روز گذشته حکم قاتل ستایش قریشی ابلاغ شد. در ماجرای به قتل رسیدن وی عوامل بسیاری مورد بررسی قرار گرفت. در این بین تعدادی از کارشناسان استفاده از فضای مجازی را عامل این حادثه عنوان می کنند اما از سوی دیگر بعض از کارشناسان نیز معتقدند رسانه نقش اصلی را نداشته و قطعا عوامل دیگری نیز در وقوع این اتفاق سهم داشته است.
گروه فرهنگ و جامعه گرداب؛ گسترش اینترنت و استفاده بی هدف از شبکه های اجتماعی باعث تشدید آسیب های زیادی در جامعه شده است؛ یکی از این آسیب ها دسترسی به محتوای غیراخلاقی است. ایجاد بستری به اصطلاح مناسب تر نسبت به گذشته برای دسترسی به محتوای غیراخلاقی، موجب شده تا بخشی از جامعه که آسیب پذیرترین آنها نوجوانان و جوانان هستند، بتوانند به آسانی به هر محتوایی که می خواهند دسترسی پیدا کنند. حال آنکه این مساله می تواند آسیب های عموما جبران ناپذیری را برای آنها در پی داشته باشد.
موضوع به قتل رسیدن ستایش قریشی، دختر 6 ساله ای که در خانواده ای افغان در ایران متولد شده و زندگی می کرد، توسط پسر 16 ساله ای که همسایه ایشان بود، یکی از مباحث اصلی مطرح شده در فضای رسانه ای طی چند وقت اخیر بوده است. در این بین کارشناسان عوامل بسیاری را برای اتفاق پیش آمده مطرح کردند.
برخی چهره های نزدیک به قاتل ستایش قریشی من‌جمله وکیل این متهم حضور در شبکه های اجتماعی و استفاده بدون فیلتر از فضای مجازی را عامل این حادثه عنوان می کنند و تعدادی از کارشناسان حوزه جامعه شناسی و ارتباطات بر این نظر صحه می گذارند اما از سوی دیگر بعضی کارشناسان نیز معتقدند این عامل به تنهایی نمی تواند موجب بروز چنین حادثه ناگواری شود و قطعا عوامل دیگری نیز وجود داشته اما دسترسی آسان به محتوای مستهجن نیز در تشدید انگیزه های قاتل برای ارتکاب این جرم غیراخلاقی و غیرانسانی تاثیرگذار بوده است.
در همین راستا سید بشیر حسینی استاد ارتباطات و مجید ابهری جامعه شناس در گفت و گو با گرداب به تحلیل عوامل این فرآیند ناگوار پرداخته اند که در ذیل می توانید ماحصل این مصاحبه را ملاحظه فرمایید:
حسینی: برای توجیه حادثه اخیر دنبال فرافکنی نباشیم!
سید بشیر حسینی، درباره ادعای وکیل قاتل ستایش، می گوید: این ماجرا دو وجه دارد. یک بار درباره این صحبت می کنیم که چرا یک بزهکار، بزهکار می شود؟ این مسئله نکات جدی و مهمی دارد که در حقوق جزا و جرم شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد و پیش تر نیز صحبت های زیادی درباره این موضوع مطرح شده است. بحث دیگری که در این موضوع مطرح می شود «فرافکنی» است. یعنی بعد از اینکه اتفاقی می افتد دنبال یک مقصر برای آن می گردیم.
در قتل ستایش رسانه عامل اصلی نیست
وی با انتقاد از صحبت های مطرح شده و رد نگاه بدبینانه به رسانه ها عنوان داشت: در جامعه ما بیش از اینکه دنبال ریشه ها ، علل، آسیب ها و ارائه راهکار باشیم، دنبال مقصر می گردیم. می خواهیم یک نفر را پیدا کرده و او را سیبل کنیم. همه تقصیرها را هم به گردن او بندازیم. مثل همان خلبانی که خودش در حادثه سقوط هواپیما کشته شده و ما بجای اینکه علل سقوط را بررسی کنیم و دنبال پاسخ این سوال باشیم که چه کنیم تا هواپیماهای بعدی سقوط نکند، خلبان مرحوم را به عنوان مقصر معرفی کرده و به سادگی از کنار ماجرا می گذریم. این بار هم بنظر پارادایم حاکم بر این فضاها فرافکنی است و با نگاه بدبینانه رسانه را به عنوان تنها عامل یا عامل اصلی معرفی می کنیم و نقش تربیت، ساختارها، اراده و اختیار انسانی و هزار عامل دیگر را نادیده می گیریم.
رسانه؛ متهم دست به نقد همه جایی
این کارشناس حوزه رسانه با اشتباه دانستن نگاه تک بعدی برای ریشه یابی اتفاقات مشابه اظهار داشت: داستان این است که قطعا ریشه این اتفاق اخیر نیز چند عاملی است و اینکه یک عامل را عامل بسیار پررنگ دانستن، خودش محل اول دعواست و متاسفانه در این دعوا رسانه متهم دست به نقد است. در نگاه بدبینانه نسبت به رسانه ها که نگاه حاکم بر جامعه امروز ماست به راحتی میتوان همه مشکلات را به گردن رسانه انداخت. یعنی در روزگاری که مردم به واسطه تبلیغات مسموم و خطراتی که بعضا مشاهده کرده اند، رسانه را متهم اصلی و اولیه می شناسند.
حسینی با اشاره به نقش تشدیدگر رسانه در وقایع و اتفاقات زندگی روزمره اذعان داشت: رسانه کارکردهای خودش را بصورت مثبت و منفی دارد. رسانه می تواند تشدید کند. یکی از کارکردهای جدی رسانه ها بسامد دادن به فضا است. یعنی اگر فضا، فضای بدی باشد رسانه می تواند خیلی سریع بدترش کند. اما اگر فضا، فضای خوبی هم باشد رسانه باز می تواند بسامدهای خیلی خوبی به این فضای خوب و خوب تر و خوب ترین بدهد.
مقصر دانستن رسانه به عنوان عامل اصلی در این حادثه غیر علمی است
وی با غیرعلمی دانستن برخورد وکلیل قاتل ستایش در مقصر دانستن رسانه، عنوان کرد: من فکر می کنم عوامل بزهکاری در حوزه علوم حقوقی و حقوق جزا و جرم و جنایت قابل مطالعه است؛ اما چنین حرفهایی از یک وکیل دور از انتظار است. مساله تخصصی نشدن علوم، مساله اصلی ماست. آقای وکیل! کار شما حقوقی است. شما از نظر حقوقی از موکل خودت دفاع کن. اما ریشه های جامعه شناختی، آسیب شناختی و بسیاری از این موارد، حوزه تخصصی شما نیست. ممکن است ایشان در این حوزه ها نظر بدهند اما نظر وی به هیچ وجه تخصصی نخواهد بود؛ ولی چون به پارادایم غالب نزدیک است و چون مفهومی عمومی است که مردم به آن رقبت دارند، پس طبیعتا زود دست به دست می شود و انگار براحتی به تن مخاطب می نشیند و آن را قبول می کند.
این کارشناس حوزه رسانه در پایان با بیان اینکه مطرح کردن موضوع مقصر دانستن فضای مجازی در مساله حاضر، آدرس غلط دادن به مردم است، خاطر نشان کرد: این مباحث یک فرافکنی و یک بازی برای پاک کردن صورت مسئله است. یک آدرس غلط دادن است. در عمل جای آنکه موضوع را یکبار برای همیشه بررسی کنند به دنبال بستن راه هستند. ما به این می گوییم مغالطه تله گذاری یا مسموم کردن چاه. یعنی چاه را مسموم کنیم که اگر بقیه هم حرف های جدی دیگری داشته باشند دیده و شنیده نشود.
ابهری: قاتل نوجوان به من گفت چند ساعت قبل از وقوع جرم به تماشای فیلم های مستهجن نشسته بود!
همچنین مجید ابهری، درباره نقش شبکه های
اجتماعی و فضای مجازی در رخدادن این اتفاق می گوید: در حقیقت قاتل ستایش یکی از مصادیقی
است که می توان به تأثیرات این فضا بر زندگی حقیقی افراد پی برد. من به عنوان یک آسیب
شناس با نوجوانی که ستایش را به قتل رسانده بود صحبت کردم و او اظهار کرد که ساعتی
قبل از وقوع جرم به تماشای فیلم های مستهجن در کانال ها پرداخته است.هر چند که رفتارهای
دیگری در این نوجوان به جز حضور در تلگرام باعث به وجود آمدن این موضوع شده بود.
نقش خانواده در وقوع جرم
ابهری نیز با اشاره به نقش سایر عوامل در قتل
ستایش گفت: قاتل ستایش نه تنها نحوه مواجهه با آسیب ها در فضای مجازی را نمی دانست
بلکه هیچ آموزش و کنترلی از سوی خانواده برای حضور وی در این فضاها صورت نگرفته بود.
این نوجوان پیش از ارتکاب به جرم سابقه روابط نامشروع دیگری نیز داشته است و تجاوز
به ستایش اولین تجربه جنسی وی نبوده است. مصرف مشروبات الکلی یکی دیگر از ناهنجاری
های اخلاقی قاتل ستایش بود.
فضای مجازی تشدیدگر قتل "ستایش"
این آسیب شناس اجتماعی ضمن اشاره به نقش تشدیدگر فضای مجازی در وقوع این جرم عنوان کرد: زمینه های اخلاقی و روحی برای ارتکاب جرم در قاتل ستایش وجود داشته اما ورود به فضاهای پورن و غیر اخلاقی این فضا را تشدید کرده و منجر به وقوع جرم شده است. خانواده ها باید بدانند فاصله گرفتن از ارزش های اخلاقی و تغییر سبک زندگی انها از نوع اسلامی ایرانی به سمت سبک زندگی غربی اروپایی تحت تأثیر فضای سایبری و شبکه های ماهواره ای باعث فاصله گرفتن فرزندانشان از معیارهای اخلاقی و بروز ناهنجاری ها در رفتار آنها می شود.
این نوجوان پس از دیدن صحنه‌های تحریک آمیز قادر به کنترل غرائز جنسی خود نبود!
این استاد دانشگاه با تاکید بر ضرورت کنترل خانواده ها بر فرزندان خود اظهار داشت: مراقبت از فرزندان در شرایط حساسی مثل امروز که جوانان در معرض آسیب ها و ناهنجاری های زیادی هستند بیش از پیش ضرورت پیدا می‌کند. قاتل ستایش بر خلاف سن کم خود هیچ انگیزه ای به جز انگیزه جنسی برای انجام جرم خود نداشته است. وی بعد از دیدن صحنه های تحریک آمیز قادر به کنترل غرایز جنسی خود نبوده است و اولین فردی که می بیند (یعنی ستایش) را به ورطه نابودی می کشاند. مدیریت غرایز جنسی در جوانان و نوجوانانی که زمان زیادی را در کانال های مستهجن می‌گذرانند بسیار سخت است و از این رو می توانیم بگوییم ستایش زنگ خطری برای مسئولین است و اگر راه حل مناسبی برای این موضوع در نظر گرفته نشود مسئولین باید منتظر اتفاقات بیشتری از نوع قتل ستایش باشند.