اعتیاد می تواند بر عملکرد کاربران در طول روز تاثیر بگذارد و به عاملی مخل برای زندگی تبدیل شود.
در بسیاری از مواقع آسیب های اعتیاد به فضای مجازی از سایر اشکال پذیرفته شده سنتی اعتیاد بیشتر و سهمگین تر است. ایجاد فاصله بین اعضای خانواده، بازتعریف نوع ارتباطات بین مردم و تغییر آن از نوع دیداری به مجازی، از بین‌رفتن بسیاری از سنت های حسنه اجتماعی و سطحی شدن دانش و اطلاعات عمومی از جمله مواردی است که می توان آن ها را از آسیب های اعتیاد به فضای مجازی دانست. نکته مهم دیگر آن است که هر کدام از موارد ذکر شده، خود آسیب های دیگری را در پی دارند و باید بپذیریم با ریشه پیدا کردن و عدم برخورد مناسب در برابر اعتیاد اینترنتی نه تنها فرد که جامعه نیز به سمت نابودی کشانده خواهد شد.
از اینترنت به عنوان یکی از بزرگترین «زمان خور»های زندگی اجتماعی نیز یاد می شود. «زمان خورها» یکی از اصطلاحاتی است که بخصوص مدیران در مباحث مربوط به مدیریت زمان آن را مورد بررسی قرار می دهند. زمان خور اصولاً عاملی است که افراد را از انجام کار خود باز می دارد و سرعت و کیفیت عملی آنها را دچار اغتشاش می کند. از خواب، ترافیک، صحبت های تلفنی، تماشای تلویزیون و اینترنت به عنوان زمان خورهای بزرگ یاد می شود.
معمولا افراد در طول روز، بصورت پراکنده هربار به مدت 5 الی 15 دقیقه، صفحه شخصی خود را مشاهده می کنند. زمانی که یک کاربر نسبت به حضور در یکی از شبکه های اجتماعی اعتیاد پیدا می کند، در طول روز، بدون برنامه ریزی و بصورت پراکنده، زمان زیادی را به مرور مطالب خود و دوستان اختصاص می دهد. به همین دلیل اینترنت و شبکه های اجتماعی نیز از جمله خطرناک ترین و مهمترین انواع «زمان خورها» هستند. به همین دلیل بسیاری از مدیران در ادارات حضور در شبکه های اجتماعی را در محیط کار ممنوع کرده و جریمه های بعضا سنگینی را برای آن وضع کرده اند.
یک معتاد برای ترک اعتیاد در مرحله اول باید نسبت به ماهیت و آثار مخرب چیزی که در استفاده از آن دچار اعتیاد شده است آگاهی پیدا آگاهی پیدا کند، تا بتواند برای رهایی از آن مبارزه نماید. با این وجود، همانطور که اشاره شد، از آنجایی که اعتیاد به استفاده از اینترنت در برابر اعتیاد به مواردی مانند مواد مخدر برای بسیاری از مردم باور پذیر نیست. به همین دلیل ترک این نوع از اعتیاد نیز بسیار سخت تر از ترک اعتیاد به مواد مخدر است؛ و همانطور که ترک آن سخت تر است بازگشت به اعتیاد اینترنتی نیز از سایر انواع اعتیاد آسان تر است.
در ادامه به صورت مختصر به دو نظریه مطرح در حوزه روان شناسی به نام های «نظریه روانکاوی» و «نظریه رفتاری» برای تحلیل عوامل اعتیاد به فضای مجازی اشاره می شود.
نظریه روانکاوی
این نظریه سویه های بوجود آمدن اعتیاد را در زمان کودکی جستجو می کند. به عبارتی «نظریه روانکاویی» ناظر به این مطلب است که زمینه های استرس در والدین و اعتیاد آنها به انجام یک کاری می تواند در فرزندان هم عامل بوجود آمدن همان کار باشد. حضور خارج از عرف و بیش از اندازه والدین در فضای مجازی می تواند از کودکی میل به حضور در این فضا را بری والدین بوجود بیاورد. طبق این نظریه احتمال اعتیاد فرزندان همانند والدین شان به حضور در فضای مجازی مساله ای طبیعی است.
نظریه رفتاری
«اسکینر» با مطرح کردن این نظریه قصد داشت به انتظار دریات پاداش در قبال انجام کارها اشاره کند. این نظریه در واقع ادعا دارد فرد وقتی به فضای مجازی روی می آورد و در مقابل پاداشی مثل فرار از واقعیت های تلخ یا معمولی زندگی را دریافت می کند و بطور خودکار عمل شرطی شدن در او بوجود خواهد آمد. تا جایی که فرد در طول روز بصورت مداوم برای فرار از واقعیت های زندگی خود، زمان زیادی را در اینترنت حضور پیدا می کند. این مساله تا جایی برای افراد خوشایند به نظر می رسد که تصمیم می گیرند حضور در فضای واقعی را فدای حضور در جامعه آرمانی مجازی کنند.
باید توجه داشت اعتیاد به فضای مجازی بحثی است که به شدت به فرد و خانواده لطمه خواهد زد. مشکلات زناشویی، بیان صحبت های خصوصی و درد دل کردن با کسانی که آنها را نمی شناسیم و در نتیجه کم صحبتی در خانواده و انزوا و گوشه گیری در اجتماع می تواند به عدم فعالیت اجتماعی در فضای جامعه منجر شود.