هر پدیده ای هم آثار مثبت و هم آثار منفی دارد؛ مهمترین آثار مثبت شبکه های اجتماعی در سهولت ارتباط است و اینکه در کوتاهترین زمان، دسترسی فرد به دانش و اطلاعات عامیانه و تخصصی فرد را فراهم کنند. اما آثار منفی آن به خاطر عدم رشد فرهنگ استفاده از این شبکه ها در کنار رشد چشمگیر این شبکه‌ها غالباً بر روی آثار مثبت آن سایه می‌اندازد.
گروه فرهنگ و جامعه گرداب؛ رشد شبکه های اجتماعی در سال های اخیر شتاب چشمگیری داشته است تا جایی که بسیاری از مردم این شبکه ها را ابزار ارتباطی خود قرار داده‌اند.
از آنجایی که بیشتر کاربران این فضا نحوه استفاده صحیح از این فضا را نمی‌دانند، آثار مخرب شبکه های اجتماعی از این دست نمود و بروز بیشتری یافته است. تحقیقات وسیعی بر میزان افزایش نرخ طلاق میان کاربران شبکه های اجتماعی در دنیا صورت گرفته اما تا کنون تحقیق جامعی در این زمینه در ایران منتشر نشده است.
برای بررسی تأثیر شبکه های اجتماعی بر افزایش نرخ طلاق در ایران مصاحبه ای با دکتر طهمورث شیری، جامعه شناس و استاد دانشگاه ترتیب داده ایم؛ آنچه که در ادامه می‌آید حاصل این گفتگو است.
برخی معتقدند شبکه های اجتماعی عامل از هم گسیختن خانواده هاست؛ به نظر شما تاثیر این موارد در رشد برخی معضلات اجتماعی مانند طلاق چه میزان می تواند باشد؟
در مورد تاثیر شبکه های اجتماعی و به طور کلی فضای مجازی بر خانواده‌های ایرانی باید گفت که این تاثیر یک تاثیر یک جانبه نبوده، بلکه چند جانبه است.
از آنجایی که پدیده های اجتماعی پدیده های چندجانبه‌ای هستند، بنابراین اثراتی که بر جامعه می گذارند هم چند جانبه است.
شبکه‌های اجتماعی در درجه اول یک پدیده ارتباطی محسوب می شوند که این ویژگی در درازمدت بر روی بازتعریف شخصیت فرد تأثیرات زیادی خواهد داشت که امروزه ما تغییر شخصیت کاربران این شبکه ها در جامعه را به طور ملموسی مشاهده می کنیم.
به عنوان مثال ما از همه افراد به عنوان یک فرد تعریف مشخصی داریم و می گوییم فلان ویژگی های شخصیتی را دارد، اما از آنجایی که شبکه های اجتماعی تا حد زیادی میزان اجتماعی بودن فرد را تغییر می‌دهد، افراد جامعه دچار تحولات بزرگ شخصیتی می‌شوند که در نتیجه باید به طور مداوم باز تعریفی از شخصیت افراد داشته باشیم. این موضوع را می توان تاثیر شبکه های ارتباطی بر جنبه های اجتماعی شدن افراد دانست.
از طرف دیگر به خاطر اینکه یکی از ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی نقشی است که این شبکه ها در اجتماعی شدن افراد دارند، بنابراین می‌توان گفت، استفاده از این شبکه‌ها، اولین مرحله در اجتماعی شدن خانواده است.
تاثیر دیگر شبکه های اجتماعی این است که به تک تک کاربران خود هویت کاذب و غیر واقعی می دهد افرادی که در داده ها، مراودات و گفتگوهای خود تنها به فضای مجازی بسنده می کنند خود به خود به لحاظ هویتی یک هویت کاذب پیدا کرده و به سمت توهم پردازی و خیال بافی می روند که این معضل باعث می شود که غالب کاربران این فضا قادر نباشند تصمیمات مناسب، به هنگام، عینی و واقعی در زندگی خود بگیرند.
بررسی ها نشان داده است که شخصیتی که این فضا به کاربران فضای مجازی می دهد تا حد زیادی با شخصیت اصلی فرد متفاوت است؛ یک کاربر می کوشد تا نداشته های خود را به صورت مجازی نمایش دهد و یا اینکه تحت تأثیر مقایسه خود با سایر کاربران قرار گرفته و از شخصیت های کاذب دیگران برای شکل دادن شخصیت مجازی خود استفاده کند.
به عقیده من مهم ترین تاثیری که شبکه اجتماعی می تواند در دراز مدت بر افراد بگذارد گرفتن انواع نبوغ و خلاقیت و نوآوری از افراد است که موجب کاهلی، افسردگی و بروز یک سری حالات روانی غیر قابل قبول و غیر عادی در فرد می شود. این حالات روانی غیر قابل قبول و غیر عادی در فرد می تواند زمینه ساز بسیاری از رفتارها و ناسازگاری ها در خانواده ها شود که با ادامه این حالات و پایین آمدن آستانه تحمل افراد یک خانواده، زمینه جدایی اعضای یک خانواده از هم شروع شود.
این شبکه های اجتماعی تا چه اندازه در این جدایی ها سهم داشته است؟
واقعیتی که در کشور ما وجود دارد این است که فرهنگ رسمی و فرهنگ غیر رسمی فاصله و تفاوت زیادی با یکدیگر دارند، فضای رسمی آن چیزی است که در صدا و سیمای ما ارائه می‌شود ولی فرهنگ غیررسمی آن چیزی است که در میان مردم و زندگی روزمره آنها وجود دارد.
شبکه های اجتماعی ابزاری هستند برای اینکه افراد بتوانند در حوزه فرهنگ غیر رسمی فعالیت کنند و در این فضا تاثیر بگذارند. از این نظر شبکه های اجتماعی به نوعی می تواند خواسته ها و تمناهای افراد برای نمایش زندگی غیر رسمی را پاسخ بدهد.
امروزه به کرات در صفحه حوداث برخی روزنامه ها و مجلات می خوانیم که زندگی تعدادی از کاربران فضای مجازی تنها به دلیل اینکه زن یا مرد فرد ثالثی را از طریق همین شبکه های اجتماعی وارد زندگی خود کرده، به جدایی کشیده شده است؛ بسیاری از رفتارهای خشونت آمیز زوجین در هنگامی رخ می دهد که فرد متوجه می‌شود همسرش با شخص دیگری در این شبکه در ارتباط است.
شاید اگر زوجین به خاطر بروز چنین رفتارهایی از یکدیگر به طور رسمی جدا نشوند اما قطعاً وجود شبکه های اجتماعی در خانواده ها نوعی از سردی ارتباط یا طلاق عاطفی را به وجود آورده است که اثرات آن از طلاق رسمی بسیار بیشتر بوده و متأسفانه آمار این نوع طلاق به شدت افزایش یافته است.
اگر شبکه های اجتماعی در خانواده‌ها تاثیرات مثبت نداشته باشد، قطعاً انسجام خانوادگی را زیر سوال می برد و هنگامی که انسجام خانواده از بین برود، فرایند طلاق عاطفی تسهیل می شود؛ به طوری که کاربران شبکه های اجتماعی خود به خود و بدون اینکه متوجه شوند در شرایطی قرار می گیرند که طلاق عاطفی بین آنها ایجاد می شود.
این طلاق عاطفی تنها میان زوجین شکل می گیرد یا فرزندان نیز می توانند به این شکل از خانواده دور شوند؟
به عقیده من این طلاق عاطفی فقط شامل رابطه زن و مرد نمی شود و می تواند همه اعضای خانواده را در بر بگیرد. به خاطر این مساله است که ما می توانیم بگوییم شبکه های اجتماعی اگر حتی به طور مستقیم بر روی طلاق تاثیر نداشته باشد اما به طور غیر مستقیم زمینه های جدایی اعم از جدایی رسمی یا جدایی عاطفی را فراهم می کند.
شاید یک خانواده به طور خاص به خاطر استفاده اعضای آن از شبکه های اجتماعی دچار معضل طلاق نشود اما قطعاً استفاده نادرست از این شبکه‌ها زمینه را برای این اتفاق فراهم می‌کند.
چه آینده ای برای طلاق هایی که زمینه آنها شبکه های اجتماعی بوده، متصور است؟
یکی از نکاتی که باید به آنها اشاره کرد این است که یک کاربر شبکه های اجتماعی در شرایطی قرار می‌گیرد که تصویر مجازی سایر افراد را می بیند و به همین خاطر وارد فضای مقایسه ظاهر سایر کاربران با باطن شریک زندگی خود می‌شود. این موضوع نوعی دلسردی را برای فرد به همراه می‌آورد که در نهایت منجر به طلاق می‌شود.
ممکن است فردی که در این فضا دچار توهم شده است به خود بیاید و حقیقت امر را متوجه شود اما امکان دارد تا آخر عمر در این اشتباه باقی بماند. شاید بتوان گفت یکی از دلایل افزایش طلاق در اثر استفاده از این فضا این باشد که در این فضا حریم های خصوصی کمتر رعایت می‌شود و همین موضوع صمیمیت های کذب را برای کاربر ایجاد می کند که این صمیمیت ها در نهایت بنیان های یک خانواده را سست می‌کند.
آنچه که به طور قطع امروز می توان بیان کرد این است که شبکه های اجتماعی میان زن و مرد و اعضای خانواده فاصله به وجود آورده است و روز به روز این فاصله ها بیشتر می‌شود.
برای مقابله با افزایش نرخ طلاق میان کاربران شبکه های اجتماعی چه باید کرد؟
از آنجایی که خانواده مهم ترین رکن هر جامعه ای به شمار می‌رود باید در نظر داشت برنامه ریزی در این بخش مهم ترین سرمایه گذاری است که می توان انجام داد؛ نباید مسئولین منتظر بمانند تا هر بار با ورود یک شبکه اجتماعی جدید مشکلات جدیدی به وجود بیاید با یک پیش بینی ساده و فرهنگ سازی قبل از ورود یک شبکه اجتماعی به کشور می‌توان جلوی بسیاری از آسیب ها را گرفت؛ مسئولین باید بتوانند این شبکه ها را هدایت کنند.
پند و اندرز در جایی که بسیاری از خانواده ها مشکلات عاطفی زیادی دارند و این شبکه ها می تواند برخی از مشکلات آنها را رفع کند موثر واقع نخواهد بود و تنها عطش کاربران به این شبکه ها را بیشتر می‌کند.