سامانه‌های تشخیص چهره چه خطراتی دارد؟

به گزارش گرداب، با رشد و پیشرفت علمی و رسیدن به نقطه‌ای که بتواند از مولفه‌ها و مشخصه‌های زیست‌سنجی  به منظور افزایش بهره‌وری، دقت، امنیت و سرعت بالاتر استفاده کند، بشر مسیر خود را به سمت هر چه کاربردی‌تر شدن این فناوری متمایل کرده است. یکی از پرکاربردترین فناوری‌های مبتنی بر مشخصه‌های زیست‌سنجی، طراحی و ایجاد سامانه‌های تشخیص چهره است. در این فناوری از مشخصه‌های یکتای صورت هر فرد، هویت او را احراز می کنند. شاید اولین مواجه مردم با سامانه‌های تشخیص چهره، در فیلم های سینمایی آن هم در سازمان‌های جاسوسی برای رهگیری و یافتن هر چه سریع‌تر مظنونان خود بوده است. هر چند که این فرآیند در فیلم‌های سینمایی دچار غلو و اغراق شده است، اما امروزه از اصلی‌ترین کاربردهای این فناوری کنترل و رصد توسط سیستم‌های نظارتی و مراقبتی است. در این پرونده ضمن تعریف و تشریح مختصری از این فناوری و کاربردهای آن، به مشکلات پیش آمده در نتیجه استفاده گسترده آن در سطح جهان می پردازیم؛ مشکلاتی که حتی در دادگاه‌ها نیز علیه آن پرونده‌سازی شده و حکم علیه این فناوری نیز صادر شده است.

 

«تشخیص چهره» یکی از روش‌های شناسایی و تایید هویت یک شخص با استفاده از چهره‌اش است. سیستم‌های تشخیص چهره می‌توانند در تصاویر یا فریم‌های ویدئو هویت افراد را تشخیص دهند.   از سامانه‌های تشخیص چهره در مراکز نظامی و امنیتی برای رصد و کنترل افراد و مردم استفاده می‌شود؛ مانند کنترل جمعیت در فرودگاه‌ها و جستجوی افراد دارای سوءسابقه.

سامانه‌های تشخیص چهره با استفاده از الگوریتم‌های کامپیوتری، جزئیات مشخص و معینی درباره چهره فرد را استخراج می‌کنند. این جزئيات شامل فاصله بین دو چشم، شکل چانه و تعداد گوشه‌ها و منحی‌های چهره است که البته این داده‌ها بصورت ریاضیاتی نمایش داده می‌شود. این داده‌ها در یک پایگاه داده نگهداری می‌شوند و به هر سری از تصاویر در اصطلاح برچسب زده می‌شود که می تواند نام فرد مورد نظر باشد.

همانطور که گفته شد یکی از موارد استفاده سیستم‌های پردازش تصویر و تشخیص چهره، استفاده در کنترل رفت‌وآمدهای عمومی و شناسایی مجرمان توسط پلیس است. برخی از صاحب‌نظران، چین را سردمدار فناوری تشخیص چهره در جهان می‌دانند. 

اما مانند تمام فناوری‌های ساخت بشر، متاسفانه امکان سوءاستفاده از این فناوری نیز وجود دارد. گروه‌های مدافع حقوق مدنی در آمریکا چندین سال است که نسبت به خطر فناوری تشخیص چهره هشدار می‌دهند. آنها معتقدند که ممکن است دولت به بهانه تعقیب و شناسایی مجرمان با سوء‌استفاده از این فناوری به رهگیری معترضان مدنی و اجتماعی و حتی سیاسی بپردازد و این خطر بسیار بزرگی برای آزادی مردم آمریکا و حریم خصوصی‌شان است . پلیس آمریکا با استفاده فراگیر از فناوری تشخیص چهره در دوربین‌های مختلف در شهرهای مختلف و اماکن اداری و عمومی و حتی استفاده در خودروهای پلیس بصورت سیار برای شناسایی افراد مظنون استفاده می‌کند.

 

از سوی دیگر، مدافعین حقوق مدنی بر این باورند که این سامانه‌ها دچار اشتباهاتی می‌شوند که برخی افراد بی‌گناه را بعنوان مجرم تشخیص می‌دهند. این قضیه در سال گذشته در میشیگان آمریکا درباره یک شهروند سیاه‌پوست رخ داد، به طوری که با اشتباه سیستم تشخیص هویت، این فرد در مقابل همسر و دو دختر خردسالش دستگیر و به مدت ۱۸ ساعت بازداشت شده بود در حالی که مرتکب هیچ جرم و جنایتی نشده بود . علاوه بر این، سوء استفاده برخی افسران پلیس از این فناوری موج دیگری از اعتراضات علیه این فناوری را به راه انداخته است.طبق گفته رئیس پلیس دیترویت، سیستم‌های تشخیص چهره در ۹۶ درصد موارد به‌درستی هویت افراد را تشخیص می‌دهند، که یکی از قربانیان آن 4 درصد اشتباه در دیترویت فردی است که به مدت ۳۰ ساعت در بازداشت پلیس بوده و بارها اعلام کرده که بیگناه است. 

اما این تمام ماجرا نیست؛ طبق قانون حفاظت از داده‌های زیست‌سنجی آمریکا (National Biometric Information Privacy Act) باید برای جمع‌آوری و هر گونه استفاده از داده‌های زیست‌سنجیِ مردم، از قبل بصورت کتبی از آنان رضایت گرفته شود؛ این در حالی است که استفاده پلیس و برخی شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه حفاظتی و انتظامی این قانون را نادیده گرفته و رضایت مردم را کسب نمی‌کنند. همه این مشکلات باعث شده که درخواست‌ها و گمانه‌ها برای ارائه لایحه ملی برای محدودیت استفاده از این فناوری توسط آژانس‌های امنیتی و انتظامی نظیر FBI آمریکا افزایش پیدا کند. 

با رایج شدن اشتباهات سیستم‌های تشخیص چهره در آمریکا، موسسه ملی استاندارد و فناوری در آمریکا با بررسی ۱۸۹ الگوریتم تشخیص چهره، نظیر الگوریتم‌های مورد استفاده در مایکروسافت و برخی از شرکت‌های بزرگ به این نتیجه رسیده است که سامانه‌های تشخیص چهره موجود در آمریکا جانبدارانه عمل می‌کنند؛ به نحوی که اشتباهاتی جهت‌دار در تشخیص سیاه‌پوستان دارد، چه آفریقایی و چه آمریکایی.  عملکرد جانبدارانه سیستم‌های تشخیص چهره توسط محققان دانشگاه MIT نیز تایید شده است.  

این عارضه فنی تنها گریبان سیستم‌های آمریکا را نگرفته است؛ طبق گزارش شبکه اسکای نیوز، حدود ۸۱ درصد عملکرد سامانه‌های تشخیص چهره در لندن دارای اشتباه بوده‌اند.  با این حال پلیس لندن مدعی شده که الگوریتم‌های جدید شرکت زیست‌سنجی NEC که در سطح شهر مورد استفاده قرار خواهند گرفت، کارایی بالاتری نسبت به قبل دارند.  این دوربین‌های تشخیص چهره اگرچه ظاهرا می‌توانند کمک بسیاری به تأمین امنیت شهرها کنند اما نقض حریم خصوصی افراد را نیز در پی خواهند داشت. 

در آگوست 2020 اما، یک گروه فعال حقوق بشری به نام لیبرتی  در ولز جنوبی برای اولین بار با طرح شکایت علیه پلیس بخاطر سوءاستفاده از فناوری تشخیص چهره، موفق به محکوم کردن پلیس ولز شد.  مؤسسه حریم خصوصی Big Brother Watch نیز درباره نصب دوربین‌های تشخیص چهره جدید هشدار داده و مدعی شده است که از پلیس لندن به دادگاه‌های بریتانیا بابت همین موضوع شکایت خواهد کرد.  

سامانه‌های تشخیص چهره ازجمله پیشرفته‌ترین فناوری‌های ساخت بشر برای احراز هویت و نظارت بر فعالیت‌های مردم در جامعه است. در کنار کاربردهای منحصربفرد این سامانه‌ها، ازجمله شناسایی مجرمان و حفظ امنیت و نظم عمومی در سطح جامعه از طریق نصب دوربین‌های مداربسته در محافل عمومی که ارتکاب جرم را پرخطر و امکان شناسایی مجرمان را برای پلیس میسر می‌کند، این سامانه‌ها از خطا و اشتباه به دور نیستند. مدافعین حقوق مدنی بر این باورند که این سامانه‌ها دچار اشتباهاتی می‌شوند که برخی افراد بی‌گناه را بعنوان مجرم تشخیص می‌دهند، اتفاقی که بارهای در آمریکا و بریتانیا خبرساز شده است. علاوه بر این، گردآوری اطلاعات زیست‌سنجی مردم برای اهدافی بیشتر از حفظ امنیت و شناسایی مجرمان نیز سبب اعتراض و شکایت فعالین حقوق بشر، به خصوص در بریتانیا شده است. این تنش‌ها نشان می‌دهد که همچنان استفاده از سامانه‌های تشخیص چهره در سطح وسیع در جامعه از سوی نهادهای نظارتی و اجرایی نیازمند وضع قوانین و شفاف‌سازی بیشتر است.