شبکه های اجتماعی برای مردم به منبعی معتبر برای بدست آوردن آخرین اخبار کشور و جهان تبدیل شده است. حضور شخصیت های مهم و اطلاع رسانی آنها در کمترین زمان از طریق شبکه های اجتماعی باعث شده است که انتشار اخبار از طریق شبکه‌های رسمی به حاشیه رانده شود.
مجاری رسمی انتشار خبر نیز برای عقب نماندن از قافله خبر با در هم شکستن ساختار های کلاسیک خبری پا به عرصه فعالیت های مجازی گذاشته و سعی می کنند جدیدترین اخبار خود را به جای انتشار رسمی، از طریق روش های غیر رسمی منتشر کنند.
سوالی که مطرح می شود این است که چه چیزی باعث شده تا مردم بتوانند به راحتی به اطلاعات فضای مجازی اعتماد کرده و اخبار آن را بدون تحقیق و بررسی به اخبار منتشر شده از طریق رسمی در کشور ترجیح بدهند.
برای پاسخگویی به این مسئله به گفتگو با محمد هادی بیات کارشناس فضای مجازی در کشور پرداخته ایم تا ابعاد مسئله بیشتر روشن شود؛ آنچه در ذیل آمده مشروح این گفتگو است:
موضوعات مختلفی در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی منتشر می‌شوند که یکی از نمونه های آن فیش های حقوقی برخی مدیران در این فضا بود؛ به نظر شما انتشار اخبار و بعضی از این قبیل افشاگری ها از طریق مجاری غیر رسمی و شبکه های اجتماعی تهدیدی برای صحت اخبار به شمار می‌رود و یا یک نوع فرصت برای آگاهی بخشی است؟
به طور کلی فضای مجازی مانند هر فضای دیگر هم دارای فرصت و هم دارای تهدید است؛ در حوزه انتشار اخبار نیز فرصت و تهدید با هم در این فضا وجود دارد.
نقطه قوت این فضا این است که اطلاع رسانی به اشکال مختلف صورت می‌گیرد و هر فردی می تواند اخبار و اطلاعات را در قالب یک متن کوتاه و یا حتی چند سطر منتشر کند و دیگر لازم نیست افراد صاحب یک رسانه تخصصی مانند سایت یا خبرگزاری باشند تا بتوانند اخبار خود را منتشر کنند.
قطعاً به همین اندازه که افراد دسترسی به انتشار اخبار پیدا می‌کنند و ناخواسته وارد یک فضای خبری شده و به یک شهروند خبرنگار تبدیل می‌شوند، آسیب هایی متوجه آنهامی‌شود.
مخاطبان فضای مجازی که اقدام به انتشار یا بازنشر اخبار می‌کنند، از آنجایی که موانع و آسیب های این حوزه را نمی‌شناسند، حساسیت لازم را نسبت به خبر ندارند.
عدم آشنایی افراد با مباحث حقوقی خبر، فنی رسانه، ذکر منبع خبر و مباحثی از این دست باعث شده است که از ارزش و اعتبار و همچنین صحت اخبار در فضای مجازی کاسته شود. طبیعی است که وقتی یک رسانه در جامعه فراگیر می‌شود، ناخودآگاه فضای انتشار اخبار برای همه پیش می‌آید.
این اتفاق در زمانی که رسانه جذاب بوده و مخاطبان بیشتری هم داشته باشد با شدت بیشتری رخ می‌دهد و به این ترتیب یک شبکه اجتماعی علیرغم غیر رسمی بودن به یک رسانه فراگیر تبدیل می‌شود که طبیعتاً همه آحاد جامعه از آن استفاده می‌کنند و به همین میزان نیز سلایق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز در آن دخیل می‌شود.
همه این موارد که گفته شد،شامل تهدید و فرصت است به این شکل که افراد می توانند از فرصت اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به خوبی استفاده کنند و جریان آزاد اطلاعات در جامعه به وجود آید؛ اما همین جریان آزاد اطلاعاتی می تواند خود، مخل نیز باشد و به همین اندازه که آگاهی بخشی در یک جامعه صورت می‌گیرد، شایعات نیز به طور گسترده منتشر می‌شوند.
چه فاکتوری باعث انتشار گسترده برخی از اخبار در فضای مجازی بدون تحقیق و بررسی می شود؟
طبیعتاً جریانات اجتماعی که مردم نسبت به آن حساسیت های ویژه داشته و علاقه مند به کسب اطلاعات درباره آن هستند، (مانند فیش های حقوقی، ازدواج و طلاق بازیگران و ورزشکاران، دارایی های افراد مشهور و مواردی از این دست) ناخودآگاه وارد این حوزه می شود و به نوعی این اطلاع رسانی در سطح وسیعی در جامعه صورت می گیرد.
انتشار سریع و گسترده این اطلاعات ناشی از اعتمادی است که مخاطبان به شبکه های اجتماعی و فضای انتشار اخبار غیر رسمی پیدا کرده‌اند که این موضوع مغایر با نظر کارشناسان رسانه در کشور است؛ چرا که این رسانه ها یک رسانه رسمی نیستند اما مردم به آنها نگاه رسمی دارند.
می توان از این اعتماد مردم در جهت مثبت استفاده کرد؛ مثلاً یک خواسته بزرگ مردمی را به گوش مسئولین رساند و در سطح گسترده به عنوان یک مطالبه از مسئولین مطرح کرد؛ تأثیر این اقدام این است که صاحبان تریبون ها مجاب می شوند که این موضوع را مطرح کرده و مسئولین نیز مجاب به پیگیری در این زمینه می‌شوند.
به همین اندازه اعتماد مردم به رسانه های غیر رسمی می‌تواند در جهت منفی پیش برود؛ به عنوان مثال در بحث فیش های حقوقی، فیش‌های جعلی نیز برای برخی از مسئولین ساخته شد و فضا به سمت بدنام کردن آنها نیز پیش رفت.
وقتی وزیر اطلاعات کشور از جریان رسانه ای فیش های حقوقی تشکر و اعلام کرد که اگر می خواستند وارد این عرصه شوند مشکلات زیادی برای آنها فراهم می‌شد، یعنی یک خبر از فضای غیر رسمی توسط مسئولین بررسی شده و به تأیید مقامات رسمی کشور رسیده است.
پیامد های منفی این مسئله چیست؟ آیا رسمیت بخشیدن به این فضا از سوی مسئولین صحیح است؟
نقطه منفی این فضا این است که، برخی از مطالبات اجتماعی جعل می شود. به عبارت دیگر مطالبات جعلی اجتماعی باعث به وجود آمدن خواسته ها و نیاز های جدید در جامعه می‌شود.
ما بارها در فضای مجازی شاهد بوده ایم که مقایسه هایی میان ایران و سایر کشور ها انجام شده است و یا اینکه عنوان شده ایران پیش از انقلاب اسلامی اینگونه بوده است و اکنون پسرفت کرده اما حقیقت این است که هیچ یک از مخاطبین به دنبال مطالعه و پیدا کردن صحت و سقم این اخبار نمی‌رود.
فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی باعث انتشار اخبار غیر رسمی شده است و می توان گفت فضای انتشار اخبار غیر رسمی همانطور که آگاهی ها را در جامعه افزایش می‌دهد باعث افزایش ناآگاهی نیز در جامعه می‌شود.
چه راهکاری برای مقابله با این مشکل پیشنهاد می کنید؟
تنها راهی که حاکمیت می‌تواند برای حل این مشکل داشته باشد این است که از این فضا به عنوان یک فضای رسمی یاد نکند؛ آگاهی بخشیدن به مردم در خصوص غیر رسمی بودن این فضا باعث می شود جلوی انتشار بسیاری از شایعات گرفته شود.
مدیران و مسئولان باید بعد از انتشار هر خبری به آن موضوع نگاه کارشناسانه بیندازند به عبارت دیگر صرف انتشار اخبار در رسانه های غیر رسمی نباید منجر به واکنش مسئولین شود بلکه بررسی های کارشناسانه بر روی این موضوع در نهایت منجر به واکنش آنها شود؛ این عکس العمل از رسمیت بخشیدن به فضای انتشار غیر رسمی اخبار جلوگیری می‌کند.
بررسی اخبار به صورت کارشناسی بعد از انتشار آنها در رسانه های غیر رسمی و در نهایت دستاویز قرار دادن اخبار در رسانه‌های رسمی باید به صورت یک عادت و وظیفه ای در ابتدا برای مسئولین و در ادامه برای مخاطبان فضای مجازی صورت گیرد.
اگر امروز بارقه هایی از درگیری های سیاسی و جناحی در فضای غیر رسمی منتشر می‌شود، وظیفه اصلی مسئولین این است که در رسانه‌های رسمی اقدام به انتشار واقعیت ماجرا کنند تا به این ترتیب اعتماد مردم به سمت رسانه های رسمی به عنوان منبع انتشار اخبار جلب شود.
این فضا تنها برای ما فرصت نیست و برای دشمنان نظام و انقلاب اسلامی هم می تواند به یک فرصت تبدیل شود.