شبکه های اجتماعی امروزه میزبان گردهمایی صدها میلیون کاربر اینترنت است که بدون توجه به مرز، زبان، جنس و فرهنگ به تعامل و تبادل اطلاعات می پردازند.
در یک دسته بندی می توان شبکه های اجتماعی را به سه دسته تقسیم کرد:
دسته اول مخصوص دوست یابی است که در آن افراد با اشتراک گذاری مطالبی می توانند با کاربران مختلف تعامل کنند و با افراد هم فکر و هم نظر خود آشنایی پیدا کنند.
دسته دوم شبکه های اجتماعی با موضوعات تجاری و دانشگاهی است که حول مسائل مهم جامعه شکل می گیرد و در آن بحث های کاری و علمی انجام می گیرد.
دسته آخر نیز شبکه های اجتماعی با موضوعات خاص هستند که امروزه در دنیا تعدادشان رو به افزایش است. این شبکه ها حول موضوعات خاصی مانند ورزش، هنر، اقتصاد یا حتی با تمرکز بر نژادی خاص شکل می گیرد و در آن افراد به تعامل و صحبت با یکدیگر می پردازند.
اهمیت شبکه های اجتماعی در جامعه امروز را می توان از دو بعد فردی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد. امروزه شبکه های اجتماعی به ابزاری برای جلب حمایت روحی و روانی افراد تبدیل شده است. کاربران مختلف با مطرح کردن عقاید خود و یا انتشار تصاویری خاص از شبکه دوستان خود، درخواست تأیید روحی می کنند و با تأیید شدن به آنها احساس آرامش روانی دست می دهد. از طرف دیگر شبکه های اجتماعی بستری را فراهم کرده است تا برخی افراد به تبلیغ عقاید ناهنجار، که در فضای حقیقی امکان ابراز آن را ندارند، بپردازند. اما این شبکه ها از نظر جمعی هم مورد توجه قرار می گیرند. در این شبکه ها روابط شکل گرفته می تواند در ابعاد مختلفی از جمله، راهنمایی، آموزش، مشاوره و ... به کار آیند و برای فرد کارکردهای مثبت داشته باشد.
شبکه های اجتماعی از نظر اجتماعی نیز کارکردهای دیگری دارند. دانشمندان معتقدند رشد روزافزون این شبکه ها موجب تغییراتی در ساختارهای جامعه شده است. شبکه های اجتماعی موجب شکل گرفتن ارتباطات افقی و یا ارتباطات مستقیم گسترده میان شهروندان شده است و به عبارتی دستگاه های عریض و طویل رسانه ای گذشته را دور زده است.
کاربران ضمن ارتباط با یکدیگر در این شبکه ها به منابع مختلف
اطلاعاتی دست می یابند و با به اشتراک گذاری آنها، دوستان خود را مطلع می کنند. در
حالی که در گذشته رسانه ها می توانستند با تعیین رژیم های رسانه
ای اهداف و منویات خود را در جامعه حاکم نمایند. اما این مسأله با وجود اینکه دولت
ها را از اعمال سلیقه در جهت دهی به افکار عمومی تا حدودی محدود کرده است، به دلیل
سیال بودن آن و امکان گسترش اخبار و نظرات تأیید نشده و غیردقیق، می تواند هزینه
هایی هم برای جامعه ایجاد کند و به دلیل اینکه اخبار منتشر شده در این شبکه ها
توسط حلقه دوستان منتشر می شود میزان اطمینان بیشتری دارد هر چند که ممکن
است منبع صحیح و مطمئن و معتبری نیست.
دکتر منصور ساعی پژوهشگر پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات اجتماعي جهاد دانشگاهي در این زمینه می گوید: "در رسانه هاي جمعي و سنتي تعامل ميان مخاطب و رسانه بسيار محدود است و لذا صداي مردم در روزنامه ها و رسانه ها كمتر بازتاب دارد ولي در شبكه هاي اجتماعي اينگونه نيست و حتي گاهي اين رسانه هاي اجتماعي، منبع خبر مورد وثوق محسوب مي شوند."
در یک دسته بندی کلی می توان 4 کارکرد مثبت برای شبکه های اجتماعی ذکر کرد:
1- انتشار سریع و آزادانه اطلاعات. این شبکه ها به دلیل ماهیتی که دارند امکان اعمال سانسور برای آنها متصور نیست. در این زمینه می توان به انتشار نامه رهبر انقلاب در فضای مجازی به جوانان غربی اشاره کرد که علی رغم سانسور متن نامه در رسانه های اصلی غربی ولی از طریق شبکه های اجتماعی این پیام تا حدودی توانست به مخاطبین خود برسد.
2- آشنایی با تجربیات دیگران و آداب و رسوم و فرهنگ های مختلف. شاید در گذشته نه چندان دور، آشنایی با آداب و رسوم اقوام دیگر و یا فرهنگ سایر ملل، هزینه های سنگینی بر افراد تحمیل می کرد ولی امروز به یمن وجود شبکه های اجتماعی این مسأله به راحتی قابل انجام است.
3- شکل گیری خرد جمعی در فضای مجازی و یا تبدیل شدن فضای مجازی به "عرصه عمومی". این مسأله بیانگر شرایطی است که افراد مختلف می توانند نظرات خود را درباره موضوعات بیان کنند و بهترین نظر و عقلانی ترین نظر از سوی عموم پذیرفته شود.
4- تسهیل ارتباطات با دوستان و نزدیکان یکی دیگر از کارکرد های مثبت شبکه های اجتماعی است. به طور کلی با گسترش شبکه های اجتماعی، امکان برقراری ارتباطات فارغ از بعد مکانی و فاصله زمانی مقدور شده است و افراد با دوستان خود می توانند به راحتی ارتباط برقرار کنند و خلأ های عاطفی خود را پر نمایند.
با وجود اینکه گروه هایی مانند داعش و یا سایر گروه های تروریستی از این شبکه ها به طور گسترده استفاده می کنند ولی از سوی دیگر مشاهده می شود که برای ترویج یک ارزش انسانی، کاربران از شبکه اجتماعی استفاده می کنند. برخی کمپین های صلح جویانه و یا کمپین های حمایتی از اقشار ضعیف جامعه که در این شبکه ها شکل می گیرد را می توان به عنوان نمونه هایی از ترویج ارزش های انسانی بواسطه این شبکه ها نام برد.
در یک جمع بندی کلی باید گفت اصلی ترین کارکرد فضای مجازی و شبکه های اجتماعی فشرده کردن زمان و مکان و تسهیل و گسترش ارتباطات افراد است. این ویژگی ها می تواند هم پیامدهای مثبتی داشته باشد و هم پیامد های منفی اما آنچه که باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد این است که هم پیامد های مثبت و هم پیامد های منفی به طرز خیلی سریع و با ابعادی خیلی بیشتر از گذشته اتفاق می افتد فلذا برای مدیریت بهتر جامعه در این شرایط نیاز است تا مدیریت ها و ساز و کار تصمیم گیری ها نیز متناسب با شرایط امروز بروز رسانی گردد.