فرزندانی که این روزها را تجربه می کنند، بیش از نسل های پیشین با فضای مجازی درگیر هستند. این مسئله برای آن ها می تواند هم یک تهدید باشد و هم یک فرصت. نکته مهمی که خانواده ها باید آن را در نظر بگیرند این است که فضای مجازی به ضلعی جدایی ناپذیر در تربیت فرزندان تبدیل شده است.
نسل نوجوان پیش
رو که عمدتا از متولدین دهه 80 هستند، تا این لحظه از زندگی، خود را با چه تجربه
جمعی فراگیری شناخته اند؟ با اعتماد بالایی می توان پاسخ داد: فضای مجازی.
ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا!
در گذشته ای نه چندان دور استفاده از سرویس پیام کوتاه نیازمند ارائه مدارک معتبر و درخواست رسمی مشترکینتلفن همراه بود و تا چندی پیش اینترنت پر سرعت نیز جز با مجوز فعالیت علمی یا تجاری در اختیار کاربران قرار نمی گرفت. با این وجود این روزها با تجاری سازی تکنولوژی های ارتباطی و به مدد رقابت در بخش خصوصی، دسترسی های عمومی به این فضای جدید فوق العاده ساده شده است. کودکان و نوجوانان کم سن و سال با استقبالی فزاینده به ابزار آلات ارتباطی روی آورده اند و قسمت عمده ای از سرمایه های مادی و غیر مادی خود را صرف دسترسی به اینترنت می کنند. انقلاب های پی درپی و عظیم ارتباطی که بعضا فرصت تحلیل را از کارشناسان حوزه رسانه و جامعه شناسان گرفته است، هر لحظه بخش بزرگتری از جامعه را در کام خود فرو می برد و مشخص نیست که سر انجام این تغییرات انفجاری در حوزه ارتباطات نهایتا چه خواهد بود.
معذلک ایران کشوری است که با توسعه زیرساخت های ارتباطی توانسته است تعداد کاربران فعال قابل توجهی را روانه فضای اینترنت سازد. سیاست های فرهنگی کلان کشور با تکیه بر اصل حفظ انسجام هویت دینی و ملی سعی دارند تا این تغییرات را ندیریت کنند. شدت امواج جهانی سازی از یکسو و سودجویی در حوزه اقتصاد و فناوری های ارتباطی از سوی دیگر، میدان نابسامانی را از فعالیت های کاربران ایرانی به نمایش گذاشته است.
«فضای مجازی»؛ ضلع جدیدی که به مثلث تربیتی اضافه شده است
یکی از مسائلی که در طول تاریخ مدت ها ذهن اندیشمندان حوزه تعلیم و تربیت را به عنوان اصلی ترین دغدغه متوجه خود ساخته، نحوه صحیح اجتماعی ساختن کودکان و نوجوانان یا همان جامعه پذیری سالم است. هر نسل به فراخور نیازها و آمال خود مشغول پرورش نسل بعد گشته و این روال تدریجی آرام آرام منجر به پیدایش شکل بخصوصی از نظام تعلیم و تربیت در زمان حیات ما شده است. مثلث معروف مربی، دانش آموز و والد همواره به عنوان اساسی ترین ساختار تربیتی مورد توجه اندیشمندان واقع می گردد. با این وجود نظام آموزش فعلی ما، امروز با پیدایش ضلع دیگری تحت عنوان فضای مجازی تغییراتی اساسی یافته است.
یکی از واقعیت های انکار ناپذیر در این رابطه آن است که کودکان و نوجوانان نسل پیش رو دسترسی بسیار بیشتری به حجم انبوهی از اطلاعات متراکم دارند. این حجم انبوه اطلاعات و این ضلع تحمیل شده بر نظام تعلیم و تربیت، مشروعیت دو ضلع والد و مربی را خواه ناخواه مورد هجمه قرار داده است. اخبار و طوفان اطلاعات با سرعتی شگرف از طریق فضای مجازی در انبوه اذهان ها جا می گیرند و روال اجتماعی ساختن نسل جدید دستخوش تحولات گسترده شده است. بیگانگی میان نسل ها در این شرایط امری اجتناب ناپذیر است که الزاما با تحکیم روابط خانوادگی میان اعضا قابل جبران است. باید در نظر داشت که طغیان، سرکشی و بی نظمی های ناشی از رسانه ها در فضای مجازی شکل پیچیده تری به خود گرفته است.
راهکارهای تربیتی برای مقابله با آسیب تکنولوژی های نوین
در قبال این فضای پیش بینی ناپذیر و تاثیر احتمالا مخربی که بر ذهن و اندیشه فرزندامان خواهد داشت چه باید کرد؟ ارائه یک راه حل عملیاتی جامع قاعدتا کار ساده ای نیست اما می توان به شیوه هایی از شدت آسیب این فضای پر هرج و مرج کاست. در ادامه به تعدادی از این راهکارها اشاره می شود:
1- والدین آگاه و روزآمد
اولین گام برای مهار آسیب های فضای مجازی داشتن تسلط و آگاهی های لازم جهت استفاده سالم و مفید از فضای مجازی از جانب پدر و مادر است. عمدتا والدینی که شیوه استفاده صحیح از دستگاه های ارتباطی را نیاموخته اند، نادانسته یا ناخواسته فرزندانشان را در معرض خطرات و آسیب های جدی تری قرار می دهند. در صورتی امر و نهی های والدین از جانب فرزندان مسموع واقع خواهد شد که با تکیه بر اطلاعات صحیح ایراد شوند. لذا هر یک از ما در جایگاه پدر و مادر وظیفه داریم بنابر مصالح تربیتی خانواده خویش و فرزندانمان، دایره اطلاعات خود را پیرامون فضای مجازی، کاربری ها و آسیب های آن گسترش دهیم.
2- تنظیم قوانین خانوادگی
اجرای چند قانون ساده در محیط خانه می تواند تا اندازه بسیار زیادی آسیب های فضای مجازی را محدود سازد. به عنوان مثال هیچ یک از اعضای خانواده حق بردن گوشی به اتاق خواب را نداشته باشند. یا مودم تنها در ساعات مشخصی از روز در خانه روشن باشد و خارج از آن ساعات استفاده از آن منع شود. اجرای چنین قوانین ظاهرا ساده، هم در سلامت بدن و جسم اعضای خانواده تاثیر بسزایی خواهد داشت و هم در سلامت روح و اندیشه ایشان موثر واقع خواهد شد.
3- محدودیت در لوازم الکترونیکی غیرشخصی
بعضا دیده می شود که والدین تبلت یا گوشی هوشمند اختصاصی برای فرزند خود تهیه می کنند و این درحالیست که به رمز عبور این وسیله حتی دسترسی ندارند. چنین عمل خطناکی نه تنها ممکن است آسیب های جدی جسمانی و روانی برای کودک و نوجوان در پی داشته باشد بلکه ممکن است امنیت تمام اعضای خانواده را به چالش بکشد. کودکان و نوجوانان تازه بالغ ممکن است به سادگی یک غریبه را محرم اسرار خود فرض کنند و برای ایشان اطلاعات شخصی خود یا خانواده را فاش سازند. ضرورتا می بایست لوازم الکترونیکی در دسترس والدین یا سایر اعضای خانواده باشد تا با حداکثر میزان نظارت زمینه آسیب های احتمالی بر طرف شود.
4- الگوسازی یک خانواده پر تحرک و پویا
خانواده ای که تعاملات گسترده و منظم با اعضای خود و دیگران داشته باشد خلاء عاطفی و روانی نخواهد داشت. هر میزان که همبستگی اعضای خانواده افزایش یابد تمایل به حضور منفردانه در فضای مجازی کاهش خواهد یافت. این یکی از خصلت های اساسی فضای مجازی است که اجتماع را به افراد تقلیل می دهد. افراد تنها زمانی به فردیت می رسند که هر یک اختصاصا و مجزا از دیگری در این فضا حضور به هم رسانند. اما یک خانواده پویا می تواند تا اندازه زیادی از این امر جلوگیری به عمل آورد.
لزوم هوشیاری مربیان و نهاد رسمی آموزش
وظیفه متولیان امر تعلیم و تربیت بسیار جدی تر است. ساعات بسیار زیادی از عمر و انرژی ارزشمند کودکان و نوجوانان در اختیار آنها است. تضاد میان آموزش و پرورش به صورت بسیار خطرناکی روز به روز افزایش یافته و متاسفانه پیروز بلامعارض این تقابل آموزش بوده است. حوزه مسائل پرورشی به یک امر فرمالیستی فروکاسته شده است و دانش آموزان از موهبت یک نظام سامان مند پرورشی که ایشان را در مواجهه با فضای مجازی یاری کند عملا بی بهره اند. اخیرا جزواتی آموزشی برای آشنایی دانش آموزان با فضای مجازی و رسانه های مختلف طراحی شده است که مقدمتا اقدام مناسبی در این حوزه است. اما چنین جزواتی سالیانه نیازمند روزآمد شدن هستند و مطالبشان می بایست تا اندازه بسیار زیادی موجز،کاربردی و دقیق باشد. مربیانی نیز که به آموزش این جزوات اشتغال دارند می بایست الزاما در جریان زندگی روزمره دانش آموزان قرار گیرند و با تعامل مستمر زمینه الگودهی به ایشان را فراهم آورند. مجموعا امید است با تکیه بر ضرورت امر تعلیم و تربیت از شدت آسیب های احتمالی که تا کنون مصادیقی از آن بر نمایان شده است، کاسته شود.