Gerdab.IR | گرداب

گروه سیاسی؛ شکل‌گیری و توسعه استفاده از فضای مجازی، یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های جهانی‌شدن است. بسیاری از اندیشمندان بر این عقیده هستند که جهانی‌شدن ابتدا در عرصه‌ اقتصاد رخ داد و به سبب گره خوردن منافع بسیاری از کشورها، زمینه وابستگی کشورها و یک‌پارچه شدن آن‌ها را فراهم کرد. پس از آن، شکل‌گیری و رشد استفاده از اینترنت، به وابستگی کشورها دامن زد. به همین دلیل است که دانشمندان عقیده دارند که امروزه فضای مجازی مرزهای جغرافیایی را از بین برده است و فضاهای زیست انسان‌ها را -فارغ از این‌که متعلق به چه کشوری هستند- به یک‌دیگر شبیه کرده است. بنابراین، می‌توان گفت شیوه زندگی امروزی به صورتی است که می‌توان از تبدیل شدن وضعیت‌های محلی به وضعیت‌های جهانی و برعکس در آن سراغ گرفت.

در این یادداشت تلاش می‌شود تا ضمن توضیح این‌که این وضعیت‌ها چگونه به وجود می‌آیند، نمونه‌هایی از هر کدام ارائه شود.

تبدیل موقعیت‌های محلی به موقعیت‌های جهانی

یکی از مهم‌ترین پیامدهای گسترش استفاده از فضای مجازی، تبدیل موقعیت‌های محلی به موقعیت‌های جهانی است. توجه داشته باشید که این موضوع دارای دو وجه دارد:

1- اخباری رسمی که از مجاری رسمی در فضای مجازی منتشر می‌شود.

2- اخبار غیررسمی و خوانش مخاطبان از مسائل به وجود آمده در خصوص یک مسئله.

بدیهی است که تکیه صرف بر هر کدام از این اخبار نواقصی دارد و خود منجر به ایجاد فهمی ناقص از مسئله می‌شود. همان‌گونه که در بالا به آن اشاره شد، اساس تبدیل شدن وضعیت داخلی و محلی یک کشور، به موضوعی جهانی به دلیل گره‌خوردن منافع است.

ممکن است رقبا، برای به دست آوردن نفع بیش‌تر به بغرنج‌تر یا آرام‌تر کردن وضعیت کمک کنند تا ضربه‌ای به منافع آن‌ها وارد نشود. به همین دلیل است که مشاهده می‌کنیم معمولا مسائل محلی و کوچک در کشورهایی خاص در سطح جهانی و در میان کشورهای مختلف برجسته شده و باقی کشورها نقش اندکی در این زمینه دارد. برای مثال، بر هم خوردن آرامش در هندوستان و کشتار بی رحمانه مسلمان‌های این کشور توسط نیروهای امنیتی هندوستان، در رسانه های غربی باز خورد چندانی ندارد؛ حال آن‌که همین وضعیت به دلیل مجاورت معنوی ما و مسلمانان هندو،  واکنش‌های بسیاری را از سوی رسانه‌های ایران داشت. 

بنابراین، مسئله ای که می‌توان به طور قطع در خصوص آن اظهار نظر کرد، این است که در تبدیل موقعیت‌های محلی به موقعیت‌های جهانی، آن‌چه که نقش روشنی را ایفا می‌کند، منافع دیگر کشورها از حفظ و یا برهم زدن نظم موجود است. بدیهی است که این موقعیت‌ها، زمانی که به مسئله‌ای جهانی تبدیل می‌شوند، ممکن است اساسا با آن‌چه که به صورت محلی وجود داشته است متفاوت باشد.

یکی از نمونه‌های این تبدیل موقعیت‌های محلی به موقعیت‌های جهانی، انتخاباتی است که در کشورهای مهم صورت می‌گیرد. در حال حاضر انتخابات امریکا و مذاکرات میان کلینتون و ترامپ، در کشوری مانند ایران که کشور دشمن امریکا محسوب می‌شود دارای اهمیت بسیاری است؛ به گونه‌ای که بسیاری از بخش‌ها و گزارش‌های خبری به این موضوع اختصاص داده شده است و سیاست‌مداران و یا اندیشمندان این حوزه تلاش می‌کنند تا نتیجه انتخابات امریکا را پیش‌بینی کرده و رفتارهای این دو نامزد را مورد نقد و بررسی قرار دهند. این در حالی است که تا پیش از جهانی شدن و همین‌طور گسترش استفاده از فضای مجازی، موضوع انتخاب شدن فردی به عنوان رییس جمهور امریکا تا این اندازه مردم کشورهای دیگر را به خود درگیر نمی کرد. امروزه اما انتخاب رییس جمهور، نوع رفتار وزیر امور خارجه‌ کشورها با یکدیگر و مواردی از این دست نشان‌دهنده‌ این است که یک وضعیت ساده محلی که باید برای اعضای یک کشور دارای اهمیت باشد، برای مردم بسیاری از کشورهای دیگر نیز دارای اهمیت می‌شود. چرا که انتخاب رییس جمهور کشوری مانند امریکا می تواند بر نحوه زندگی مردم تاثیر (مثبت و منفی) داشته باشد.

تبدیل موقعیت‌های جهانی به موقعیت‌های محلی

در خصوص تبدیل موقعیت‌های جهانی به موقعیت‌های محلی، شاهد تغییر شکل بیش‌تری از واقعیت وضعیت هستیم. در واقع، یک موقعیت جهانی، در فرایند تبدیل شدن به موضوعی محلی، ممکن است تبدیل به مسئله‌ای شود که به اصل آن هیچ شباهتی ندارد. برای مثال، موضوع تجاوز کشور عربستان به کشور یمن، موضوعی جهانی است که دارای ابعاد متعددی مانند کشتن زنان و فرزندان بی‌گناه، دخالت در امور داخلی یک کشور، تجاوز به حریم مرزی یک کشور، از بین بردن زیربناهای اساسی یک کشور و نمونه‌هایی مانند این است.

در زمینه رسانه‌ای کردن این موضوع، رسانه های ایران، واقعیات جنگ و جنایات عربستان را نمایش می دهند اما رسانه های آمریکایی که به نوعی هم‌پیمان عربستان در این جنگ محسوب می‌شود، مسائلی مانند حمله‌ی عربستان به مناطق مسکونی و کشته‌شدن زنان و کودکان بیگناه را فراموش کرده و مواردی مانند پاسخ یمن به حملات عربستان را در رسانه‌های خود برجسته کند. همان‌طور که مشاهده می‌کنید موضوع منافع در تبدیل موقعیت‌های جهانی به موقعیت‌های محلی نیز نقشی پررنگ ایفا می‌کند ولی رسانه‌ها هستند که نقشی برجسته در تبدیل این موضوعات دارند.

نمایش صحنه‌های تجاوز عربستان به یمن و جنایات آن، به تحریک احساسات ایرانیان علیه عربستانی و افزایش انزجار از آن‌ها می انجامد. در مقابل رسانه‌های امریکایی کشور عربستان را کشوری مستحق و نیازمند کمک‌های مالی و تسلیحاتی از سوی ایالات متحده عنوان می کنند. این امر باعث می‌شود تا مخاطب شاهد جنگی رسانه‌ای علیه کشورهای رقیب باشد و در بسیاری از موارد نیز موضوع اصلی تغییر شکل داده و به نوعی روایت‌گر منافع کشورهای دیگر هستند.

نمونه دیگری که در این زمینه می‌توان به آن اشاره کرد، واحد پول کشورها و نقش آن‌ در سایر کشورهاست. در زمانی که وضعیت اقتصادی ایران به گونه‌ای بود که دلار دچار نوسانات قیمتی بسیاری بود، تاثیر وضعیت داخلی کشورها بر کشورهای دیگر به خوبی می‌توان مشاهده کرد. موضوع ارز ایالات متحده، در ایران به عنوان کشوری که از سوی امریکا در تحریم‌های بسیاری به سر می‌برد و به علاوه اساسا دلار مبنایی در معاملات روزمره‌ی مردم ایران نداشت، موضوع عدم ثبات قیمت دلار در ایران به بحرانی اقتصادی تبدیل شده بود. این موضوع ناشی از این است که دلار به عنوان ارز پایه بسیاری از کشورها تعریف می‌شود و نوسانات دیگر در قیمت نفت، طلا و غیره را به دنبال داشت. همین مسئله که ارز کشوری دیگر مبنای بسیاری از بحران‌های مالی در کشور دشمن را داشته باشد، دارای اهمیت بسیاری است و نشان از کوچک‌تر شدن جهان و تاثیر آن بر کیفیت زندگی افراد دارد.

همان‌گونه که در بالا به آن اشاره شد، رسانه‌ها در این زمینه دارای اهمیت بسیاری است. رسانه‌ها هستند که با دادن بار مثبت و یا منفی به مسئله‌ای می‌توانند آن را تبدیل به مسئله‌ای ملی و یا جهانی کنند. آن‌چه که نباید از آن غافل بود، قدرت رسانه‌های فردگردان -مانند اکانت‌های شخصی در فیس‌بوک، توییتر، اینستاگرام و غیره- است. اظهار نظرهایی که در جریان اتفاق‌های سال 88 از سوی برخی از فعالان در عرصه‌های مجازی ارائه شد، زمینه‌ سواستفاده‌ رسانه‌های رقیب در به وجود آمدن شرایط دشوار برای کشور و مردم را فراهم کرد. برای مثال، پس از این اتفاقات و بر پایه‌ بسیاری از شایعاتی که توسط افراد در این شبکه‌ها بارگذاری می‌شد، ایران به عدم آزادی بیان و نقش حقوق بشر در کشور متهم شد.

نتیجه‌گیری

با توجه به آن‌چه که گفته شد، موضوع جهانی شدن، گره خوردن منافع افراد به یکدیگر و گسترش استفاده از فضای مجازی نقشی موثر در از بین رفتن مرزهای جغرافیایی و تبدیل شدن مسائل محلی به مسائل جهانی و برعکس داشته است. در این یادداشت تلاش شد تا ضمن توضیح هرکدام از این موارد و رسانه‌های موثر در شکل‌گیری آن‌ها، نمونه‌هایی برای هرکدام ذکر شود.