بازارهای موتور جستجو و پست الکترونیک ایران و بسیاری از کشورهای دیگر در اختیار شرکت‌های آمریکایی نظیر یاهو و گوگل قرار دارد. چندین ماه پیش بود که دولت از یک موتور جستجوی ملی به نام "پارسی‌جو" را رونمایی کرد و پس از آن صحبت از ورود یک موتور جستجوگر روسی به نام "یاندکس" به ایران به میان آمد.
شکل1. موتور جستجوی پارسی‌جو
شکل2. موتور جستجوی یوز
شکل3. رقابت یاندکس با گوگل
اما و اگرهای زیادی در مورد ورود این موتور جستجوگر روسی به ایران وجود دارد که در این گزارش به صورت مشروح به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
همان طور که گفته شد بازارهای موتور جستجو و پست الکترونیک ایران و بسیاری از کشورهای دیگر در اختیار شرکت‌های آمریکایی نظیر یاهو و گوگل قرار دارد. دولت آمریکا با در اختیار داشتن سرورهای اصلی شبکه‌های ارتباطی، اینترنت را به انحصار خود درآورده است. اینترنتی که ما امروز استفاده می‌کنیم، هنوز در دست یک دولت خاص است؛ دولت آمریکا در قراردادی با یک سازمان قانونی به نام آیکان، که در آمریکا واقع شده است، اینترنت را در انحصار گرفته است. تهدیدهایی که با انحصار اینترنت در کشورهای دیگر به وجود می‌آید، عبارت‌اند از:
1. تهدید امنیتی
افشاگری‌های اسنودن، مضرات اینترنت انحصاری را نشان داد. اگر بازار فناوری اطلاعات در اختیار یک کشور یا شرکت خاص نبود، چنین سوءاستفاده‌هایی نمی‌توانست انجام گیرد و فشار آوردن به یک سازمان یا جایگاه برای دسترسی غیرقانونی به اطلاعات ثبت‌شده صدها میلیون کاربر اینترنتی از اقصی نقاط جهان، غیرممکن بود.
برای مثال، نشریه آمریکایی "دیلی بیست" مدعی شد که یک شرکت ارتباطی که برای جاسوسان و ژنرال‌های آمریکایی کار می‌کند، شروع به تأمین خدمات اینترنتی به جمهوری اسلامی کرده است. طرفین ایرانی و آمریکایی، این توافق را در سکوت خبری قرار داده‌اند. با این وجود، اطلاعات فنی نشان می‌دهد که شرکت ارتباطی «جی.تی.تی» چندین ماه است که اینترنت ایران را تأمین می‌کند؛ شرکت ارتباطی جی.تی.تی در ویرجینیای آمریکا واقع شده است و کار اصلی این شرکت تامین‌کردن اینترنت برای مشتریان است. اطلاعات دقیقی از جزئیات این توافق تجاری در دست نیست، اما این نشریه آمریکایی مدعی شده است که مقامات دولتی ایران از درصد دقیق ترافیک اینترنت خریداری‌شده مطلع هستند. تنها اطلاعات در دسترس این است که شرکت ارتباطی «جی.تی.تی» حدود ۱۶.۶ درصد از کل اینترنت ایران را تأمین می‌کند.
به هر حال، به نظر می‌رسد که ادعای این نشریه آمریکایی صحیح بوده است، زیرا از زمان انتشار این خبر در رسانه‌های خارجی و بازتاب آن در رسانه‌های داخلی، هیچ گونه تکذیبیه‌ای از سوی مقامات ایران مبنی بر عدم همکاری با این شرکت صادر نشده است.
شکل4. شرکت «جی.تی.تی» آمریکا به ایران اینترنت می دهد
از
دیگر تهدیدهای امنیتی ناشی از انحصاری بودن اینترنت، قطعی اینترنت در کشورهای مصرف
کننده و ایجاد اختلال در زندگی اجتماعی مردم است؛ زمانی که اینترنت در انحصار
گروهی خاص باشد، اختلال در شرکت‌های تامین‌کننده اینترنت و قطع کانال‌های توزیع،
منجر به قطعی اینترنت مصرف‌کنندگان در کشورهای دیگر می‌شود و در نتیجه بسیاری از
امور داخلی کشورها به دلیل متصل نبودن به شبکه ارتباطی اینترنت جهانی مختل خواهد
شد.
2. تهدید اقتصادی
زمانی که انحصار اینترنت را در اختیار داشته باشید، از امتیاز اقتصادی برخوردار خواهید بود. در بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات، میلیاردها دلار در چرخش است. هر کشور برای دسترسی به بازار فناوری، میلیون‌ها دلار هزینه می‌کند و این پرداخت‌ها به جیب دولت و شرکتی می‌رود که اینترنت را به انحصار خود درآورده است. برای مثال، پایگاه تحلیلی «المانیتور» در گزارشی نوشت: در دنیای امروز بیشترین استفاده اینترنت در بازارهای الکترونیک است. کاربران ایرانی با خرید از سرورهای خارجی، مالیاتی پرداخت نمی‌کنند و تمام درآمد، عاید سرور خارجی می‌شود. در این چارچوب، استفاده دولت ایران از فیلترینگ اینترنت، بیشتر با هدف اقتصادی خواهد بود تا سیاسی. محدودیت دسترسی به وب‌سایت‌های خاص، پیرو یک منطق ساده است: افزودن سدهای تجاری جلوی شرکت‌های بین‌المللی برای حمایت از فروش داخلی.
شکل5. تهدید اقتصادی در انحصار اینترنت
به همین دلیل است که قدرت‌های اقتصادی نوظهور به سوی پایان دادن به انحصار اینترنت، گام برداشته‌اند. خبرگزاری راشا تودی در مطلبی با عنوان «انحصار اینترنت آمریکا، 3 تا 7 سال دیگر شکسته می‌شود» نوشت: شرکت‌های کوچک و کشورها به تنهایی نمی‌توانند در مقابل انحصارگرایی بایستند؛ از ملزومات پایان دادن به انحصار اینترنت، همکاری و اتحاد قدرت‌های نوظهور اقتصادی است که "گروه بریکس" را تشکیل داده‌اند؛ زیرا کشورهای عضو بریکس، بیش از نیمی از جمعیت کره زمین را تشکیل می‌دهند؛ جمعیتی که با ابزارهای مختلف، تلفن‌های هوشمند یا تبلت و... به اینترنت متصل می‌شوند. این خبرگزاری روسی، توازن در منابع تأمین‌کننده اینترنت را لازمه خارج کردن انحصار اینترنت از یک کشور می‌داند.
3. یاندکس؛ از ابتدا تاکنون
یاندکس یکی از بزرگترین شرکت‌های اینترنتی در اروپا است که مرکز اصلی آن در روسیه قرار دارد. این موتور جستجو، پربازدیدترین وب‌سایت روسیه است. در سه ماه منتهی به سپتامبر 2015 برآورد شد که 57.1 درصد از جستجوها در روسیه، از درگاه این موتور جستجو بوده است.
شکل6. شرکت یاندکس
طبق آمار یکی از سایت‌های مشهور رتبه‌بندی وب‌سایت‌های جهانی به نام «Comscore.com»، یاندکس چهارمین موتور جستجوی برتر در جهان است. این موتور جستجو روزانه بیش از 50.5 میلیون کاربر و 150 میلیون جستجو را شامل می‌شود. یاندکس همچنین در اوکراین و ازبکستان حضور دارد و حدود یک سوم جستجوها در این کشورها و 43 درصد جستجوها در کشور بلاروس را نیز تشکیل می‌دهد.
شکل‌گیری یاندکس به 20 سال قبل و به دهه 80 میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان روس‌ها به دنبال یک موتور جستجوی بین‌المللی بودند که مدخل واژه‌نامه زبان روسی داشته باشد.
"آرکادی وولوژ" (Arkady Yurievich Volozh) بنیان‌گذار اصلی موتور جستجوی روسی یاندکس است؛ وی از سال 2000 مدیرعامل این شرکت بوده است. آرکادی، یاندکس را در سال 1997 تأسیس کرد و در سال 2000 از مدیرعاملی شرکت بین‌المللی کامپ‌تک (CompTek) استعفا داد و مدیرعامل یاندکس شد.
شکل7. «آردکاردی وولوژ» بنیان‌گذار یاندکس
وولوژ تاکنون چندین شرکت مرتبط با علم کامپیوتر تأسیس کرده است. وی در سال 1986 از دانشگاه دولتی نفت و گاز گوبلین در رشته ریاضیات کاربردی فارغ‌التحصیل شد. وی ابتدا مدتی در یک موسسه تحقیقاتی خط لوله دولتی مشغول به کار بود. پس از آن کسب‌وکار کوچکی در زمینه وارد کردن کامپیوترهای شخصی از اتریش به راه انداخت. وی علاوه بر یاندکس، چندین شرکت IT دیگر از جمله شرکت اینفی‌نت (InfiNet)، فراهم‌آورنده تکنولوژی شبکه‌های بی‌سیم روسی و همچنین شرکت بین‌المللی کامپ‌تک، یکی از بزرگترین توزیع‌کنندگان تجهیزات مخابراتی و شبکه‌ای در روسیه را مشترکاً تأسیس کرده است.
وولژ، کامپ‌تک را در سال 1989 مشترکاً تأسیس کرد. وی از سال 1989 به کار کردن در زمینه "جستجو" مشغول بوده که نتیجه آن تأسیس شرکت "آرکادیکا" با همکاری "آرکادی بورکووسکی" بوده است. کار این شرکت ساخت نرم‌افزار جستجو بود. در سال 1993 آرکادیا زیرمجموعه شرکت بین‌المللی کامپ‌تک شد. بین سال‌های 1993 و 1996، این شرکت به فعالیت در زمینه ارتقای تکنولوژی جستجو ادامه داد و نرم‌افزارهایی برای جستجوی کتاب مقدس و همچنین ادبیات کلاسیک روسیه ارائه داد. در سال 1993 آرکادی وولوژ و ایلیا سگالوویچ موتور جستجویی برای "اطلاعات غیرساختاری با مدخل روسی" ساختند. آن‌ها نام یاندکس را برای توصیف تکنولوژی جستجویشان انتخاب کردند.
واژه یاندکس معادل عبارت «هنوز مدخل دیگری وجود دارد» است.
موتور جستجوی یاندکس در سپتامبر 2011 برای اولین بار در ترکیه راه‌اندازی شد و طی کمتر از چهار سال، 4 درصد از سهم بازار الکترونیک ترکیه را بدست آورد. یاندکس با استراتژی توسعه به دیگر بازارهای بین‌المللی، ترکیه را به‌عنوان اولین مقصد بین‌المللی قرار داد تا با نشان دادن موفقیت‌ها و دستاوردهای خود در این کشور به بازارهای جدید راه پیدا کند.
نرم‌افزارهای یاندکس از جمله راهنمای جاده‌ای و نقشه‌های یاندکس از پرکاربردترین برنامه‌های یاندکس در ترکیه هستند.
یاندکس در ترکیه با مرورگر فایرفاکس که 4.2 درصد از بازار الکترونیک ترکیه را در اختیار دارد همکاری می‌کند؛ فایرفاکس در ترکیه، موتور جستجوی یاندکس را به‌جای گوگل به‌عنوان پیش‌فرض مرورگر خود قرار داده است تا به مقابله با گوگل بپردازند و سهم بیشتری در بازار الکترونیک ترکیه کسب کنند.
مرورگرها ثابت کرده‌اند که می‌توانند به‌عنوان ابزار مهمی در جذب کاربران به‌سوی موتورهای جستجو باشند. برای مثال، رشد گوگل در روسیه بیشتر به دلیل استفاده زیاد کاربران از مرورگر کروم و اندروید بوده است. یاندکس نیز پیشینه طولانی‌ای در همکاری با مرورگرها داشته است: یاندکس تاکنون به‌عنوان موتور جستجوی اختیاری سیستم‌های IOS و موتور جستجو پیش‌فرض فایرفاکس در روسیه، اوکراین، قزاقستان و بلاروس و اکنون در ترکیه بوده است.
ناگفته نماند که مقامات یاندکس در ترکیه زندانی شدند! طبق اخبار ترکیه مشخص شد که زندانی شدن مقامات یاندکس در ترکیه به دلیل به تصویر کشیدن بدون اجازه مناطق نظامی مخفی ترکیه بوده است.
یاندکس روسیه با فروشگاه Ebates همکاری می‌کند. این فروشگاه با پرداخت تخفیف نقدی، با بیش از 76.000 فروشگاه در ارتباط است و از یاندکس برای فروش اجناس استفاده می‌کند.
عدم توجه شرکت گوگل به علایق کاربران ترک، از دلایل اصلی روسیه برای راه اندازی یاندکس در ترکیه به عنوان اولین کشوری خارجی است.
گوگل در سال 2006 یوتیوب را خرید، اما با اینکه زبان ترکی از سال 2012 در دیگر عرصه‌ها وارد شد، گوگل آن را تا یک سال بعد در یوتیوب جای نداد. از دیگر نکات منفی گوگل در ترکیه، عدم دسترسی ترک‌ها به Play Store برای کسب درآمد است. اما یاندکس، ترکیه را به‌عنوان اولین بازار خود قرار داد و تمام اطلاعات و فناوری‌های روز را به دست مردم ترکیه رساند.
شکل8. موتور جستجوی یاندکس در ترکیه
گوگل با این تفکر که هیچ رقیبی نخواهد داشت، تصویر تمام کشورها را در قابی بزرگ قرار می‌دهد و نقاط ضعف خود را نمی‌بیند. یاندکس از این ضعف گوگل استفاده برده و با توجه به جزئیات به دنبال کسب محبوبیت در بین کاربران است. برای مثال، نقشه‌های گوگل تنها تصاویر سطحی از خیابان‌ها را نشان می‌دهد، اما یاندکس در ترکیه تصویر خیابان‌های مهم را از نزدیک به تصویر می‌کشد تا طرفداران بیشتری به‌سوی خود جذب کند.
گوگل بیشتر در اندروید به چشم می‌آید، اما یاندکس با طراحی نسخه Yandex Kit کاربران اندروید را به‌سوی اندروید بدون گوگل پیش برد.
با افشاسازی اسنودن از خیانت گوگل به اطلاعات کاربران، یاندکس توانست از استقبال بیشتری برخوردار شود زیرا با ورود یاندکس به عرصه بین‌المللی اطلاعات و فناوری، انحصار از دست گوگل و یاهو خارج می‌شود.
(برای مشاهده فیلم با زیرنویس فارسی، به صفحه گرداب در تارنمای آپارات مراجعه نمایید)
یاندکس در چین
یاندکس و چین برای تجارت آنلاین با هم همکاری می‌کنند. پیش از این، کشور چین برای مقابله با انحصار اینترنت، با کنار زدن گوگل، شروع به استفاده از موتور جستجوی داخلی "بایدو" کرده بود و حدود 80 درصد از فعالیت‌های اینترنتی از این درگاه صورت می‌گرفت. همکاری چین با یاندکس، ضربه‌ای جدی برای گوگل در چین خواهد بود. در برخی سایت‌های خبری، از یاندکس به عنوان «قاتل گوگل» نیز نام برده می‌شود.
شکل9. موتور جستجوی یاندکس در چین
کشور چین با استفاده از موتور جستجوی Baidu توانسته ۱۸ درصد از بازار الکترونیک، به ارزش ۸ میلیارد دلار را در سال ۲۰۱۴ به دست آورد. چین این موفقیت را مدیون فیلتر کردن موتور جستجوی گوگل و دیگر غول‌های اینترنتیِ بین‌المللی است. در ایران نیز باید سیاستی مشابه پیاده شود تا از طریق آن شاهد خرید و فروش کالاهای ایرانی باشیم و نه خارجی.
دفتر یاندکس در چین و ترکیه عملکردی همچون سفارت را دارد؛ در دسترس بودن نمایندگان یاندکس در ایران موجب می‌شود که در صورت تخلف یاندکس، نمایندگان این شرکت احضار و بازخواست شوند تا اشتباهات به سرعت رفع شود.
موتور جستجوی یاندکس برای مدیریت فرآیند مبادلات و پرداخت‌ها برای چینی‌ها از پلتفرم TradeEase استفاده می کند؛ این پلتفرم برای مبادلات فرامرزی میان چین و روسیه مورد استفاده قرار می‌گیرد تا پرداخت‌ها به صورت آنلاین انجام شود (با هماهنگی وزارت اقتصاد و بانک مرکزی کشورهای فی‌مابین).
در اینترنت هر روز تهدیدهای جدیدی به وجود می‌آید که باید از قبل برای آن‌ها آماده بود. یاندکس برای یافتن اینکه آیا مرورگر یاندکس از لحاظ امنیتی ضعفی ناشناخته دارد، حرفه‌ای‌ها را به چالش کشیده است. یاندکس از کاربران خواسته است با شرکت در یک مسابقه، مرورگر یاندکس را هک کرده و نقاط ضعف ناشناخته آن را معرفی کنند. شبکه اجتماعی فیس‌بوک نیز قبلاً همین کار را کرده بود. در سال 2014، شبکه اجتماعی فیس‌بوک، 1.3 میلیون دلار به هکرها پرداخت کرد تا نقاط نفوذ خود را شناسایی کند. یاندکس نیز به نفر اول مسابقه اعلام‌شده 500.000 روبل و به نفرات دوم و سوم به ترتیب 300.000 و 150.000 روبل پرداخت خواهد کرد.
حدود 4 سال پیش بود که به ابتکار رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و روسیه، و با همکاری انستیتو آفریقا و آسیای دانشگاه دولتی مسکو، مهم‌ترین موتور جستجوی روسی یعنی یاندکس، به فرهنگ فارسی مجهز شد. این امکان در سایت یاندکس به علاقه‌مندان زبان فارسی و فرهنگ ایرانی اجازه می‌دهد که با استفاده از فرهنگ آنلاین تعبیه‌شده در این سایت، با سهولت بیشتری از منابع اینترنتی و سایت‌های فارسی‌زبان بهره‌برداری کنند.
سایت یاندکس با دامنه جهانی دات کام، به دلایل نامعلوم در ایران فیلتر است! برخی عنوان کرده‌اند که دلیل فیلترینگ یاندکس، مطالب غیراخلاقی‌اش بوده است.
وزیر ارتباطات روسیه، اصل احترام به تاریخ، فرهنگ و قانون ملی و دینی هر کشور را ضروری دانسته و بیان داشت: «آماده هستیم پیشرفته‌ترین سیستم‌های طراحی‌شده در روسیه را به ایران بیاوریم و تمامی این برنامه‌ها در تطابق با قوانین ملی دو کشور اجرا خواهد شد.»
گفته می‌شود در صورت ضعف موتور جستجوی پارسی‌جو، یاندکس در ایران می‌تواند جلوی سوءاستفاده آمریکا از اطلاعات کاربران ایرانی را بگیرد. چندی است که خبر ورود یاندکس به ایران در محافل خبری بسیاری شنیده می‌شود، اما آیا ورود این موتور جستجوی روسی، ضعف موتور جستجوی ملی پارسی‌جو را به اثبات می‌رساند؟
اگر وارد کردن یاندکس به ایران بتواند در جهت پیشرفت و تقویت موتور جستجو پارسی‌جو به کار گرفته شود، کمک بسیاری به آینده امنیت اطلاعاتی کاربران اینترنتی ایران خواهد شد، ولی اگر یاندکس همچون دیگر وارداتی که به بهانه کاهش هزینه‌ها وارد شده‌اند، وارد ایران شود، تنها نتیجه‌ای که در بر خواهد داشت، افتخار دولت به وارد کردن یک پایگاه اطلاعاتی بزرگ به ایران خواهد بود و در پایان، این موتور جستجوی پارسی‌جو خواهد بود که بیشتر و بیشتر نادیده گرفته می‌شود؛ بدین شکل، جلوی اقتصاد مقاومتی برای حمایت از کالای ایرانی هم گرفته می‌شود.
1. https://www.rt.com/politics/official-word/319553-brics-internet-us-monopoly/
2. https://company.yandex.com/general_info/history.xml
4. https://www.rt.com/business/315003-russia-google-yandex-china/
5. http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/11/iran-filtering-policies.html
7. http://appleapple.top/yandex-will-pay-500000-for-breaking-yandex-browser
8. http://www.khabaronline.ir/detail/471289/ict/ict
9. http://www.telna.ir/fa/content/20097
10. http://www.russiansearchtips.com/2015/04/yandex-teams-up-with-firefox-in-turkey/
11. https://en.wikipedia.org/wiki/Yandex
12. https://www.semrush.com/blog/5-advantages-yandex-google-russia